İçeriğe atla

Afrika'nın beş büyükleri

Beş büyükler

Afrika'nın beş büyükleri, Afrika kıtasına özgü büyük hayvanların en tehlikelilerini belirtmek için kullanılır. Bu hayvanlar; aslan, pars, gergedan, fil ve Afrika mandasıdır.[1] Bunlar, popüler kültürde belirgin bir şekilde yer alan karizmatik megafauna örnekleridir ve Afrika'nın en büyük hayvanları arasındadır. Büyük hayvan avcıları tarafından ortaya atılan bu terim, Afrika'da yaya olarak avlanması en zor beş hayvanı ifade etmektedir[2][3] ancak artık oyun izleyen turistler ve safari tur operatörleri tarafından daha yaygın olarak kullanılmaktadır.[4]

1990 ve sonrasında piyasaya sürülen Güney Afrika randı banknotlarının her kupüründe farklı bir büyük beşli hayvan yer almaktadır. Hepsinin bulunduğu ülkeler arasında Angola, Botsvana, Esvatini, Güney Afrika, Kenya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Malavi, Mozambik, Namibya, Ruanda, Tanzanya, Uganda, Zambiya ve Zimbabve bulunmaktadır.[5][6]

Türler

Fil

Afrika savan fili (Loxodonta africana)

Afrika savan fili (Loxodonta africana) ve Afrika orman fili (Loxodonta cyclotis) karada yaşayan en büyük hayvanlardır. Filler kalın, neredeyse tüysüz bir deriye; uzun, esnek, kavrayıcı bir hortuma; uzun, kavisli, -fildişi dişleri oluşturan- üst kesici dişlere ve büyük, yelpaze şeklinde kulaklara sahip otoburlardır. Filleri avlamak zordur çünkü büyük cüsselerine rağmen sık çalılıklarda saklanabilirler ve diğer büyük beşli türlerine göre saldırma olasılıkları daha yüksektir. Yavruları tehdit edildiğinde saldırganlaşırlar.[7]

Gergedan

Siyah gergedan (Diceros bicornis)

Siyah gergedan (Diceros bicornis) ve beyaz gergedan (Ceratotherium simum) burun köprülerinde iki dik boynuz bulunan büyük otçullardır. Siyah gergedan kritik tehlike altında, beyaz gergedan ise yakın tehdit altında olarak sınıflandırılmıştır ve her ikisi de yoğun bir şekilde kaçak avlanmaya maruz kalmaktadır. Büyük beşli arasında avcılar tarafından siyah gergedan daha değerli olarak görülmektedir.[8] Savanada güney beyaz gergedanı, doğu siyah gergedanı ve güney-merkez siyah gergedanı yaşamaktadır.

Afrika mandası

Afrika mandası (Syncerus caffer)

Afrika mandası (Syncerus caffer) büyük boynuzlu bir sığır türüdür. Beş büyükler arasında "nesli tükenmekte" ya da "tehdit altında" listesinde olmayan tek hayvandır.[9] Cape mandası (Syncerus caffer caffer) birçok kişi tarafından beş büyükler arasında en tehlikelisi olarak kabul edilir:[10] mandaların insanlara pusu kurduğu ve saldırdığı bilinmektedir.[11]

Aslan

Aslan (Panthera leo)

Aslan (Panthera leo) hem Afrika'da hem de kuzeybatı Hindistan'da bulunan büyük, etçil bir kedigildir. Kısa, sarımsı kahverengi bir kürkü; püsküllü bir kuyruğu; ve erkeklerde boyun ve omuz çevresinde koyu bir yelesi vardır. Kültürel öneme sahip büyük ve karizmatik bir süper avcı olan aslanlar, safari turlarında görülebilecek en popüler türler arasındadır.[12][13][14]

Pars

Afrika parsı (Panthera pardus)

Pars (Panthera pardus) büyük, etobur bir kedigildir. Genellikle koyu benek kümelerinin bulunduğu kürkü sarımsı kahverengidir. Gece alışkanlıklarına sahip pars (bazı bölgelerde gündüz avlanabilmesine rağmen en çok gün batımı ve gün doğumu arasında aktiftir) ve insanlara karşı temkinli olması ve tehlike karşısında kaçması nedeniyle büyük beşli arasında en nadir görülen türdür. Parslar Afrika savanlarının otlaklarında, sık çalılıklarında, çöllerinde ve ormanlık alanlarında bulunabilir. Büyük beşli arasında avlanma lisansı alınması en zor olan hayvanlardır.[]

Koruma durumu

Sanatta büyük beşli

Afrika'nın beş büyükleri son yıllarda yaban hayatı koruma uzmanları için büyük bir endişe kaynağı haline gelmiştir. Afrika aslanı ve Afrika parsının her ikisi de savunmasız olarak sınıflandırılmıştır. Afrika savan fili 2021 yılı itibarıyla IUCN tarafından tehlike altında olarak listelenmiştir. Güney beyaz gergedanı ve Afrika mandası yakın tehdit altında olarak sınıflandırılırken, siyah gergedan kritik tehlike altında olarak sınıflandırılmıştır.[15]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Capstick, Peter H. (1984). Safari, the last adventure. St. Martin's Press. s. 148. ISBN 978-0-312-69657-3. Generally known as the "Big Five," the group we're talking about comprises lion, leopard, elephant, Cape buffalo and rhino, although not necessarily in that order. 
  2. ^ Capstick, Peter H. (1983). Death in the Dark Continent. St. Martin's Press. s. 13. ISBN 978-0-312-18615-9. No human being could begin to outrun any of the big five, nor would he last more than a few seconds in any contest of strength. 
  3. ^ Du Toit, Richard (2001). Africa's Big Five. Struik Publishers. ISBN 978-1-86872-582-3. 
  4. ^ "Understanding and Protecting the Big Five in South Africa". goeco.org. 16 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  5. ^ Planet, Lonely (28 Ekim 2013). "Lonely Planet's Best in Travel 2014 - top 10 countries". lonelyplanet.com. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2023. 
  6. ^ "Rhinos Return to Rwanda's Akagera National Park after 10 Years". ugandatravelblog.com. 2 Mayıs 2017. 20 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2017. 
  7. ^ Fodor's African Safari, 1st Edition: From Budget to Big Spending Where and How to Find the Best Big Game Adventure in Southern and Eastern Africa. Fodor's. 2004. s. 142. ISBN 978-1-4000-1234-3. 
  8. ^ "Current Zoology" (PDF). 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  9. ^ Stumpf, Bruce G. "Africa on the Matrix: The Cape Buffalo". 20 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2010. 
  10. ^ Wieland, Terry (2006). Dangerous-Game Rifles. Countrysport Press. s. 286. ISBN 978-0-89272-691-2. 
  11. ^ "African Animals Hunting facts and tips - Buffalo Hunting". safariBwana newsletter. 8 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2010. 
  12. ^ Capstick, Peter H. (1984). Safari, the last adventure. St. Martin's Press. s. 165. ISBN 978-0-312-69657-3. 
  13. ^ "African Lion". safaribwana.com. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2010. 
  14. ^ Robinson, Steve (2008). "Unpleasant Truth About Canned Shooting". shakariconnection.com. Shakari Connection. 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2010. 
  15. ^ "Diceros bicornis". 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Fil</span> hortumlu bir memeli hayvan

Fil, hortumlular takımının filgiller (Elephantidae) familyasını oluşturan memeli bir hayvandır. Geleneksel olarak Asya fili ve Afrika fili olmak üzere iki türü tanınır; ancak bazı kanıtlara dayanarak Afrika savan fili ile Afrika orman filinin de iki ayrı tür olduğu öne sürülür. Filler, Sahra altı Afrika ile Güney ve Güneydoğu Asya'da bulunur. İçinde mamutlar ve mastodonlar gibi soyu tükenmiş türleri de barındıran hortumlular takımından günümüzde soyunu sürdüren bir tek filler kalmıştır. Karada yaşayan en büyük hayvan olan Afrika filinin erkeği 4 m boya ve 7.000 kg ağırlığa ulaşabilir. Fillerin dikkat çekici ve ayırt edici özellikleri arasında, nesneleri yakalamak gibi çeşitli amaçlar için kullanılan uzun hortumları başta gelir. Uzun ve sivri olan kesici dişlerini nesneleri taşımak, yeri kazmak için kullanırlar. Fildişinin kaynağı olan bu kesici dişler aynı zamanda dövüşürken silah olarak da kullanılır. Filin büyük ve geniş kulakları vücut ısısını kontrol etmeye yarar. Afrika fillerinin kulakları daha büyük olur ve sırtları içbükeydir. Asya fillerinin ise kulakları daha küçük olur ve sırtları dışbükey ya da düzdür.

<span class="mw-page-title-main">Gergedan</span> Gergedangiller (Rhinocerotidae) familyasına ait tek toynaklılar

Gergedan, Gergedangiller (Rhinocerotidae) familyasından, ağır ve hantal gövdeli, burun kemiğinin üstünde derisine yapışık bir veya iki boynuzu bulunan, kalın derili otçul memelilerin genel adı. Atgiller ve tapir gibi tek toynaklılar (Perissodactyla) takımına dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Afrika yaban köpeği</span>

Afrika yaban köpeği, köpekgiller (Canidae) familyasından Afrika'da yaşayan vahşi bir köpek türü.

<span class="mw-page-title-main">Asya mandası</span>

Asya mandası, kısaca manda, Boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasına ait bir memeli türü. Çoğunlukla evcil olarak yetiştirilen mandaların yabani nüfusları önemli ölçüde azalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kilimanjaro Dağı</span>

Kilimanjaro Dağı genelde sadece Kilimanjaro, deniz seviyesinden 5.895 m (19.341 ft) yüksekte Afrika'nın masif bir dağı. Kilimanjaro sönmüş bir stratovolkandır.

<span class="mw-page-title-main">Tek toynaklılar</span> memeli takımı

Tek toynaklılar ya da tek parmaklılar, memeliler (Mammalia) sınıfından otobur hayvanları barındıran bir takımdır. Ayaklarında genelde tek sayıda toynağı bulunan bu takımdaki hayvanlar büyük ve çok büyük hayvanlar olarak nitelenebilir. Çift toynaklılar takımının geviş getiren hayvanlarının aksine tek toynaklılar bitki selülozunu midede değil bağırsaklarda sindirir. Atgiller, gergedanlar ve tapirler mevcut tek toynaklılardır.

<span class="mw-page-title-main">Afrika mandası</span> Sığır Türü

Afrika mandası Bovidae familyasından bir sığır türüdür.

<i>Siyah gergedan</i> Afrikaya özgü gergedan türü

Siyah gergedan, Afrika kıtasında yaşayan tek toynaklı takımına mensup büyük bir gergedan türüdür. Birçok alttürü bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Afrotheria</span> memeli kladı

Afrotheria eteneliler alt sınıfının bir üst takımı. Bu molekülergenetik araştırmalar sonucu ortaya konulan taxon birbirlerinden çok farklı görünüşlü 80 civarında türü içermektedir. Takımın tüm türleri Afrika'dan türemiştir ve Asya fili, bir Kır sıçanımsı türü ve Deniz inekleri haricinde bütün türler hala Afrika'da yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Afrika orman fili</span>

Afrika orman fili Kongo Havzası'nda bulunan ve ormanlarda yaşayan bir fil türüdür. Geleneksel olarak Afrika filinin sinonimi ya da bir alt türü olarak değerlendirilen Afrika orman filinin 2010 tarihli bir bilimsel makalede Loxodonta cyclotis bilimsel adı ile ayrı bir tür olarak sınıflandırılması önerilmiştir. Bu yeni sınıflandırma ile Afrika orman fili soyu tükenmemiş fil türleri içinde en küçüğü ancak yaşayan kara hayvanları içinde de en büyüğü olmaktadır. Kongo Havzası'nın kriptozoologlar tarafından Loxodonta pumilio adıyla ayrı bir tür olarak görülen pigme fillerinin küçük cüsseleri ve erken olgunlaşmalarının nedeninin çevresel koşullar olması mümkündür. Erişkin pigme fillerin 900 kg. kadar az bir ağırlığa sahip olduğu kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Pigme fil</span>

Pigme fil hem Afrika hem Asya'da yaşadığı rapor edilmiş bir tür. Eskiden Loxodonta pumilio adıyla tanımlanmış olan Afrika pigme fili, bugün Afrika orman filinin bir polimorfu olarak kabul edilmektedir.

<i>Loxodonta atlantica</i>

Loxodonta atlantica Afrika'da yaşamış olan Loxodonta cinsinden soyu tükenmiş bir fil türüdür. Afrika filinden daha iri cüsseliydi ve daha fazla azı dişine sahipti. Bulunan kalıntılar arasında Cezayir'de Pleistosen devrinin başından, Güney Afrika'da Pleistosen'in ortasından ve Etiyopya'da Pleistosen devrinin sonlarından fosiller vardır. L. atlantica türünün L. adaurora türünden evrimleşmiş olabilir; ancak 2009 yılında yapılan bir analizde L. atlantica türünün L. exoptata türünden evrimleştiği ve L. africana türünün atası olduğu ortaya konmuştur. Tür iki alt türe ayrılmıştır: Kuzey Afrika'da L. atlantica atlantica ve Güney Afrika'da L. atlantica zulu.

<span class="mw-page-title-main">Afrika pengueni</span> kuş türü

Afrika pengueni, penguengiller (Spheniscidae) familyasında, yalnızca Afrika'nın güney sularında yaşayan bir penguen türüdür. Eşek anırmasına benzer bir ses çıkarır Yaşayan tüm penguenler gibi uçamaz ancak gövdesi suda yüzmek için evrimleşmiştir. Erişkinler ortalama 2,2 ila 3,5 kg ağırlığında ve 60 ila 70 cm. boyundadır. Gözlerinin üzerinde ayırt edici pembe deri vardır ve yüzü siyahtır. Gövdesinin üst kısmındaki siyah alt kısmı ise siyah benekli beyazdır ve siyah bir bant göze çarpar. Göz üzerindeki pembe deri bez sıcaklık değişiklikleri ile başa çıkmasına yardımcı olur. Hava sıcaklığı arttığında bu bezlere daha fazla kan gider ve etraftaki hava yardımıyla soğur. Bu sırada pembe deri koyulaşır.

<span class="mw-page-title-main">Twyfelfontein</span>

Twyfelfontein,, resmi adı ile | /Ui-//Ais, kuzey-batı Namibya'da yer alan Kuene Bölgesi'nde bulunan antik kaya gravürleri sit alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Queen Elizabeth Ulusal Parkı</span>

Queen Elizabeth Ulusal Parkı, kısaca QENP, Uganda'nın en çok ziyaret edilen millî parkıdır. Park birçok memeli ve kuş türünün doğal yaşam alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz gergedan</span>

Beyaz gergedan günümüzde var olan beş gergedan türünden ve kalan birkaç megafauna türünden biridir. Ot yemek için geniş bir ağzı vardır ve tüm gergedan türlerinin en sosyal olanıdır. Kuzey alttürünün çok az bireyi kaldı, 2018'de onaylanmış – ikisi de esaret altında – iki birey kaldı. Dünyanın bilinen son erkek kuzey beyaz gergedanı Sudan, 19 Mart 2018'de Kenya'da öldü.

<span class="mw-page-title-main">Av sahası</span>

Bir av sahası vahşi hayvanların güvenli bir şekilde yaşadığı veya spor için kontrollü bir şekilde avlandığı geniş bir arazi alanıdır. Avcılık yasaklanmışsa bir av sahası doğa koruma alanı olarak kabul edilebilir; bununla birlikte, bir av sahasının odağı özellikle hayvanlar (fauna) iken, bir doğa koruma alanı bölgenin doğal biyotasının tüm yönleriyle ilgilidir.

"Büyük kedi" terimi, tipik olarak Panthera cinsinin yaşayan beş üyesinden kaplan, aslan, jaguar, pars ve kar leoparı ile Pantherinae türüne ait olmayan çita ve pumaya atıfta bulunmak için kullanılmaktadır. Son üçü dışındaki bu türlerin hepsi kükreyebilir.

<span class="mw-page-title-main">Amboseli Ulusal Parkı</span>

Eski adı Masai Amboseli Yaban Hayatı Koruma Sahası olan Amboseli Ulusal Parkı, Kenya'nın Kajiado ilçesinde bulunan bir millî parktır. Park, Kenya-Tanzanya sınırına yayılan 8.000 km2 (3.100 sq mi)'lik bir ekosistemin merkezinde, 39.206 hektar büyüklüğündedir. Pelikan, yalıçapkını, su tavuğu ve hamerkopun yanı sıra 47 kuş türü mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Bolt'un Çiftliği</span> Paleontolojik sit alanı

Bolt'un Çiftliği, Güney Afrika'nın Gauteng eyaletinde, İnsanlığın Beşiği Dünya Mirası Alanı'nda yer alan bir paleontolojik sit alanıdır. 4.5 milyon yıl öncesine tarihlendirilen 30'dan fazla fosil yatağıyla, İnsanlığın Beşiği'nde keşfedilen en eski yerlerden biridir. Mağaraların aşınarak fosilleşmiş iç kısımlarını açığa çıkardığı çok sayıda oyuk, çukur ve ocaktan oluşur. Sit alanından, İnsanlığın Beşiği'nde ortaya çıkarılan hominid fosilleri gibi fosiller ortaya çıkmış olmasa da, Bolt'un Çiftliği, primatlar ve büyük kediler de dahil olmak üzere, Erken Pliyosen ve Plio-Pleyistosen faunasının çeşitli türlerine ait önemli bir fosil kaynağıdır.