İçeriğe atla

Afroamerikan sivil haklar hareketi

Afroamerikan sivil haklar hareketinin önde gelen şahsiyetleri. Üst soldan saat yönü ile: W. E. B. Du Bois, Malcolm X, Rosa Parks ile Martin Luther King, Jr..

ABD'deki sivil haklar hareketi (1955 - 1968) ırk ayrımı sistemini muhafaza eden yasaları feshettirerek Siyah Amerikalılar için sivil haklar bakımından eşitliğin kurulmasını amaç olarak alan hareket idi. Protestan papaz ve şiddetsiz direniş savunucusu Martin Luther King bu hareketin önde gelen şahsiyetlerindendir.

National Association for the Advancement of Colored People ("Renkli İnsanların Gelişmesi için Ulusal Birlik") ile Marcus Garvey'in kurduğu Universal Negro Improvement Association ("Evrensel Zenci İlerleme Birliği")'ın kuruluşu ile bu hareketin kapsamındaki çatışmalar 19. yüzyılın sonunda başladılar. Ancak hareketin kaydedilmiş ilk önemli başarısı 1954'teki Brown v. Board of Education davasında kamu okullardaki ırk ayrımının anayasaya aykırı olarak ilân edilmesidir. Ertesi yıl bir otobüste kendi koltuğuna bir beyaza vermekten direnen Rosa Parks'ın tutuklanması Montgomery Otobüs Eylemi'ne patlak verdi. 1956'da Yüksek Mahkeme, Alabama otobüslerindeki ırk ayrımının anayasaya aykırı olduğunu ilân etti.

1966'dan 1975'e kadar dünya çapında etkin olmuş Black Power ("Siyah Gücü") hareketinin 1966 civarındaki yükselişi sivil haklar mücadelesini radikalleştirdi ve haysiyet, siyasi ve ekonomik özerklik ve beyazların vesayetinden kurtuluş için bir ırk mücadelesinin gelişmesine yol verdi. Bu hareketten Malcolm X meydana çıktı. O, ırkçı bulduğu "Siyah Amerikan" teriminin yerine "Afroamerikan" neolojizmini türetti.

Birçok alim, Amerikan İç Savaşı'ndan sonraki yeniden yapılanma dönemine[DN 1] nazaran bir şekilde bu harekete "ikinci yeniden yapılanma" olarak nitelendirir. Mamâfih 1896'daki Plessy v. Ferguson davası güney eyâletlerindeki yürürlükte olan Jim Crow yasaları ve diğer ırkçı yasalara meşruiyet verdi.

Bir sürü trendden oluşan sivil haklar hareketi, birçok diğer benzeri mücadele için bir model olmuştur, örneğin American Indian Movement ("Kızılderili Hareketi") hâline gelen ve Indian Civil Rights Act ("Kızılderili Sivil Haklar Kanunu")'e yol veren Amerikan yerlileri mücadeleleri; Chicano Movement'ın mücadeleleri ve 1969'daki Stonewall ayaklanmalarının ardından oluşan Gay Liberation Front.

Dipnot

  1. ^ Bu dönem içerisinde köleliğin kaldırılmasının yanı sıra Amerika doğumlu siyahlar vatandaşlık ve oy verme hakkını kazandılar.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Anayasa</span> devleti yöneten temel ilkeler bütünü

Anayasa, ülke üzerindeki egemenlik haklarının kullanım yetkisinin içeriğinde belirtildiği şekliyle devlete verildiğini belirleyen toplumsal sözleşmelerdir. Hans Kelsen'in normlar hiyerarşisine göre diğer bütün hukuki kurallardan ve yapılardan üstündür ve hiçbir kanun ve yapı anayasaya aykırı olamaz. Devletin temel örgüt yapısını kuran, önemli organlarını ve işleyişlerini belirleyen; ayrıca temel hak ve özgürlükleri tespit edip, sınırlarını çizen hukuk metinleridir. Toplumsal bir sözleşme niteliği taşır. Devlet faaliyetlerini ve oluşum biçimini düzenleyen yasa metnidir.

<span class="mw-page-title-main">Rosa Parks</span>

Rosa Louise Parks ya da doğum adıyla Rosa Louise McCauley, Amerikalı insan hakları savunucusu.

<span class="mw-page-title-main">Martin Luther King Jr.</span> Afrikalı-Amerikalı Baptist pastör ve Amerikan yurttaş hakları hareketi önderi

Martin Luther King Jr. veya doğum adıyla Michael King Jr., 1955'ten 1968'deki suikastına kadar sivil haklar hareketinin en önde gelen liderlerinden biri olan Amerikalı Baptist papaz, aktivist ve siyaset filozofuydu. Siyahi bir kilise lideri ve ilk sivil haklar aktivisti olan papaz Martin Luther King Sr.'ın oğlu olan King, Jim Crow yasalarına ve diğer yasallaştırılmış ayrımcılık biçimlerine karşı şiddet içermeyen direniş ve şiddet içermeyen sivil itaatsizlik yöntemlerini kullanarak Amerika Birleşik Devletleri'ndeki beyaz olmayan insanların sivil haklarını geliştirdi.

<span class="mw-page-title-main">Jim Crow yasaları</span> ırksal ayırmacı yasalar

Jim Crow yasaları, 19. ve 20. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri'nin güney eyaletlerinde çıkartılmış ırksal ayırmacı (segregationist) yerel yasalardır. Yasalar, ABD'deki yeniden yapılanma döneminde Siyahilerin elde etmiş olduğu politik ve ekonomik kazançlara karşı çıkartılmıştır. Yasalar, Afroamerikalılar ile Beyazların sosyal ve politik hayatta ayrı kurumları kullanmalarını amaçlamış ve "ayrı, ama eşit" yasal doktrini ile temellendirilmişti.

<span class="mw-page-title-main">Lucy Parsons</span>

Lucy Parsons, Meksikalı-Amerikalı sendikacı.

<span class="mw-page-title-main">Afrika Ulusal Kongresi</span>

Afrika Ulusal Konseyi, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde çoğunluk yönetiminin kurulduğu Mayıs 1994'ten bu yana hükûmette bulunan merkez-sol çizgideki partidir. Parti Güney Afrika Sendikalar Birliği (COSATU) ve Güney Afrika Komünist Partisi'yle (SACP) birlikte bir üç parçalı ittifak içinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Montgomery Otobüs Eylemi</span>

Montgomery Otobüs Eylemi 1955 yılında Alabama eyâletinin Montgomery şehrindeki toplu taşımacılık sisteminde uygulanan ırkçılık politikasına başkaldırmak için başlatılmış sosyal ve politik bir protestoydu. Mücadele 5 Aralık 1955'ten 21 Aralık 1956'ya kadar sürdü ve sonuçta Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi Montgomery'deki ırkçı kanunlarının anayasaya aykırı olduğunu açıkladı.

<span class="mw-page-title-main">William Edward Burghardt Du Bois</span> Amerikalı toplumbilimci (1868 – 1963)

William Edward Burghardt Du Bois kısa adıyla, W. E. B. Du Bois, Amerikalı sosyolog. 20. yüzyılın ilk yarısında ABD'de Siyah protesto hareketinin en önemli önderidir. 1909'da Siyahları Geliştirme Ulusal Derneği'nin (NAACP) oluşturulmasına katkıda bulundu.1910-1934 arasında derneğin yayın organı Crisis'in yönetmenliğini yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Steve Biko</span> Güney Afrikada apartheid karşıtı aktivist (1946-1977)

Steve Bantu Biko, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde ırk ayrımına karşı mücadele eden halk önderi, Siyah Bilinç Hareketi'nin kurucusu.

<span class="mw-page-title-main">George Corley Wallace</span>

George Corley Wallace, ABD'de dört dönem Alabama eyalet valiliği yapan Demokrat Partili siyaset adamı. 1960'larda federal hükûmetin ırkları birbiriyle kaynaştırma politikasına karşı Güney'in mücadelesine öncülük etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">1964 Medeni Haklar Yasası</span> Amerika Birleşik Devletlerinde siyah ırka mensup kişilere yapılan ayrımcılıkları kaldıran yasa

1964 Medeni Haklar Yasası, Amerika Birleşik Devletleri'nde siyah ırka mensup kişilere okullarda, kamusal alanlarda ve işe alımda yapılan negatif ayrımcılığın yasaklanması konusunda dönüm noktası olan bir yasadır. 2 Temmuz 1964'te dönemin ABD başkanı Lyndon Johnson tarafından imzalanarak yürürlüğe giren bu yasa ile, ırkçı ayrımcılık yasa dışı kılınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Apartheid</span> Güney Afrikada ırk ayrımı sistemi

Apartheid, Afrika'nın güneyinde bulunan Güney Afrika Cumhuriyeti ile bu devlete bağlı Güneybatı Afrika'da (Namibya) 1948-1994 yılları arasında resmî devlet politikası olarak iktidarda bulunan Ulusal Parti hükûmeti tarafından uygulanan ve bu doğrultuda yasalar çıkartarak ırksal ayrımcılığı savunan sistemdir. Apartheid kelimesi Afrikaanca "ayrılık" anlamına gelmektedir. Bu süreç Avrupa kökenli beyazlar tarafından, baasskap adı da verilen ve beyaz ırkın diğer ırklardan üstün olduğunu savunan bir ideoloji ile yürütülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan Bağımsızlık Hareketi</span>

Hindistan Bağımsızlık Hareketi Hindistan ve Güney Asya'da gerçekleşen siyasi organizasyon. Hindistan yarımadasında Britanya krallığının ve Doğu Hindistan Şirketinin egemenliğini sonlandırmak amacını güden bir hareketti. 1757'den 1947'ye kadar 190 yıl sürmüştür. İlk askeri bağımsızlık mücadelesi Bengal'de başladı. Daha sonra Hindistan'da devam etti.

<span class="mw-page-title-main">Black Lives Matter</span> Uluslararası insan hakları hareketi

Black Lives Matter, ABD'de yaşayan Afro Amerikan kökenli halka karşı özellikle polis tarafından uygulanan şiddete ve ırkçılığa karşı kurulmuş sivil toplum hareketidir. BLM, Birleşik Devletler genelinde öldürülen siyahlar ve ABD yasalarındaki ırk ayrımı yapan ceza hukukuna karşı düzenleme talep ederek gösteriler düzenler.

<span class="mw-page-title-main">Coretta Scott King</span>

Coretta Scott King ABD'li bir yazar, aktivist, sivil haklar lideri ve Martin Luther King Jr.'ın karısıydı. Afro-Amerikan eşitliğinin aktif bir savunucusu ve 1960'lardaki sivil haklar hareketinin liderlerindendi. Coretta Scott King aynı zamanda sık sık insan hakları çalışmalarını müzik ile destekleyen bir şarkıcıydı. Coretta Scott King, kocasıyla Boston'da lisansüstü öğrenim görürken tanıştı. İkisi de Amerikan İnsan Hakları Hareketi'nde giderek daha aktif hale geldi.

Siyahi milliyetçiliği veya Siyah milliyetçiliği, Siyahların bir ırk olduğu inancını benimseyen ve Siyah ırksal ve ulusal bir kimlik geliştirmeye ve sürdürmeye çalışan bir milliyetçilik veya panmilliyetçilik türüdür. Siyah milliyetçisi aktivizm, özellikle beyaz kültüre asimilasyona direnmek ve belirgin bir Siyah kimliğini korumak için Siyah toplulukların ve insanların sosyal, siyasi ve ekonomik olarak güçlendirilmesi etrafında döner.

Amerika Birleşik Devletleri'nde ırk ayrımcılığı, ABD çapında barınma, sağlık hizmeti, eğitim, iş bulma ve ulaşım gibi toplumsal hizmet veya tesislerden ırklara göre farklı yararlanma sistematiklerinin belirlenmesini anlatır. Terim genel olarak Afroamerikalıların beyazlardan fiziki zor eliyle veya yasal olarak ayrılmasını anlatsa da diğer etnik azınlıkların yaşadığı ayrımcılığı da içerir. Genel olarak fiziksel ayrımlar anlatılsa da örneğin ırklararası evliliğe karşı alınan önlemler gibi farklı yönleri de bulunabilir. ABD Silahlı Kuvvetlerinde 1948 yılına kadar siyahiler beyazların bulunduğu birliklere alınmayıp ayrı şekilde idare edilseler de başlarında beyaz komutanlar bulunurdu. Toplumsal hayatta Afroamerikalıların uyması gereken düzenlemeler kamusal hayatta yer almakta, nerede yürüyebilecekleri, yiyip içebilecekleri veya dinlenebilecekleri belirlenmiş durumdaydı. Ayrımcılığa dair hukuk de jure olarak 1964 Medeni Haklar Yasasıyla garanti altına alınmış olsa da de facto olarak ayrımcılık günümüzde hala sürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Separate but equal</span>

Separate but equal, Amerika Birleşik Devletleri anayasa hukukunda ayrı ama eşit bir hukuki doktrin bulunuyordu; buna göre ırk ayrımcılığı, sözde kanun kapsamında tüm insanlara "eşit koruma" garanti eden Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nın On Dördüncü Değişikliğini ihlal etmiyordu. Doktrine göre, her ırka sağlanan olanaklar eşit olduğu sürece, eyalet ve yerel yönetimler hizmetlerin, tesislerin, kamuya açık konaklama yerlerinin, barınma, tıbbi bakımın, eğitimin, istihdamın ve ulaşımın ırka göre ayrılmasını talep edebilirdi; eski Konfederasyonun eyalet genelindeki durumda zaten böyleydi. Bu ifade 1890 tarihli bir Louisiana yasasından türetilmiştir, ancak yasa aslında "eşit ama ayrı" ifadesini kullanmıştır.

Brown v. Board of Education of Topeka, 347 US 483 (1954), ABD Yüksek Mahkemesinin, ayrılmış okullar eşit olsa bile, devlet okullarında ırk ayrımını tesis eden ABD eyalet yasalarının anayasaya aykırı olduğuna karar veren dönüm noktası niteliğinde bir karardı. Karar, Mahkemenin 1896 tarihli Plessy v. Ferguson kararını kısmen geçersiz kıldı. Her ırkın tesisleri kalite açısından eşit olduğu sürece ırk ayrımcılığı yasalarının ABD Anayasasını ihlal etmeyeceğini ileri süren bu doktrin, "ayrı ama eşit" olarak bilinen bir doktrindi. Mahkemenin Brown ve ilgili davalarında oybirliğiyle aldığı karar entegrasyonun önünü açtı, sivil haklar hareketinin büyük bir zaferiydi ve gelecekteki birçok etkili dava için bir model oldu.

Plessy - Ferguson, 163 US 537 (1896), ırk ayrımcılığı yasalarının, her ırk için tesislerin kalitesi eşit olduğu sürece ABD Anayasasını ihlal etmediğine karar veren dönüm noktası niteliğinde bir ABD Yüksek Mahkemesi kararıydı; bu doktrin "ayrı ama eşit" olarak bilinmeye başlandı". Karar, 1877'de Yeniden Yapılanma döneminin sona ermesinden sonra Güney Amerika'da kabul edilen ırk ayrımcılığını yeniden tesis eden birçok eyalet yasasını meşrulaştırdı. Güneyde yasal olarak uygulanan bu tür ayrımcılık 1960'lara kadar sürdü.