İçeriğe atla

Afganistan Krallığı

Koordinatlar: 33°N 65°E / 33°K 65°D / 33; 65
Afganistan
د افغانستان شاهي دولت (Peştuca)
Dǝ Afġānistān Šahi Dawlat
پادشاهی افغانستان (Darice)
Pādešāhī-ye Afġānistān
Afganistan Krallığı
1926–1973
Millî marş
(1926–1943)
Millī Surūd
(Türkçe: “Milli Marş“)

(1943–1973)
Schahe ghajur-o-mehrabane ma
("Cesur ve Asil Kralımız")
Afganistan haritadaki konumu
BaşkentKabil
Yaygın dil(ler)Peştuca, Darice
HükûmetÜniter mutlak monarşi (1926-1964)
Üniter anayasal monarşi (1964-1973)
Kral 
• 1926–1929
Emanullah Han
• 1929–1933
Muhammed Nadir Şah
• 1933–1973
Muhammed Zahir Şah
Başbakan 
• 1929–1946 (ilk)
Muhammad Han
• 1972–1973 (son)
Muhammed Şefik
Yasama organıLoya Jirga
Tarihî dönemİki savaş arası dönem · Soğuk Savaş
• Afganistan Emirliği'nin yerine kuruluş
9 Haziran 1926
• Monarşinin kaldırılması
17 Temmuz 1973
Yüzölçümü
1973647500 km2
Nüfus
• 1973
11.966.400
Para birimiAfgani
Telefon kodu93
Öncüller		Ardıllar
Afganistan Emirliği
Afganistan Cumhuriyeti
Günümüzdeki durumuAfganistan

Afganistan Krallığı (Peştuca: د افغانستان واکمنان, Dǝ Afġānistān wākmanān; Darice: پادشاهی افغانستان, Pādešāhī-ye Afghanistān), Güney ve Orta Asya'da 1926'da Afganistan Emirliği'nin halefi olarak kurulan bir anayasal monarşiydi. Tahta çıktıktan yedi yıl sonra ilk kralı Emanullah Han tarafından emirliğin krallığa dönüşümü ilan edildi. Monarşi, 1973 Afganistan Darbesi'yle birlikte sona erdi.

Tarihi

Emanullah Han, ülkeyi modernleştirmeye hevesliydi fakat bu çabası muhafazakar güçlerin birkaç kez toplumsal kargaşasına sebep oldu. Emanullah Han, 1927'de Avrupa'yı ziyaret ederken yeniden isyan patlak verdi. Emanullah Han, isyanın lideri Habibullah Kalakani'nin iktidarı ele geçirmesinden ve emirliği yeniden kurmasından önce sadece üç gün hüküm süren kardeşi İnayetullah Han'ın lehine tahttan çekildi.[1]

10 ay sonra, Emanullah Han'ın Savaş Bakanı Muhammed Nadir, Hindistan'daki sürgünden döndü. Muhammed Nadir'in İngiliz destekli ordusu Kabil'i yağmalayarak Habibullah Kalakani'yi bir ateşkes görüşmesi yapmaya zorladı. Fakat Muhammed Nadir'in kuvvetleri daha sonra ateşkes yerine, Kalakani'yi yakaladı ve ardından idam etti. Muhammed Nadir krallığı yeniden kurdu, Ekim 1929'da Afganistan Kralı ilan edildi ve son kral Emanullah Han'ın reformist yolunu geri almaya devam etti. Muhammed Nadir'in 1933'teki ölümünün ardından yerine 39 yıl saltanat süren oğlu Muhammed Zahir Şah geçti. Afganistan'ın son kralı Muhammed Zahir Şah, sonunda asırlarca süren monarşiyi başarıyla sona erdiren ve cumhuriyetçi bir Afgan hükümeti kuran, kuzeni Muhammed Davud Han tarafından devrildi. Afgan hükümeti dış dünyayla, özellikle de Sovyetler Birliği, Fransa, Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler kurmaya Zahir Şah'ın önderliğinde başladı.[2]

27 Eylül 1934'te Zahir Şah döneminde Afganistan Krallığı Milletler Cemiyeti'ne katıldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Afganistan tarafsız kaldı ve diplomatik bir bağlantısızlık politikası izledi. Afganistan, II. Dünya Savaşı'nda tarafsız olmasına rağmen, Nazi Almanyası ile iyi ilişkilere sahipti, ancak bu ilişkiler İran'ın İngiliz-Sovyet işgalinden sonra koptu.[3]

Afganistan, 29 Ağustos 1946'da Birleşmiş Milletler'e[4] üye oldu. 1947'de Afganistan, Pakistan'ın Birleşmiş Milletler'e kabul edilmesine karşı oy kullanan tek Birleşmiş Milletler üyesiydi.[3] Bunun sebebi daha çok Afganistan'ın Peştunistan'a yaptığı çağrı nedeniyleydi. Nikita Kruşçev, Kabil'in başkentini ziyaret etti ve 1955'te Afganların Peştunistan'a ilişkin iddialarını onayladı.[3] Afganistan da 1961'de Bağlantısızlar Hareketi'ne üye oldu. Dönemin Afganistan Başbakanı Muhammed Davud Han, ülkede modern endüstrilerin ve eğitimin gelişmesi için çok çalıştı. Temmuz 1973'te Davud Han, Zahir Şah ülkede değilken kansız bir darbe düzenledi. Ertesi ay, Zahir Şah iç savaştan kaçınmayı umarak resmen tahttan çekildi. Bu, Afganistan Krallığı'nın sonunu ve cumhuriyetin başlangıcını belirledi.

Coğrafya

Afganistan Krallığı batıda İran, kuzeyde Sovyetler Birliği, doğuda Çin ve güneyde Pakistan ile sınır komşusuydu. Dağlık ve çoğunlukla kurak olan ülke 652,24 kilometrekaredir. Garip şekli ve sınırları, Afganistan'ın Rusya ve İngiltere arasında bir tampon haline getirilmesinin sonucuydu. Vahan Koridoru, tampona bir örnektir. Kış aylarında çoğu bölgede kar yağışı yaygındı ve yağmur yağışı azdı.[5]

Demografi

Ülke, Peştunlar, Tacikler, Hazaralar, Özbekler ve diğerleri gibi çeşitli etnik gruplardan oluşuyordu.

Afganların çoğunluğu Müslümandı, yani nüfusun yaklaşık %99'u. Müslüman nüfusun yaklaşık %90'ı Sünni, geri kalanı Şii'ydi.

Dari (Farsça) ve Peştuca ulusun resmi dilleriydi. Birçok Afgan iki dili de biliyordu ve her iki dili de kendi aralarında konuşabiliyorlardı.[6]

Ekonomi

Geçmiş ve günümüz Afganistan'ı gibi, ekonomi büyük ölçüde tarım ve madenciliğe dayanıyordu.

Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği, Soğuk Savaş sırasında nüfuz kazanmaya çalışmak için tarafsız Afganistan ekonomisine yatırım yaptı. Bu yatırım, 1951'de Afganistan ve ABD'nin ekonomideki ekonomik kalkınmaya yardımcı olmak için Kabil'de bir anlaşma imzaladığı Dört Nokta Programı'nı ve Sovyet teknisyenlerinin 1954'te başladığı Tirmiz'den Mezar-ı Şerif'e 100 km'lik bir boru hattının inşasını içeriyordu. Afganistan, Helmend Nehri vadisi geliştirme projesi için ABD'den malzeme, ekipman ve hizmet satın almasına yardımcı olmak için Birleşik Devletler İhracat-İthalat Bankası'ndan 18.500.000 $ aldı.

Ağustos 1961'de Pakistan, Başbakan Davud Han'ın Peştunistan'a yönelik güçlü duruşu nedeniyle Afganistan sınırını kapattı, ancak Han'ın istifasının ardından sınır mayıs ayında yeniden açıldı.[7]

Ülke talk, mika, gümüş, kurşun, beril, kromit, bakır, lapis lazuli ve demir cevheri yataklarına sahiptir.

Askeri

Kral Zahir Şah'ın kuzeni Muhammed Davud Han, 1956'da Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti ile 3 milyon dolarlık bir silah anlaşması ve Sovyetler Birliği ile 32,5 milyon dolarlık bir silah anlaşması imzaladı. Anlaşma, Afgan ordusuna ihraç edilen T-34 tankları ve MiG-17 jet avcı uçaklarını verdi. 1973 yılına kadar tüm Afgan subaylarının dörtte biri ila üçte biri Sovyetler Birliği'nde eğitim görmüştü.[3]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ The Hazaras and the Afghan State: Rebellion, Exclusion and the Struggle for Recognition. Oxford University Press. 2017. ISBN 1849047073. 
  2. ^ Rubin, Barnett. "DĀWŪD KHAN". Ehsan Yarshater (Ed.). Encyclopædia Iranica (Online bas.). United States: Columbia University. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2009. 
  3. ^ a b c d "CHAPTER ONE THE AFGHAN COMMUNISTS" (PDF). 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  4. ^ "United Nations member states". 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2021. 
  5. ^ The kingdom of Afghanistan: a historical sketch. 
  6. ^ Farangis Najibullah. "Afghanistan: Status Of Dari, Pashto Languages A Sensitive Topic". Radio Free Europe. 2 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2003. 
  7. ^ "Modern Afghanistan". Encyclopædia Britannica. 2 Mart 2020. 13 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hamid Karzai</span> Afganistanlı siyasetçi

Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Emanullah Han</span> Afganistan kralı ve emiri

Emanullah Han veya unvanıyla Gazi Emanullah Han, 1919'dan 1929'daki tahttan çekilişine kadar önce Emir, 1926'dan sonra da Kral olarak Afganistan'ın hükümdarıydı. Ağustos 1919'da Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı'nın sona ermesinin ardından, Afganistan bağımsızlığını ilan etti. Birleşik Krallık'ın etkisinden uzak ve bağımsız bir dış politika izlemek için korunan devlet statüsünden feragat etti.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Davud Han</span> Afgan siyasetçi

Serdar Muhammed Davud Han, Paştun asıllı Afgan siyasetçi. 1973-1978 arasında Afganistan devlet başkanıydı. Davud Han, reformist politikaları ile bilinmektedir, özellikle kadın hakları ile ilgili gerçekleştirdiği iki adet beş yıllık "modernizasyon planları" olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Zahir Şah</span> Afganistan Kralı (1914-2007)

Muhammed Zahir Şah, 8 Kasım 1933'ten 17 Temmuz 1973'te tahttan indirilene kadar hüküm süren son Afganistan Kralıydı. 40 yıl boyunca görev yapan Zahir, 18. yüzyılda Durrani İmparatorluğu'nun kuruluşundan bu yana Afganistan'da en uzun süre görev yapan hükümdardı.

<span class="mw-page-title-main">Nur Muhammed Tereki</span> Afgan siyasetçi (1917-1979)

Nur Muhammed Tereki, Peştun asıllı Afgan siyasetçi. 1965-1979 arasında genel sekreterliğini yaptığı Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 1978'de düzenlediği darbeden sonra devlet başkanlığı yaptı (1978-1979).

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Nadir Şah</span> Afganistan Kralı (1929-1933)

Muhammed Nadir Şah, 1929-1933 yılları arasında hüküm süren Afgan kralı.

<span class="mw-page-title-main">Habibullah Kalakani</span>

Habibullah Kalakani, de Bache saqaw olarak da bilinen, Afganistan'ın modernleşme karşıtı olan çeşitli Ghilzai kabilelerinin yardımı ile Emanullah Han'ın tahttan çekilmesinden sonra 1929 yılı Ocak ve Ekim ayları arasındaki Afganistan hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Cumhuriyeti</span>

Afganistan Cumhuriyeti, 1973-1978 yılları arasında varlığını sürdüren, tarihteki ilk Afgan cumhuriyetidir.

Afganistan Savaşı veya Afganistan İç Savaşı ile şu maddeler kastedilmiş olabilir:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Emirliği</span>

Afganistan Emirliği, Orta ve Güney Asya'nın arasında yer alan, 1823-1926 yılları arasında hüküm sürmüş, bugünkü Afganistan ve Pakistan'ın bir kısmını oluşturan sınırlar içinde yer alan eski bir tarihi devlet ve emirliktir. Söz konusu devlet Kabil'deki Barakzay Hanedanı'nın kurucusu Dost Muhammed Han'ın Dürrânîler'i ortadan kaldırılmasıyla kuruldu. Emirliğin tarihinde; Orta Asya'da süper güç olma yarışı içinde olan Britanya İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu'nun arasındaki Gölgeler Turnuvası etkili olmuştur. Bu dönem, Afganistan'daki Avrupa etkisi olarak da nitelendirilmiştir. Afganistan Emirliği, daha sonra İngiliz güçleri tarafından Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na yol açan Sih İmparatorluğu ile olan savaşa devam etti. Savaş, İngilizlerin geri çekilip Dost Muhammed Han'ın yeniden tahta geçmesiyle sonuçlandı. Ancak İkinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Britanyalılar bu sefer Afganları mağlup etmeyi başararak bugün modern Pakistan sınırları içinde yer alan Afgan topraklarını işgal etti ve Afgan dış ilişkilerini kendi himayesine aldı. Bu durum Afganların Üçüncü İngiliz Afgan Savaşını kazandıktan sonra Ravalpindi Antlaşması'nın imzalanması sonucu Emanullah Han'ın kontrolü geri kazanmasıyla son buldu.

<span class="mw-page-title-main">İnâyetullah Han</span>

Inayatullah Khan Seraj, 14 Ocak 1929 - 17 Ocak 1929 tarihleri arası Afganistan Kralıdır. Eski Afgan Kralı Habibullah Han'ın oğlu olan İnayatullah'ın kısa saltanatı, tahttan indirilmesi ile sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan ordu tarihi</span>

Afganistan ordusu, ilk kez 1709'da Kandehar'da Hotakîler'in ve ardından Dürrânîler'in kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. Afgan ordusu, ülkenin Abdurrahman Han tarafından yönetildiği 1880'de İngilizlerin yardımıyla yeniden yapılandırılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Kral Emanullah Han'ın yönetimi sırasında ve daha sonra Kral Muhammed Zahir Şah'ın kırk yıllık yönetimi sırasında modernize edildi; Sovyetler Birliği, 1950'ler ve 1970'ler arasında neredeyse tüm silah, eğitim ve askeri ihtiyaçları sağladı. 1978'den 1992'ye kadar, Sovyet destekli Afgan Silahlı Kuvvetleri, o zamanlar Amerika Birleşik Devletleri, Pakistan ve diğer ülkeler tarafından desteklenen çok uluslu mücahit gruplarla şiddetli çatışmalara girdi. Başkan Necibullah'ın 1992'de istifa etmesi ve Sovyet desteğinin sona ermesinden sonra, Afgan ordusu farklı gruplar tarafından kontrol edilen kısımlara ayrıldı. Bu dönemi, liderleri Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen ve etkilenen Taliban rejimi izledi.

Bu liste; geçmişte yaşamış veya şu an yaşamakta olan, bir sebepten dolayı tanınan Afgan vatandaşı kişilerin listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Barakzay Hanedanı</span>

Barakzay Hanedanı, Afganistan'ı 1826'dan 1973'e kadar yöneten hanedan. Monarşinin Muhammed Zahir Şah döneminde kaldırılmasıyla hanedanın yönetimi sona erdi. Barakzay Hanedanı, Ahmed Şah Dürrânî'nin kurduğu Dürranî Hanedanı'nın iktidardan düşürülmesinin ardından Dost Muhammed Han tarafından kurulmuştur. Bu dönemde Afganistan topraklarının çoğunu güneyde ve doğuda İngilizlere, batıda İranlılara ve kuzeyde Rusya'ya kaptırdı. Afganistan'da üç büyük İngiliz-Afgan Savaşı ve 1929 iç savaşı da dahil olmak üzere birçok çatışma oldu.

Bu madde, 1709'da ilk Afgan devleti olan Hotak İmparatorluğu'nun kuruluşundan bu yana Afganistan devlet başkanlarını listeler.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan İç Savaşı (1928-1929)</span> 1928-1929a arası Afganistandaki askerî çatışma

Afganistan İç Savaşı, 14 Kasım 1928'den 13 Ekim 1929'a kadar süren savaştı. Habibullāh Kalakāni komutasındaki Sakkavist (Sakāwīhā) kuvvetleri, Afganistan Krallığı'ndaki çeşitli muhalif kabilelere ve rakip hükümdarlara karşı savaştı, bunlar arasında Muhammed Nadir Han sonunda baskın bir rol elde etti. 17 Ocak 1929'da Kabil'in ele geçirilmesi ve Emanullah Han'ın yenilmesi veya 3 Haziran'da Kandehar'ın ele geçirilmesi gibi erken başarılara rağmen, Sakkavistler sonunda 13 Ekim 1929'da Nadir Han liderliğindeki Sakkavist karşıtı güçler tarafından yönetimden indirildi ve Nadir'in 3 Kasım 1933'teki suikastine kadar hüküm süren Afganistan Kralı olarak yükselişine yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Sakkavistler</span> 1920ler ve 1930larda Afganistandaki bir silahlı grup

Sakkavistler, Afganistan Krallığı'nda 1924'ten 1931'e kadar aktif olan silahlı bir gruptu. Habibullāh Kalakāni tarafından yönetildiler ve Ocak 1929'da Afganistan Emirliği'ni kurarak Afganistan'ın başkenti Kabil'in kontrolünü ele geçirmeyi başardılar. Afganistan İç Savaşı'ndaki (1928-1929) askeri gerilemelerin ardından, Ekim 1929'da başkentten kovuldular. Sakkavist faaliyetleri 1931'de sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Emirliği (1929)</span> Orta Asyada tanınmayan eski bir devlet

Afganistan Emirliği, Ocak 1929'dan Ekim 1929'a kadar varlığını sürdüren ve Sakkavistler tarafından yönetilen tanınmayan bir devletti. Habibullāh Kalakāni 18 Ocak 1929'da devletin ilk ve tek emiri oldu. 13 Ekim 1929'da Kalakani'nin düşmesinden sonra Emirlik sona erdi.

Afganistan ve Pakistan birbirleriyle sınır komşusudur ve her ikisi de Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı üyesidir. İki ülke arasındaki ilişkiler, Pakistan'ın bağımsızlığını kazandığı ve Afganistan'ın Pakistan'ın BM'ye kabulüne karşı oy kullanan tek ülke olduğu 1947'den beri gergin durumda. Afganistan, doğmakta olan Pakistan'daki ayrılıkçı hareketleri derhal silahlandırdı ve Pakistan topraklarının büyük bir bölümü üzerinde irredantist iddialarda bulundu; bu da iki ülke arasında normalleştirilmiş bağların ortaya çıkmasını engelledi. Afganistan'daki Savaş ve bu savaşın başlangıcından bu yana Pakistan'a sığınan milyonlarca Afgan mülteci, su hakları, Hindistan ve Afganistan'ın büyüyen ilişkileri ile ilgili çeşitli konularda daha fazla gerilim ortaya çıktı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.