İçeriğe atla

Afganistan Emirliği

Afganistan
د افغانستان امارت
Da Afghānistān Amārat
Afganistan Emirliği
1823-1926
Afganistan bayrağı
Afganistan Emirliği Bayrağı
{{{arma_açıklaması}}}
Amblem
Afganistan Emirliği'nin Haritası (1893)
Afganistan Emirliği'nin Haritası (1893)
BaşkentKabil
Yaygın dil(ler)Peştuca, Farsça
Hükûmetİslami teokratik mutlak monarşi
Emir 
• 1823–1829 (İlk)
Dost Muhammed Han
• 1919–1926 (Son)
Emanullah Han
Yasama organıLoya Jirga
Tarihçe 
• Kuruluşu
1823
• Kurulma
1823
• Dağılma
1926
• Dağılışı
1926
Yüzölçümü
• Toplam
652225 km2
Para birimiAfgan Rupisi
Öncüller		Ardıllar
Dürraniler
Afganistan Krallığı
Britanya Hindistanı

Afganistan Emirliği (Peştu: د افغانستان امارت Da Afghānistān Amārat, Farsça: امارت افغانستان Amārat-i Afghānistān), Orta ve Güney Asya'nın arasında yer alan, 1823-1926 yılları arasında hüküm sürmüş, bugünkü Afganistan ve Pakistan'ın bir kısmını oluşturan sınırlar içinde yer alan eski bir tarihi devlet ve emirliktir.[1] Söz konusu devlet Kabil'deki Barakzay Hanedanı'nın kurucusu Dost Muhammed Han'ın Dürrânîler'i ortadan kaldırılmasıyla kuruldu.[1] Emirliğin tarihinde; Orta Asya'da süper güç olma yarışı içinde olan Britanya İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu'nun arasındaki Gölgeler Turnuvası etkili olmuştur. Bu dönem, Afganistan'daki Avrupa etkisi olarak da nitelendirilmiştir. Afganistan Emirliği, daha sonra İngiliz güçleri tarafından Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na yol açan Sih İmparatorluğu ile olan savaşa devam etti.[1] Savaş, İngilizlerin geri çekilip Dost Muhammed Han'ın yeniden tahta geçmesiyle sonuçlandı. Ancak İkinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Britanyalılar bu sefer Afganları mağlup etmeyi başararak bugün modern Pakistan sınırları içinde yer alan Afgan topraklarını işgal etti ve Afgan dış ilişkilerini kendi himayesine aldı.[1] Bu durum Afganların Üçüncü İngiliz Afgan Savaşını (stratejik ve politik anlamda) kazandıktan sonra Ravalpindi Antlaşması'nın imzalanması sonucu Emanullah Han'ın kontrolü geri kazanmasıyla son buldu.[1]

14 Mart 1823 tarihinde Emirlik, Peşaver Vadisi'ndeki eski Afgan kalesinin kontrolünü Nowshera Savaşı'nda Ranjit Singh'in Sih Khalsa Ordusu'na kaptırdı. Savaşta Afgan güçlerine Dost Muhammed Han'ın aynı babadan ayrı anadan doğma yarı kardeşi Azim Han da destek vermiştir. Bugün Peşaver de, Nowshera da Pakistan sınırları içinde yer alan yerleşim bölgeleridir.

Tarihi

Emirliğin kurulmasından birkaç yıl sonra bölgeye artan Rus ve İngiliz ilgisi, İranlı Muhammed Şah ile Dost Muhammed Han arasında bir çıkar çatışmasındaydı ve bu da Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na (1839-1842) yol açtı. Savaş sırasında İngiltere, Afganistan'ın Rus kontrolüne girmesini önlemek ve Rus yayılmasını engellemek amacıyla ülkeyi işgal etti. Savaş, Birleşik Krallık'ın için geçici zaferiyle sona ermişi, Britanya daha sonra Dost Muhammed'in tekrar iktidara gelmesi için geri çekilmek zorunda kalacaktı.

Dost Muhammed'in 1863'te ölümü üzerine yerine oğlu Şer Ali Han tahta geçti. Ancak üç yıl sonra ağabeyi Muhammed Afzal Han, Şer Ali Han'ı devirdi.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Lee, Jonathan L. (2018). Afghanistan: a history from 1260 to the present. Londa. ISBN 978-1789140101. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dürrânîler</span> Ahmed Şah Dürrânînin kurduğu Afganistan devleti 1747-1863 yılları arasında hüküm sürmüştür

Dürrânîler, Ahmed Şah Dürrânî'nin kurduğu Afganistan devleti 1747-1863 yılları arasında hüküm sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Hamid Karzai</span> Afganistanlı siyasetçi

Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan bayrağı</span> Afganistanın ulusal bayrağı

Afganistan bayrağı, Afganistan'ın ulusal bayrağıdır. Ülke, Hotakîler tarafından kurulduğu 1709 yılındaki ilk bayrağından bu yana 25 bayrağa sahip. Sadece 20. yüzyılda Afganistan, o dönemdeki diğer tüm ülkelerden daha fazla 19 ulusal bayrak kullandı ve bunların çoğu siyah, kırmızı ve yeşil renklere sahipti.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Oyun</span>

Büyük Oyun, 19. yüzyıldan başlamak üzere stratejik bölgelerin büyük güçler tarafından paylaşılma mücadelesini tanımlamak için kullanılan addır.

<span class="mw-page-title-main">Abdurrahman Han</span> 1880den 1901e kadar Afganistan Emiri

Abdurrahman Han, 1880-1901 arasında hüküm süren Afganistan emiri.

<span class="mw-page-title-main">Dost Muhammed Han</span>

Dost Muhammed Han, Afganistan hükümdarı (1826-1863) ve Barakzay Hanedanı'nın kurucusu. Birleşik Krallık ve Rusya arasında siyasal mücadele alanı olduğu bir dönemde Afganistan'ın bağımsızlığını korumuştur.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan'ın posta tarihi ve posta pulları</span>

Afganistan'ın erken posta tarihi ve posta pullarının tesisi için "Şer Ali Han"a Afganistan'daki Barakzay (kabile) sinin kurucusu Dost Muhammed Han'ın üçüncü oğlu. 1863'ten 1866 yılına ve 1868 yılından ölüm tarihi olan 1879 yılına kadar Afganistan emiri) saygınlık verilir ve kendisi Kabil Krallığı'nda modernleşme programının bir parçası olarak posta servisini kurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kâbil</span> Afganistanın başkenti

Kâbil, Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehri.

<span class="mw-page-title-main">Bedehşan</span>

Bedehşan, Afganistan'ın kuzeydoğusunun, Tacikistan'ın güneydoğusunun ve ve Çin'deki Taşkurgan ilçesinin bölümlerinden oluşan tarihi bir bölgedir. Tarihi Bedehşan bölgesinin büyük bir kısmı günümüzde Tacikistan sınırları içerisindedir. Afganistan'ın Bedehşan ili ve Tacikistan'ın Dağlık Bedehşan bölgesi adlarını tarihi Bedehşan bölgesinden alır. Bedahşan bölgesinin müziği, bölgenin kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Federal Yönetilen Kabile Alanları</span>

Federal yönetilen kabile alanları (FATA)(Aşiretler Bölgesi), Peştuca :مرکزي قبایلي سیمې) Pakistan'ın kuzey batı kesiminde Afgan sınırı boyunca uzanan siyasi ve ekonomik yönetim merkezi Peşaver olan çoğunluğu Peştun kökenli aşiret ve kabilelerden oluşan Pakistan'a bağlı yarı özerk federal bir bölge ve Pakistan'ın üst düzey idari birimlerindendir. Ülke içinde yalnızca Hayber-Pahtunhva ve Belucistan eyaletleri ile sınırları mevcuttur. 3,5 milyon nüfusa sahip olup 27.220 km² alan kaplamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">I. İngiliz-Afgan Savaşı</span>

I. İngiliz-Afgan Savaşı diğer adıyla Auckland'ın Budalalığı, 1839-1842 yılları arasında Britanya İmparatorluğu ile Afganistan Emirliği arasında yaşanan ilk savaştır. Bu savaş Birleşik Krallık ile Rus İmparatorluğu arasındaki Büyük Oyun'un ilk çekişmesidir.

<span class="mw-page-title-main">II. İngiliz-Afgan Savaşı</span>

II. İngiliz-Afgan Savaşı, 1878-1880 yılları arasında Britanya İmparatorluğu ve Afganistan Emirliği arasında yaşanan ikinci savaştır.

<span class="mw-page-title-main">III. İngiliz Afgan Savaşı</span>

III. İngiliz-Afgan Savaşı, 6 Mayıs-8 Ağustos 1919 tarihleri arasında Afganistan Emirliği ile Britanya İmparatorluğu arasında gerçekleşmiş olan üçüncü savaştır.

Afganistan Savaşı veya Afganistan İç Savaşı ile şu maddeler kastedilmiş olabilir:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Krallığı</span> 1926-1973 yılları arasında Orta Asyada bir monarşi

Afganistan Krallığı, Güney ve Orta Asya'da 1926'da Afganistan Emirliği'nin halefi olarak kurulan bir anayasal monarşiydi. Tahta çıktıktan yedi yıl sonra ilk kralı Emanullah Han tarafından emirliğin krallığa dönüşümü ilan edildi. Monarşi, 1973 Afganistan Darbesi'yle birlikte sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan ordu tarihi</span>

Afganistan ordusu, ilk kez 1709'da Kandehar'da Hotakîler'in ve ardından Dürrânîler'in kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. Afgan ordusu, ülkenin Abdurrahman Han tarafından yönetildiği 1880'de İngilizlerin yardımıyla yeniden yapılandırılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Kral Emanullah Han'ın yönetimi sırasında ve daha sonra Kral Muhammed Zahir Şah'ın kırk yıllık yönetimi sırasında modernize edildi; Sovyetler Birliği, 1950'ler ve 1970'ler arasında neredeyse tüm silah, eğitim ve askeri ihtiyaçları sağladı. 1978'den 1992'ye kadar, Sovyet destekli Afgan Silahlı Kuvvetleri, o zamanlar Amerika Birleşik Devletleri, Pakistan ve diğer ülkeler tarafından desteklenen çok uluslu mücahit gruplarla şiddetli çatışmalara girdi. Başkan Necibullah'ın 1992'de istifa etmesi ve Sovyet desteğinin sona ermesinden sonra, Afgan ordusu farklı gruplar tarafından kontrol edilen kısımlara ayrıldı. Bu dönemi, liderleri Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen ve etkilenen Taliban rejimi izledi.

<span class="mw-page-title-main">Barakzay Hanedanı</span>

Barakzay Hanedanı, Afganistan'ı 1826'dan 1973'e kadar yöneten hanedan. Monarşinin Muhammed Zahir Şah döneminde kaldırılmasıyla hanedanın yönetimi sona erdi. Barakzay Hanedanı, Ahmed Şah Dürrânî'nin kurduğu Dürranî Hanedanı'nın iktidardan düşürülmesinin ardından Dost Muhammed Han tarafından kurulmuştur. Bu dönemde Afganistan topraklarının çoğunu güneyde ve doğuda İngilizlere, batıda İranlılara ve kuzeyde Rusya'ya kaptırdı. Afganistan'da üç büyük İngiliz-Afgan Savaşı ve 1929 iç savaşı da dahil olmak üzere birçok çatışma oldu.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Silahlı Kuvvetleri</span>

Afganistan Silahlı Kuvvetleri, resmi adıyla Afganistan İslam Emirliği Silahlı Kuvvetleri, Taliban hükümeti tarafından kontrol edilen askeri güçlerdir. Bu kuvvetler ilk kez, Taliban'ın 1992-1996 yılları arasında süren Afgan İç Savaşı'nın ardından Afganistan'ı ele geçirmesiyle 1997 yılında kurulmuştur. Ancak 2001 yılında ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesi ve Taliban hükümetinin düşmesiyle dağıtılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.