Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.
Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.
Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.
Muhammed Necibullah Ahmedzai, 1987-1992 yılları arasında Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin devlet başkanı.
Ahmed Şah Mesud, "Penşir Aslanı" lakaplı Tacik kökenli Afgan askerî lider. Kabil'in kuzeyindeki Pençşir Vilayeti'nde bulunan Cangalak’ta Tacik kökenli bir ailede dünyaya geldi. Asker olan babası, Kral Zahir Şah’ın ordusunda albay olarak görev yapıyordu. Çocukluğunun büyük bölümü Kabil’de geçti. Ardından bir Fransız Lisesi olan İstiklal’e kaydoldu. Sonra Kabil Politeknik Okulu’nda mimarlık okudu. Ancak okulu bitirme şansı bulamadı. 1970'li yıllarda İslami harekete katıldı. Kabil Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Burhaneddin Rabbani’den etkilendi. 1973 yılında İslami hareketin ileri gelenleri arasına katıldı. 1974 yılında diğer liderler gibi Kral Davud rejiminin baskıları sonucu Pakistan’a gitti. 1975 yılında Davud yönetimini devirmek için yeniden ülkesine döndü. Kendisinden istendiği gibi Penşir Vadisi’ndeki Roka Bölgesini ele geçirdi. Ancak ordunun müdahalesi sonucu yeniden Pakistan’a kaçtı. 1978 yılında Konar bölgesinde halkı komünistlere karşı silahlandırdı. 1979 yılında Penşir’e döndüğünde Sovyet işgaline karşı başlatılan cihadın ünlü komutanlarından biri oldu. Mesud, Sovyetlere karşı askeri başarıları ile ülke çapında ün salmaya başladı. Batılı gözlemciler Mesud’u “Yetenekli Stratejist” ve “Hindikuş’un Napolyon’u” diye tanımlıyorlardı. Sovyetler 10 yıl süren işgalleri sırasında 80 km uzunluğundaki Penşir Vadisi’ne girmeye çalıştılarsa da bunda başarılı olamadılar ve Şubat 1989'da Afganistan’dan geri çekildiler.
Muhammed Ömer ya da Batı'da bilinen adıyla Molla Ömer, 1994 yılında Taliban'ı kuran Afgan militandır. 1996-2001 Afganistan İç Savaşı sırasında Taliban, Kuzey İttifakı ile savaşarak ülkenin büyük bölümünün kontrolünü ele geçirdi ve 1996 yılında Ömer'in Yüksek Lider olarak görev yapmaya başladığı Birinci İslam Emirliği'ni kurdu. El-Kaide'nin 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirmesinden kısa bir süre sonra Taliban hükûmeti, Amerika'nın Afganistan'ı işgaliyle devrildi ve Ömer saklanmaya başladı. Amerika liderliğindeki koalisyon tarafından yakalanmadan başarıyla kaçtı ve 2013 yılında tüberkülozdan öldüğü bildirildi.
Abdürreşid Dostum ya da Raşid Dostum, Özbek asıllı Afgan asker. Afganistan tarihinin Mareşal unvanına sahip üçüncü komutanı, Afganistan'daki Özbeklerin lideri ve eski Afganistan Devlet Başkan yardımcısı.
Afganistan Savaşı, 2001 Ekim'inin 7. gününde başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından 11 Eylül saldırıları gerekçesi ile yapılmıştır. ABD Başkanı George W. Bush'un "terörle mücadele" politikası kapsamında yaptığı bir savaştır. Harekât Usame bin Ladin'in yakalanmasına değin sürecekti. Aynı zamanda Taliban ve diğer Taliban yandaşı güçlerin ortadan kaldırılması ile harekât sona erecekti. Böylelikle Afganistan'da iç güvenlik sağlanmış olacaktı.
Burhaneddin Rabbani, Taliban'ın 1996'da iktidara gelmesiyle fiilen devrilen; ama bu tarihten itibaren Taliban'ın 2001 yılında devrilmesine kadar geçen süreç boyunca Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası alanda hukuken Afganistan'ın devlet başkanı olarak tanınan Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı.
Afganistan İslam Emirliği 1996'da kurulup 2001'deki Afganistan Savaşı ile çöken Taliban rejimi tarafından yönetilen Afganistan'ın Taliban rejimi tarafından adlandırılan ismi. Afganistan İslam Emirliği'nin görevde bulunmuş tek emiri Muhammed Ömer, iki başbakanı ise Muhammed Rabbani ile Muhammed Abdülkabir'dir. 2001 yılında çıkan Afganistan Savaşı sırasında 13 Kasım 2001 yılında başkent Kabil'in düşmesiyle yıkılmıştır. 15 Ağustos 2021 tarihinde başkent Kabil'in ele geçirmesiyle beraber Taliban Afganistan'ın yönetimini tekrar ele almıştır ve de facto hükûmetidir.
Abdullah Abdullah, Afgan politikacı ve hekim. Afganistan İcra Kurulu Başkanı'ydı. Bir danışman olarak Eylül 2001'de öldürülen "Panjşir Aslanı" olarak bilinen Kuzey İttifakı lideri ve komutanı Ahmet Şah Mesud'un yakın arkadaşıydı. Abdullah, Taliban rejiminin yıkılmasından sonra, 2001-2005 yılları arası Afganistan Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı. Taliban ile Afganlar arası barış görüşmelerine liderlik etmesi beklenen Ulusal Uzlaşma Yüksek Konseyi'ne (HCNR) liderlik etmiştir.
Afganistan İç Savaşı, Taliban'ın 1996 yılında Afganistan'ın tamamını ve başkent Kabil'i denetimi altına almasıyla başlayan ve 2001 yılındaki Amerikan işgaline kadar süren, Kuzey İttifakı ile Taliban arasında süren savaştır.
Afganistan Ulusal Koalisyonu Liderliğini eski Afganistan dışişleri bakanı (2001-2005) olan ve 2009 başkanlık seçimlerinde Hamid Karzai'nin en büyük rakibi olan Abdullah Abdullah'ın yaptığı koalisyondu. Abdullah Abdullah, 11 Eylül saldırılarından 2 gün önce öldürülen Ahmet Şah Mesud'un yakın arkadaşıydı.
Afganistan Savaşı veya Afganistan İç Savaşı ile şu maddeler kastedilmiş olabilir:
- Afganistan'ın antik tarihi#Büyük İskender'den Greko-Bactrian yönetimine
- Afganistan'ın Müslümanlar tarafından fetihleri (637-709)
- Moğol İmparatorluğu tarafından Afganistan'ın fethi, bkz Moğol İmparatorluğu'nun Orta Asya'yı fethi
- Afganistan'ın Müslümanlar tarafından fetihleri#Babürler
- Afganistan İç Savaşı (1863-1869), Dost Mohammad Han'ın ölümünden sonra Şir Ali Han ile Afzalid fraksiyonu arasında bir iç savaş
- İngiliz-Afgan Savaşı
- I. İngiliz-Afgan Savaşı (1839-1842)
- II. İngiliz-Afgan Savaşı (1878-1880)
- III. İngiliz Afgan Savaşı (1919)
- Panjdeh olayı (1885), Birleşik Krallık ile Büyük Oyun sırasında Rus İmparatorluğu tarafından Afganistan'a ilk büyük saldırı
- Afganistan İç Savaşı (1928-1929), Şinvari ve Sakkavistlerin isyanları, ikinci grup 9 aylık bir süre için başkenti ele geçirmeyi başardı
- 1973 Afganistan Darbesi, Kral Muhammed Zahir Şah devrildi, monarşi kaldırıldı
- Afganistan Savaşı (1978-2021), Afganistan'da 1978'den beri süren savaş dönemi
- Sevr Devrimi (1978), Afganistan Cumhuriyeti hükûmetine karşı komünist ayaklanma
- Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi, Afganistan Demokratik Cumhuriyeti hükûmetini desteklemek için Sovyet askeri müdahalesini takiben Afgan mücahitleri ile Sovyetler Birliği arasındaki savaş
- Afganistan İç Savaşı (1989-1992), Muhammed Necibullah'ın komünist hükûmetinin çöküşü
- Afganistan İç Savaşı (1992-1996), Taliban'ın Afganistan'ın çoğuna yayılması ve 1996'da Taliban tarafından yönetilen Afganistan İslam Emirliği'nin kurulması
- Afganistan İç Savaşı (1996-2001), Afganistan'ın kuzeyini kontrol eden Kuzey İttifakı ile Afganistan'ın geri kalanını kontrol eden Taliban arasındaki savaş dönemi. 2001'de ABD liderliğindeki Afganistan istilası ile sona erdi
- Afganistan Savaşı (2001-2021), birkaç aşamadan oluşur:
- ABD'nin Afganistan'ı Taliban ve El-Kaide'ye karşı istilası
- Uluslararası Güvenlik Destek Gücü ile Taliban Ayaklanması'yla mücadele
- Taliban, El Kaide ve IŞİD'e karşı isyan karşıtı operasyonlardan oluşan 2014 sonrası Kararlı Destek Misyonu aşaması
- 2021 Taliban saldırısı, Taliban zaferi ve Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin düşüşü
- Pencşir çatışması, yönetici Taliban milisleri ile Pencşir Vadisi'ndeki isyancılar arasında bir çatışma.
- IŞİD-Taliban çatışması (2015-günümüz)
Kuzey İttifakı veya Afganistan Birleşik İslami Kurtuluş Cephesi, 1996-2001 yılları arasında Afganistan'da Taliban rejimine karşı savaşan silahlı örgüt idi. Birleşik Cephe özellikle cumhurbaşkanı Burhaneddin Rabbani ile eski Savunma Bakanı Ahmed Şah Mesud gibi kilit liderlerin önderliğinde toplandı. Genellikle Tacikler'den oluşmasına karşın Özbek ve Hazaralar'dan da oluşmaktaydı. 2000'den sonra Abdül Reşid Dostum, Asıf Muhsini, Muhammed Muhakik ve Haci Abdülkadir gibi diğer liderler de Kuzey İttifakı'na katılmıştır.
Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:
- Sevr Devrimi Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin, cumhurbaşkanı Muhammed Davud Han'ın başkanlığındaki Afganistan Cumhuriyeti hükûmetini devirmesiyle başladı. Daha sonra SSCB ile müttefik, komünist bir yönetim olan Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti'i kuruldu.
- Sovyet-Afgan Savaşı 1979 yılında başlayan ve 1989 yılında son Sovyet askerinin ülkeyi terk etmesiyle sona eren Afgan Savaşlarının ilk aşaması. Sovyet Ordusu, Afganistan Demokratik Halk Partisinin müdahale daveti üzerine Afganistan'ı işgale başladı. Ulusal Ordu ittifakı(Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin fonlaması) ile birlikte Sovyet birliklerini çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Pakistan, Suudi Arabistan, Mısır, Çin Halk Cumhuriyeti ve Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından desteklenen Afgan Mücahitlerine karşı savaştı. Sovyetler Birliği sonunda 1989'da birliklerinin ülkeden ayrılmasını kabul etti ve geri çekti.
- Afganistan İç Savaşı (1989-1992) Sovyetlerin çekilmesinin hemen ardından hükûmet ve mücahitler arasında Sovyet birlikleri olmadan devam eden savaş. Sovyetler Birliği çekilmesine rağmen Afgan hükûmetini mücadelesinde mali ve askeri olarak desteklemeye devam etti ve aynı şekilde isyancı gruplar ABD ve Pakistan'dan destek almaya devam etti. Sovyet destekli Afgan hükûmeti 1992'de Kabil'in düşüşüne kadar hayatta kaldı. Savaş sonu Afganistan İslam Devleti ilan edildi.
- Afganistan İç Savaşı (1992-1996) Kabil'in alınmasından sonra Mücahit gruplar arasındaki iç çekişme Afganistan'ı tam gaz yeni bir savaşın eşiğine getirmiştir. Şiddetli savaşlar şehri ele geçiren farklı kuvvetler arasında meydana geldi ve şehir bu kuvvetler tarafından büyük bombardımanlara maruz kaldı. Bu tarafların her biri; Afganistan'da nüfuz arayan Pakistan, İran veya Suudi Arabistan gibi birçok dış güç tarafından desteklendi. Bu çatışma, Pakistan tarafından desteklenen ve Arap ülkelerinden birkaç bin El Kaide savaşçısı tarafından desteklenen nispeten yeni bir milis grup olan Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından 1996'da sona erdi.
- Afganistan İç Savaşı (1996-2001) Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından acilen başlayan Afgan İç Savaşı'nın üçüncü evresidir. Savaş Taliban ve ilan ettiği Afganistan İslam Emirliği ile Kuzey İttifakı arasında geçmiştir. Bu dönem boyunca, Kuzey İttifakı çoğunlukla savunmada savaştığından Taliban ülkenin neredeyse tamamını kontrol etti. İttifak lideri; Penşir Aslanı olarak anılan Ahmed Şah Mesud, 9 Eylül 2001'de El Kaide üyeleri tarafından öldürüldü.
- Afganistan Savaşı (2001-2021) ABD'nin 11 Eylül saldırılarının zanlıları olan El kaide üyelerini barındırması ve oluşumun lideri Osama bin Ladin'i kanıtsız iade etmeyi reddetmesi üzerine Taliban'ı iktidardan düşürmek adına Afganistan'ı işgale girişmesiyle başlayan; Afgan savaşlarının 7 Ekim 2001'de başlayan son evresi. ABD'nin Afganistan'dan çekileceğini açıklaması üzerine Taliban 5 günde ülkenin yoğun bir kısmını kontrolü altına almış ve sonunda 15 Ağustos 2021 tarihinde Kabil'i düşürmüştür.
Bu makale Afganistan'daki siyasi partileri listeler.
Ahmed Mesud, Pencşir direnişi'nin liderliğini yapan Afgan politikacı. Aynı zamanda SSCB karşıtı askeri bir lider olan Ahmed Şah Mesud'un oğlu. 2016'nın Kasım ayında Massoud Vakfı'nın CEO'su olarak atandı. 5 Eylül 2019'da babasının Pencşir Vadisi'ndeki türbesinde babasının halefi olarak ilan edildi.
Emrullah Salih, Şubat 2020'den Ağustos 2021'e kadar Afganistan'ın birinci başkan yardımcısı olarak görev yapan ve 2018'den 2019'a kadar içişleri bakanı vekili olarak görev yapan Afgan bir politikacıdır. Ayrıca 2018'den 2019'da kadar Afganistan İçişleri Bakanı vekili olarak görev yaptı ve 2004'ten 2010'daki istifasına kadar Ulusal Güvenlik Müdürlüğü (NDS) başkanlığı ɡörevinde bulundu.
Afganistan Ulusal Direniş Cephesi aynı zamanda İkinci Direniş olarak da bilinen, eski Kuzey İttifakı üyelerinin ve Afganistan İslam Cumhuriyeti'ne sadık diğer Taliban karşıtı savaşçıların askeri bir ittifakıdır. Kurucusu ve başkanı Ahmed Mesud'dur. 15 Ağustos 2021'de Taliban Afganistan'ı ele geçirdiğinde, eski birinci başkan yardımcısı Emrullah Salih 2004 Anayasası'nın hükümlerine atıfta bulunarak kendisini Afganistan'ın geçici cumhurbaşkanı ilan etti ve Taliban'a karşı cumhuriyetçi direnişi ilan etti. Salih'in cumhurbaşkanlığı iddiası, Ahmed Mesud'un, yanı sıra eski Afgan Savunma Bakanı Bismillah Mohammadi ve büyükelçisi Mohammad Zahir Aghbar da dahil olmak üzere Tacikistan'daki Afgan büyükelçiliği tarafından kabul gördü.
