Afrancesado

Afrancesado ([afranθeˈsaðo]; "Fransacılar" ya da "Fransızlaşanlar") İspanya ve Portekiz'de, Aydınlanma Çağı fikirlerinin, Liberalizmin ve Fransız Devrimi'nin yandaşları olan, İberya'nın Fransa tarafından işgalini ve Birinci Fransız İmparatorluğu'nu destekleyen kişiler için kullanılan terimdir.

İspanya'da afrancesado terimi III. Carlos'un hükümdarlığı döneminde ortaya çıktı. O dönemde terim, Fransız modasını ve davranış biçimlerini benimseyenler için kullanılan tarafsız bir deyimdi. Sonraları, Kral Joseph Bonaparte'a bağlılık yemini eden İspanyol soyluları ve bürokratları için kullanılan aşağılayıcı bir terim hâline geldi. Zamanla anlamı genişleyen bu terim, Fransızları katı İspanyol toplumunu değiştirebilecek kişiler olarak gören, IV. Carlos'un ve genelde Bourbon Hanedanı'nın (Joseph'in rakibi olan VII. Fernando da dahil olmak üzere) içinde bulunduğu yozlaşma ve yetersizliğe tepki gösteren orta sınıf entelektüeller, tüccarlar ve sanayiciler için de kullanılmaya başladı.

Kardeşi Napolyon Bonapart tarafından İspanya'ya kral olarak atanan Joseph, kendisini İspanyol halkının çoğu ile savaş içinde buldu. Joseph, gelenekleri ve mutlak monarşiyi aşama aşama ortadan kaldıracak olan, Leandro Fernández de Moratín'e göre razón, la justicia y el poder ("akıl, adalet ve güce") dayalı bir sistemi uygulayabilmek için afrancesadolara güveniyordu. İlerlemeci olsa da pek liberal olmayan bu program bir süre sonra muhafazakârlar kadar liberaller tarafından da reddedildi (liberallerin çoğu, işgale karşı gelen gerilla güçlerine katıldı). Afrancesadolar Fransa'nın bazı yönetsel kararlarına da karşıydılar: İmparatorluğu değil devrimi destekliyorlardı, İspanya'nın Napolyon Savaşları'na katılmasını istemiyorlardı, Napolyon'un İspanyol bölgelerini 1809'dan itibaren parça parça (Katalonya, Aragona, Navarra ve Biskay) yönetmek istemesine karşı çıkıyorlardı.

Afrancesadolar daha sonra, Cádiz'de yeniden toplanan İspanyol meclisi Cortes Generales ile görüşmeler yaparak 1812 Anayasası'nda, Joseph'in 1808'de oluşturduğu Bayonne Yasaları'nın mümkün olduğunca korunmasını sağlamaya çalıştılar, ancak başarılı olamadılar. Meclis ayrıca Joseph ve ailesine ait mallarla ile birlikte afrancesadolara ait malların da kamulaştırılmasına karar verdi.

Wellington'un 1813'teki seferi ve Vitoria Savaşı'ndaki başarısının ardından, Joseph'in tüm saray halkı ve yandaşları (asiller, askerler, hukukçular, yazarlar, gazeteciler, hatta Roma Katolik kilisesine mensup din adamları) Jean-Baptiste Jourdan'ın ordularıyla birlikte Fransa'ya kaçtılar. Bu sürgüne maruz kalanların sayısı 4.000 ile 12.000 arasında değişiyordu.

Fernando 4 Mayıs 1814'te yıllardır zorunlu olarak tutulduğu Château of Valençay'dan döndükten sonra, Napoleon ile olan anlaşmasını bozdu ve Fransızlarla yapılan savaşlara katılmayan afrancesadolara karşı kovuşturma başlattı. Colaboracionistas olarak adlandırılan Fransa yanlıları, Joseph'ten paye ve onur almış olanlar, işgal sırasında görevlerinden ayrılmayarak bir bakıma Fransa ile işbirliği yapmış olan bürokratlar, hatta kabul etmemiş olsalar dahi Fransızlardan işbirliğinde bulunmaları yönünde teklifler alanlar bu durumdan etkilendi.

Fransa'da bulunan liberal görüşlü büyük sayıda mülteci, Bourbon Restorasyonu yetkililerini İspanya'da olanlar hakkında uyardı ve İspanya Hükûmeti'nin genel bir af çıkarmasını sağlayacak adımları atmaya başladı. Bu af, 1820–1823 İspanyol İç Savaşı sırasında, liberal görüşlü başbakan Evaristo Pérez de Castro tarafından çıkarıldı. Aftan faydalanarak Fransa'dan İspanya'ya dönenler, daha sonra Beşli İttifak'ın bozulmasının ardından İspanya'yı bir kez daha terk etmek zorunda kaldılar. 21 Nisan 1832'de Fransa, yasal olarak ülkesiz durumdaki bu göçmenlerin, ülkeye temelli yerleşmek ya da ülkeyi tamamen terk etmek seçeneklerinden birini tercih etmelerini zorunlu kıldı.

Afrancesado terimi Portekiz'de, 25 Ağustos 1820'de başlayan Porto Devrimi'ni organize eden liberal politikacılar için kullanılmıştır. Bu kişiler William Carr Beresford'un İngiliz işgaline dayalı keyfi yönetimine karşı hukukun üstünlüğünü savunuyordu ve Fransız istilası sırasında ülkeyi terk edip Brezilya'daki Rio de Janeiro'ya giden kralları VI. João'nun geri dönmesini istiyordu.

Portakallar Savaşı döneminden kalan bir Fransız etkisi, afrancesado elitlerinin kuvvetler ayrılığı ilkesini ve parlamenterizmi benimseyerek Portekiz'de uygulamak istemelerini sağlamıştı.

• Miguel Artola, Los afrancesados, Madrid, 1989
• Juan Arzadun, Fernando VII y su tiempo, Madrid, 1942
• Juan López Tabar, Los Famosos Traidores. Los afrancesados durante la crisis del Antiguo Régimen (1808-1833), Madrid, 2002