İçeriğe atla

Agilisaurus

Agilisaurus
Yaşadığı dönem aralığı: 168-161 myö
Batoniyen-Kimmericiyen 
Agilisaurus'un çatılı iskeleti
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Dinosauria
Takım:†Ornithischia
Klad:†Neornithischia
Cins:†Agilisaurus
Peng, 1990
İkili adlandırma
A. louderbacki
Peng, 1990

Agilisaurus (/ˌædʒɪlɪˈsɔːrəs/; 'çevik kertenkele'), günümüz Doğu Asya'sının Orta Jura Dönemi'nden bir ornithischian dinozor cinsidir. Yaklaşık 1,2-1,7 m uzunluğunda, 0.6 m yüksekliğinde ve 40 kg ağırlığındadır.[1]

Aşındırıcı, bitki bazlı diyetlerine iyi adapte olmuş yaprak şeklinde dişlere sahiptir. En şaşırtıcı şekilde, A.louerbacki ve diğer tüm ornithopodların dişlerinin dalgalı minesinin, olasılıkla aşınmaya karşı dişi daha dayanıklı hale getiren, daha önce hadrosaurlara özel olduğu düşünülüyordu.[2] Bu aynı zamanda Changchunsaurus parvus için de geçerlidir.[2]

Tanım

207.0 mm'lik kaval kemiği (alt bacak kemiği),199.0 mm'lik femurundan (üst bacak kemiği) daha uzundu bu, yiyecek ararken dört ayak üzerinde yürümüş olmasına rağmen, uzun kuyruğunu denge için kullanan, son derece hızlı iki ayaklı bir koşucu olduğunu gösterir.[3] Küçük bir otoburdu, yaklaşık 2 m uzunluğundaydı ve tüm ornithischianlar gibi, bitki materyalini kesmesine yardımcı olmak için hem üst hem de alt çenelerinin uçlarında gaga benzeri bir yapıya sahipti.[3]

Kuyruk sertleştirici, iç içe geçmiş kemikli payandalardan yoksun olduğu için, kimi paleontologlar bunun bir yuva sakini olabileceğini düşünüyor.[3]

Keşif ve tarih

fosil kalıbı

Adını 1915'te Çin'in Sichuan Eyaletinden dinozor fosillerini ilk tanıyan Amerikalı bir jeolog olan Dr. George Louderback'ten alan adlandırılmış tek tür (A.louerbacki) vardır. Bilinen tek örnek olan holotip, 1984 yılında Zigong Dinozor Müzesi'nin inşası sırasında keşfedildi. Hem cins hem de tip tür, 1990 yılında Çinli paleontolog Peng Guangzhou tarafından çok kısa bir şekilde tanımlandı,[4] ardından 1992'de Peng tarafından daha ayrıntılı olarak tanımlandı[5]

Bilim, şimdiye kadar bulunan en eksiksiz küçük ornithischian iskeletlerinden biri olan A. Louderbacki'nin tek bir tam iskeletini biliyor. Sol ön ve arka uzuvlarından sadece birkaç parça eksiktir ve bunlar sağ taraftaki benzerlerinden yeniden oluşturulabilir.[3][4]

Bu iskelet aslında şu anda içinde yer aldığı Zigong Dinozor Müzesi'nin inşaatı sırasında keşfedildi.[6] Bu müze, Çin'in Sichuan eyaletindeki Zigong şehrinin dışındaki ünlü Dashanpu Taş Ocağından[7] çıkarılan Agilisaurus'un yanı sıra Xuanhanosaurus,[8] Shunosaurus,[9] ve Huayangosaurus da dahil olmak üzere birçok dinozor barındırır.[10] Bu taş ocağı, Orta Jura Dönemi'nin Bathoniyen'den Kalloviyen aşamalarına kadar değişen veya yaklaşık 168 ila 161 milyon yıl önce arasında Aşağı Shaximiao Formasyonu'ndan (bazen "Xiashaximiao" olarak anılır) olan çökeli korur.[11]

Taksonomi

Jaime Headden tarafından iskelet rekonstrüksiyonu

Eksiksiz olmasına rağmen Agilisaurus, ornithischian soy ağacında birçok farklı konuma yerleştirildi. Başlangıçta, çoğu paleontolog tarafından artık geçerli sayılmayan Fabrosauridae familyasına yerleştirildi.[4]

Kladistik analizler de dahil olmak üzere son zamanlarda yapılan birkaç çalışma, Agilisaurus'un Heterodontosauridae ailesinden daha fazla türetilen tüm ornithopodları içeren Euornithopoda grubunun en ilkin üyesi olduğunu saptadı.[12][13]

Bununla birlikte, heterodontosaurlar evrensel olarak ornithopodlar olarak kabul edilmez ve ceratopsianları ve pachycephalosaurları içeren Marginocephalia alt takımıyla daha yakından ilişkili sayılırlar. Yakın tarihli bir kladistik analizde, Agilisaurus, Marginocephalia'ya giden dalda heterodontosaurlara göre bazal bir konumda bulundu.[14]

Orijinal holotip

Hatta Agilisaurus, hem ornithopodlara hem de marginocephalianlar için bazal bir ornithischian olarak başka pozisyonlarda da değerlendirildi.[13][14]

Peng, 1992'deki daha ayrıntılı açıklamasında Agilisaurus cinsine yeni bir tür ekledi.[3] Bu tür daha önce Yandusaurus multidens olarak biliniyordu. Bu türe Yandusaurus cinsine ait olmadığı ve A.louerbacki ile benzerliklerinden dolayı Agilisaurus multidens adı verilmiştir.[3]

Diğer bilim insanları, bu türün ne Yandusaurus'a ne de Agilisaurus'a ait olduğuna ikna olmadılar ve 2005 yılında, bu kez kendi yeni oluşturulan cinsine tekrar atandı. Artık Hexinlusaurus multidens olarak biliniyor.[15] Birkaç çalışma, bu türün Agilisaurus'tan biraz daha türemiş olduğu konusunda hemfikirdir.[15][16]

Etimoloji

Adı Latince 'çevik' anlamına gelen "agilis" ve Yunanca 'kertenkele' anlamına gelen "sauros" sözcüklerinden türetilmiştir ve hafif iskeleti ve uzun bacaklarının öne sürdüğü çevikliği ifade eder. Tür adı olan Louderbacki, 1915'te Sichuan Havzası'nda fosilleri ilk keşfeden merhum ABD'li jeolog Dr. George D. Louderback'i onurlandırıyor.[17]

Paleobiyoloji

Agilisaurus'un sklera halkaları ile modern kuşlar ve sürüngenler arasındaki karşılaştırmalar; onun, gün boyunca kısa aralıklarla aktif[18] kathemeral olduğu anlaşılan daha büyük otçul dinozorların tersine, gündüzcül olabileceğini öne sürmektedir.[19]

Kaynakça

  1. ^ Paul, G.S. (2010). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press
  2. ^ a b Jun Chen, Aaron R. H. LeBlanc, Liyong Jin, Timothy Huang, Robert R. Reisz. Tooth development, histology, and enamel microstructure in Changchunsaurus parvus: Implications for dental evolution in ornithopod dinosaurs. PLOS ONE, 2018; 13 (11): e0205206 DOI: 10.1371/journal.pone.0205206
  3. ^ a b c d e f Barrett (2005). "Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4): 823–834. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0823:sodftm]2.0.co;2. 
  4. ^ a b c Peng (1990). "A new small ornithopod (Agilisaurus louderbacki gen. et sp. nov.) from Zigong, China". Newsletter of the Zigong Dinosaur Museum (Çince). 2: 19–27. 
  5. ^ Peng (1992). "Jurassic ornithopod Agilisaurus louderbacki (Ornithopoda: Fabrosauridae) from Zigong, Sichuan, China". Vertebrata PalAsiatica (Çince). 30: 39–51. 
  6. ^ Meissner, Dirk (26 Nisan 2015). "Prehistoric dinosaur highway discovered in northeastern B.C." CBC. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022. 
  7. ^ Li, K; Liu, J.; Yang, C.; Hu, F. (2011). "Dinosaur assemblages from the Middle Jurassic Shaximiao Formation and Chuanjie Formation in the Sichuan-Yunnan Basin, China". Volumina Jurassica. 9 (9): 21–42.
  8. ^ Dong, Z. (1984). "A new theropod dinosaur from the Middle Jurassic of Sichuan Basin". Vertebrata PalAsiatica 22(3):213-218
  9. ^ Dong, Z., Zhou, S. & Zhang, Y. 1983. [Dinosaurs from the Jurassic of Sichuan]. Palaeontologica Sinica, New Series C 162(23): 1-136
  10. ^ Dong, Z.; Tang, Z.; Zhou, S. W. (1982). "Note on the new Mid-Jurassic stegosaur from Sichuan Basin, China". Vertebrata PalAsiatica (İngilizce). 20 (1): 83-87. 
  11. ^ See for a detailed geologic timescale Gradstein et al. (2004)
  12. ^ Butler, R. J. (2005). "The 'fabrosaurid' ornithischian dinosaurs of the Upper Elliot Formation (Lower Jurassic) of South Africa and Lesotho". Zoological Journal of the Linnean Society. 145 (2): 175–218. doi:10.1111/j.1096-3642.2005.00182.x. 
  13. ^ a b Butler, R. J.; Upchurch, Paul; Norman, David B. (2008). "The phylogeny of the ornithischian dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology. 6 (1): 1-40. doi:10.1017/S1477201907002271. 
  14. ^ a b Xu (2006). "A basal ceratopsian with transitional features from the Late Jurassic of northwestern China". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 273 (1598): 2135–40. doi:10.1098/rspb.2006.3566. PMC 1635516 $2. PMID 16901832. 
  15. ^ a b Barrett, Paul M.; Butler, Richard J.; Knoll, Fabien (2005). "Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4): 823–834. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0823:sodftm]2.0.co;2. 
  16. ^ Norman, D.B., Sues, H-D., Witmer, L.M., & Coria, R.A. (2004). "Basal Ornithopoda". In: Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmolska, H. (eds.) The Dinosauria (2nd Edition). Berkeley: University of California Press. pp. 393–412.
  17. ^ Taliaferro, N.; Buck, T.; Lenzen, V. F. "George Davis Louderback, 1874–1957". University of California Museum of Paleontology. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022. 
  18. ^ Weishampel, David B.; Jianu, Coralia‐Maria; Csiki, Zoltan; Norman, David B. (2003). "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology. 1 (2): 65–123. doi:10.1017/s1477201903001032. 
  19. ^ Schmitz, L.; Motani, R. (2011). "Nocturnality in Dinosaurs Inferred from Scleral Ring and Orbit Morphology". Science. 332 (6030): 705–8. doi:10.1126/science.1200043. PMID 21493820. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Abrosaurus</i>

Abrosaurus, Macronaria sauropod dinozorlardandır. Pek çok dinozorun fosillerine rastlanan, Çin’in Siçuan bölgesindeki Dashanpu formasyonunda bulunmuştur. Diğer sauropodlar gibi, Abrosaurus ta dört ayaklı bir otoburdu; ama bir sauropod için oldukça küçüktü. Kafası, kutu gibiydi ve üzerinde burun deliklerini de içeren uzun, kemikli bir kemer vardı.

<i>Struthiomimus</i> soyu tükenmiş teropod dinozor cinsi

Struthiomimus, Geç Kretase döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış ornithomimid ailesinden bir dinozor cinsi. Ornithomimidler, dişsiz bir gagaya sahip, uzun bacaklı ve iki ayaklı canlılardı, özetle devekuşu benzeri dinozorlardı. Tip türü, Struthiomimus altus, Dinozor Eyalet Parkı'nda bulunan yaygın küçük dinozorlardan biridir; ilgili fosil alanında sayılarının fazlalığı bu hayvanların saf etoburlardan ziyade otobur veya hepçil olduklarını düşündürür.

<span class="mw-page-title-main">Kuş kalçalı dinozorlar</span> Dinozor takımı

Kuş kalçalı dinozorlar veya Ornithischia, kuşlarınkini andıran kalça yapılarıyla karakterize edilen ve çoğunlukla otçul dinozorlardan meydana gelen soyu tükenmiş bir klad. Ornithischia veya "kuş kalçalı" kelimesi Eski Yunanca "kuşa ait" anlamına gelen ornith- (ὀρνιθ-) ve "kalça eklemi" anlamına gelen ischion (ἴσχιον), çoğul haliyle ischia kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ancak kuşlar teropod dinozorlardan olduğu için bu grupla yalnızca uzaktan akrabadır.

<i>Tianyulong</i> kuş kalçalı dinozor cinsi

Tianyulong heterodontosaurid kuş kalçalı dinozorların bir cinsidir. Tek ve tip türü, kalıntıları Çin'in Batı Liaoning eyaletinin, Jianchang ilçesinde bulunan T. confuciusi türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Spinosauridae</span> teropod dinozor familyası

Spinosauridae, 10 ila 17 cinsten oluşan bir tetanuran teropod familyasıdır. Spinosaurid fosilleri Afrika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya'da bulunmuştur. Kalıntılar genelde Erken Kretase ve Geç Kretase'nin başlarına tarihlendirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Coelurosauria</span> dinozor kladı

Coelurosauria, Carnosauria'dan kuşlarla daha yakın akraba olan tüm teropod dinozorları içeren bir kladdır.

<span class="mw-page-title-main">Averostra</span> teropod kladı

Averostra, çoğu theropod dinozorun içinde bulunduğu, Ceratosauria ve Tetanurae'yi içeren bir teropod dinozor kladıdır. Her iki klad'da Kretase dönemine kadar hayatta kaldı. Kretase-Paleojen neslinin tükenmesi olayı meydana geldiğinde, ceratosaurianlar ve Tetanurae grubundan, tyrannosauroidler ve Maniraptoriformlar hala mevcuttu. Ancak yok oluştan sadece bir Maniraptoran alt grubu olan Aves, sağ çıktı ve özellikle Kretase Paleojen yok oluşu sonrası türleşerek günümüzedeki kuşları oluşturdu.

<span class="mw-page-title-main">Maniraptoromorpha</span> dinozor kladı

Maniraptoromorpha, Ornitholestes, Compsognathidae ve Maniraptoriformes gibi taksonları içeren coelurosaurian theropod dinozorlarının bir dalıdır. En azından yukarıda bahsedilen Ornitholestes ile Maniraptoriformes gruplandırmasında destek gösteren birkaç filogenetik analiz yapılmıştır. Bu grup, onu "Vultur gryphus 'u içeren ve Tyrannosaurus rex 'i hariç tutan en kapsayıcı klad" olarak tanımlayan Andrea Cau tarafından seçildi.

<i>Zuolong</i> soyu tükenmiş teropod dinozor cinsi

Zuolong, Geç Jura döneminde Çin'in Sincan Özerk Bölgesi Wucaiwan'da yaşamış bir coelurosaur dinozor cinsidir. Cinse atanmış tek tür olan Zulong sallei'nin holotipi Shishugou Formasyonu, Sincan, Çin'de bulundu.

<i>Gasosaurus</i> Jura döneminde yaşamış teropod dinozor cinsi

Gasosaurus, Jura döneminin ortasında yaklaşık 171.6 ila 161.2 milyon yıl önce yaşamış bir tetanuran teropod cinsidir. "Gasosaurus" adı, İngilizce "benzin" ve Yunanca "sauros' ("kertenkele") kelimelerinden türetilmiştir. Şu anda cinse atanmış sadece bir tür tanınmaktadır, G. buildus; bu özel ad Çin'in Siçuan Eyaletindeki Dashanpu fosil ocağını bulan benzin şirketini onurlandırmaktadır.

<i>Eodromaeus</i> bazal dinozor cinsi

Eodromaeus, Arjantin'in Geç Triyas döneminde yaşamış, bazal teropod olduğu önerilmiş soyu tükenmiş bir dinozor cinsidir. Bilinen en eski dinozorların çoğu gibi, Kuzeybatı Arjantin'deki Ischigualasto-Villa Unión Havzası'nın Karniyen dönemindeki Ischigualasto Oluşumu'ndan geliyor. Keşfi üzerine, bir bazal sauropodomorf olarak yeniden yorumlanan çağdaş Eoraptor'un yerini alan en eski gerçek teropodlardan biri olduğu iddia edilmiştir.

<i>Anchiornithidae</i> kuşlarla ilişkili dinozor familyası

Anchiornithidae, Avialae soyundaki kuşların en bazal familyası olabilecek bir eumaniraptoran familyasıdır. Anchiornithidler, maniraptoran ağacında çeşitli konumlarda sınıflandırılmıştır, bazı bilim adamları onları ayrı bir aile, Troodontidae'nin bir bazal alt familyası, veya Archaeopterygidae familyasının üyeleri olarak avialae veya Paraves içinde evrimsel bir grup dinozor topluluğu olarak sınıflandırır.

<i>Monolophosaurus</i> Jura döneminde yaşamış teropod dinozor cinsi

Monolophosaurus, şu anda Xinjiang, Çin'de bulunan Orta Jura Shishugou Formasyonu'ndan soyu tükenmiş bir tetanuran teropod dinozor cinsidir. Kafatasının tepesindeki tek armadan esinlenerek adlandırılmıştır. Monolophosaurus, yaklaşık 5 metre uzunluğunda orta büyüklükte bir teropoddu.

<span class="mw-page-title-main">Coelophysidae</span> bazal teropod familyası

Coelophysidae, ilkel etçil theropod dinozorlarının bir familyasıdır. Çoğu türün boyutu nispeten küçüktü. Familya Geç Triyas ve Erken Jura dönemlerinde gelişti ve çok sayıda kıtada bulundu. Coelophysidae'nin birçok üyesi, hız için inşa edilmiş uzun, ince kafatasları ve hafif iskeletlerle karakterize edilir. Bir üye, Coelophysis, bir dinozorda bilinen en eski kürkü gösterir.

<i>Xuanhanosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Xuanhanosaurus, Çin'in Orta Jura döneminde, yaklaşık 167.7 ila 161.2 milyon yıl önce yaşamış bir teropod dinozor cinsidir.

<i>Bashanosaurus</i>

Bashanosaurus Çin'in Chongqing kentinde yer alan Orta Jura yaşlı Shaximiao Oluşumundan çıkarılan bir stegosaur cinsidir. Tip türü B. primitivus'tur. İlkin stegosaur cinslerinden biri olarak düşünülmektedir, bir önceki en yaşlı stegosaur olan Adratiklit'ten 1 milyon yıl daha yaşlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dinozor boyutu</span>

Boyut, hem genel kamuoyu hem de profesyonel bilim insanlarının ilgisini çeken dinozor paleontolojisinin önemli bir yönüdür. Dinozorlar, iki gram kadar hafif olabilen minik sinek kuşlarından 50-100 ton ağırlığa kadar çıkabilen soyu tükenmiş titanosaurlara kadar, herhangi bir kara hayvanı grubunun boyutlarında görülen en aşırı varyasyonlardan bazılarına sahiptiler.

<span class="mw-page-title-main">Gregory S. Paul</span>

Gregory Scott Paul, paleontoloji alanında çalışan Amerikalı bir serbest araştırmacı, yazar ve çizer. En çok teropod dinozorlar üzerine yaptığı çalışmalar ve araştırmaları ve hem canlı hem de iskeletsel ayrıntılı çizimleri ile tanınır. Otuz yıl boyunca profesyonel olarak dinozorları araştıran ve restore eden Paul, Jurassic Park ve Discovery Channel'ın When Dinosaurs Roamed America ve Dinosaur Planet programlarında dinozor uzmanı olarak jenerikte yer aldı. Predatory Dinosaurs of the World (1988), The Complete Illustrated Guide to Dinosaur Skeletons (1996), Dinosaurs of the Air (2001), The Princeton Field Guide to Dinosaurs (2010), Gregory S. Paul's Dinosaur Coffee Table Book (2010), The Princeton Field Guide to Dinosaurs: 2. Baskı (2016), The Princeton Field Guide to Pterosaurs (2022), The Princeton Field Guide to Mezozoic Sea Reptiles (2022) kitaplarının yazarı ve illüstratörüdür ve The Scientific American Book of Dinosaurs'un (2000) editörüdür.

<i>Sinraptor</i> Nesli tükenmiş bir dinozor cinsi

Sinraptor, Geç Jura döneminden bir metriacanthosaurid teropod dinozor cinsidir. Sinraptor adı, Çince anlamına gelen Latince "Sino" ön ekinden ve soyguncu anlamına gelen "raptor" sözcüğünden gelir. Dongi tür adı Dong Zhiming'i onurlandırıyor. Adına rağmen Sinraptor, Velociraptor gibi dromaeosauridlerle akraba değildir. Bunun yerine, Allosaurus ile uzaktan akraba olan bir carnosaur idi. Sinraptor ve yakın akrabaları, Jurassic carnosaur yayılımının en eski üyeleri arasındaydı. Sinraptor hala Metriacanthosauridae ailesinin en iyi bilinen üyesi olmaya devam ediyor, hatta bazı eski kaynaklar aile için "Sinraptoridae" adını kullanıyor.

<i>Mamenchisaurus</i>

Mamenchisaurus, toplam vücut uzunluğunun neredeyse yarısını oluşturan oldukça uzun boyunları ile tanınan bir sauropod dinozor cinsidir. Bu cinse çok sayıda tür atanmıştır; ancak bunların çoğu sorgulanabilir olabilir. Çin'in Sichuan Havzası ve Yunnan Eyaletinde fosiller bulundu. Birkaç tür, jeolojik yaşı belirsiz olan Yukarı Shaximiao Formasyonundandır. Bununla birlikte, kanıtlar bunun Geç Jurassic'in Oxfordian aşamasından daha erken olmadığını gösteriyor. M. sinocanadorum, Oxfordian aşamasına ve M. anyuensis, Erken Kretase'nin yaklaşık 114,4 milyon yıl öncesine ait Aptiyen aşamasına aittir. Çoğu tür orta ile büyük boy sauropodlardı, yaklaşık 15 ila 26 metre uzunluğundadır ve tanımlanmamış iki omura dayanarak olasılıkla 35 metre (115 ft) uzunlukta olabilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.