Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.
Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.
Afganistan millî futbol takımı, Afganistan'ı uluslararası arenada temsil eden futbol takımıdır. 1922 yılında kurulan millî takım, 1948 yılında FIFA'ya katıldı. 1954 yılında kurucu üyelerinden biri olarak AFC'ye katıldı. Afganistan millî futbol takımı Kabil'deki Ghazi Stadyumu'nda maçlarını oynamaktadır. 1984 yılından 2003 yılına kadar FIFA Dünya Sıralaması için uluslararası maçlar oynayan Afganistan millî futbol takımı, 1996-2001 yılları arasındaki Taliban rejimi altında maç yapamadı. Afgan millî takım sonunda 2002 yılında, Asya Oyunları'nda Güney Kore ile oynayarak uluslararası arenaya geri dönmüştür. Bu maçı 2-0 kaybetmişlerdir.
Ahmed Şah Mesud, "Penşir Aslanı" lakaplı Tacik kökenli Afgan askerî lider. Kabil'in kuzeyindeki Pençşir Vilayeti'nde bulunan Cangalak’ta Tacik kökenli bir ailede dünyaya geldi. Asker olan babası, Kral Zahir Şah’ın ordusunda albay olarak görev yapıyordu. Çocukluğunun büyük bölümü Kabil’de geçti. Ardından bir Fransız Lisesi olan İstiklal’e kaydoldu. Sonra Kabil Politeknik Okulu’nda mimarlık okudu. Ancak okulu bitirme şansı bulamadı. 1970'li yıllarda İslami harekete katıldı. Kabil Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Burhaneddin Rabbani’den etkilendi. 1973 yılında İslami hareketin ileri gelenleri arasına katıldı. 1974 yılında diğer liderler gibi Kral Davud rejiminin baskıları sonucu Pakistan’a gitti. 1975 yılında Davud yönetimini devirmek için yeniden ülkesine döndü. Kendisinden istendiği gibi Penşir Vadisi’ndeki Roka Bölgesini ele geçirdi. Ancak ordunun müdahalesi sonucu yeniden Pakistan’a kaçtı. 1978 yılında Konar bölgesinde halkı komünistlere karşı silahlandırdı. 1979 yılında Penşir’e döndüğünde Sovyet işgaline karşı başlatılan cihadın ünlü komutanlarından biri oldu. Mesud, Sovyetlere karşı askeri başarıları ile ülke çapında ün salmaya başladı. Batılı gözlemciler Mesud’u “Yetenekli Stratejist” ve “Hindikuş’un Napolyon’u” diye tanımlıyorlardı. Sovyetler 10 yıl süren işgalleri sırasında 80 km uzunluğundaki Penşir Vadisi’ne girmeye çalıştılarsa da bunda başarılı olamadılar ve Şubat 1989'da Afganistan’dan geri çekildiler.
Baglan Vilayeti, Afganistan'ın 34 vilayetinden birisidir.
Muhammed Ömer ya da Batı'da bilinen adıyla Molla Ömer, 1994 yılında Taliban'ı kuran Afgan militandır. 1996-2001 Afganistan İç Savaşı sırasında Taliban, Kuzey İttifakı ile savaşarak ülkenin büyük bölümünün kontrolünü ele geçirdi ve 1996 yılında Ömer'in Yüksek Lider olarak görev yapmaya başladığı Birinci İslam Emirliği'ni kurdu. El-Kaide'nin 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirmesinden kısa bir süre sonra Taliban hükûmeti, Amerika'nın Afganistan'ı işgaliyle devrildi ve Ömer saklanmaya başladı. Amerika liderliğindeki koalisyon tarafından yakalanmadan başarıyla kaçtı ve 2013 yılında tüberkülozdan öldüğü bildirildi.
Afganistan İslam Cumhuriyeti, Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.
Afganistan-Türkiye ilişkileri, Türkiye Cumhuriyeti'nin Afganistan İslam Emirliği'yle süregelen uluslararası politikalarını içerir.
Afganistan Savaşı, 2001 Ekim'inin 7. gününde başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından 11 Eylül saldırıları gerekçesi ile yapılmıştır. ABD Başkanı George W. Bush'un "terörle mücadele" politikası kapsamında yaptığı bir savaştır. Harekât Usame bin Ladin'in yakalanmasına değin sürecekti. Aynı zamanda Taliban ve diğer Taliban yandaşı güçlerin ortadan kaldırılması ile harekât sona erecekti. Böylelikle Afganistan'da iç güvenlik sağlanmış olacaktı.
Burhaneddin Rabbani, Taliban'ın 1996'da iktidara gelmesiyle fiilen devrilen; ama bu tarihten itibaren Taliban'ın 2001 yılında devrilmesine kadar geçen süreç boyunca Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası alanda hukuken Afganistan'ın devlet başkanı olarak tanınan Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı.
Afganistan İslam Emirliği 1996'da kurulup 2001'deki Afganistan Savaşı ile çöken Taliban rejimi tarafından yönetilen Afganistan'ın Taliban rejimi tarafından adlandırılan ismi. Afganistan İslam Emirliği'nin görevde bulunmuş tek emiri Muhammed Ömer, iki başbakanı ise Muhammed Rabbani ile Muhammed Abdülkabir'dir. 2001 yılında çıkan Afganistan Savaşı sırasında 13 Kasım 2001 yılında başkent Kabil'in düşmesiyle yıkılmıştır. 15 Ağustos 2021 tarihinde başkent Kabil'in ele geçirmesiyle beraber Taliban Afganistan'ın yönetimini tekrar ele almıştır ve de facto hükûmetidir.
Tüm ülkelerin vatandaşlarının Afganistan'ı ziyaret etmek için vize almaları gerekmektedir. Tek muafiyet, Afganistan'da doğan, Afgan bir ebeveynden veya Afganistan'da doğmuş bir ebeveynden doğan yolculardır. 15 Ağustos 2021'de Kabil'in düşüşü'nün ardından, Uluslararası alanda tanınan eski hükûmet olan Afganistan İslam Cumhuriyeti tarafından kurulan diplomatik misyonlarına, çalışmalarını sürdürmeleri için Taliban tarafından talimat verildi. Taliban hükûmeti, Afganistan'a giriş için bu temsilcilikler tarafından verilen vizeleri kabul ediyor. Bazı Afganistan temsilcilikleri vize vermeyi durdurdu, diğer konsolosluklar ise vize vermeye devam etti.
Veziristan Savaşı ya da Kuzeybatı Pakistan Ayaklanması, Pakistan Ordusunun, radikal örgütler Pakistan Talibanı, Cundullah, Laşkari İslam, İslam Hukukunun Uygulanması Hareketi, El-Kaide ve DEAŞ'a karşı yürüttüğü savaştır.
Afganistan Savaşı veya Afganistan İç Savaşı ile şu maddeler kastedilmiş olabilir:
- Afganistan'ın antik tarihi#Büyük İskender'den Greko-Bactrian yönetimine
- Afganistan'ın Müslümanlar tarafından fetihleri (637-709)
- Moğol İmparatorluğu tarafından Afganistan'ın fethi, bkz Moğol İmparatorluğu'nun Orta Asya'yı fethi
- Afganistan'ın Müslümanlar tarafından fetihleri#Babürler
- Afganistan İç Savaşı (1863-1869), Dost Mohammad Han'ın ölümünden sonra Şir Ali Han ile Afzalid fraksiyonu arasında bir iç savaş
- İngiliz-Afgan Savaşı
- I. İngiliz-Afgan Savaşı (1839-1842)
- II. İngiliz-Afgan Savaşı (1878-1880)
- III. İngiliz Afgan Savaşı (1919)
- Panjdeh olayı (1885), Birleşik Krallık ile Büyük Oyun sırasında Rus İmparatorluğu tarafından Afganistan'a ilk büyük saldırı
- Afganistan İç Savaşı (1928-1929), Şinvari ve Sakkavistlerin isyanları, ikinci grup 9 aylık bir süre için başkenti ele geçirmeyi başardı
- 1973 Afganistan Darbesi, Kral Muhammed Zahir Şah devrildi, monarşi kaldırıldı
- Afganistan Savaşı (1978-2021), Afganistan'da 1978'den beri süren savaş dönemi
- Sevr Devrimi (1978), Afganistan Cumhuriyeti hükûmetine karşı komünist ayaklanma
- Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi, Afganistan Demokratik Cumhuriyeti hükûmetini desteklemek için Sovyet askeri müdahalesini takiben Afgan mücahitleri ile Sovyetler Birliği arasındaki savaş
- Afganistan İç Savaşı (1989-1992), Muhammed Necibullah'ın komünist hükûmetinin çöküşü
- Afganistan İç Savaşı (1992-1996), Taliban'ın Afganistan'ın çoğuna yayılması ve 1996'da Taliban tarafından yönetilen Afganistan İslam Emirliği'nin kurulması
- Afganistan İç Savaşı (1996-2001), Afganistan'ın kuzeyini kontrol eden Kuzey İttifakı ile Afganistan'ın geri kalanını kontrol eden Taliban arasındaki savaş dönemi. 2001'de ABD liderliğindeki Afganistan istilası ile sona erdi
- Afganistan Savaşı (2001-2021), birkaç aşamadan oluşur:
- ABD'nin Afganistan'ı Taliban ve El-Kaide'ye karşı istilası
- Uluslararası Güvenlik Destek Gücü ile Taliban Ayaklanması'yla mücadele
- Taliban, El Kaide ve IŞİD'e karşı isyan karşıtı operasyonlardan oluşan 2014 sonrası Kararlı Destek Misyonu aşaması
- 2021 Taliban saldırısı, Taliban zaferi ve Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin düşüşü
- Pencşir çatışması, yönetici Taliban milisleri ile Pencşir Vadisi'ndeki isyancılar arasında bir çatışma.
- IŞİD-Taliban çatışması (2015-günümüz)
Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:
- Sevr Devrimi Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin, cumhurbaşkanı Muhammed Davud Han'ın başkanlığındaki Afganistan Cumhuriyeti hükûmetini devirmesiyle başladı. Daha sonra SSCB ile müttefik, komünist bir yönetim olan Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti'i kuruldu.
- Sovyet-Afgan Savaşı 1979 yılında başlayan ve 1989 yılında son Sovyet askerinin ülkeyi terk etmesiyle sona eren Afgan Savaşlarının ilk aşaması. Sovyet Ordusu, Afganistan Demokratik Halk Partisinin müdahale daveti üzerine Afganistan'ı işgale başladı. Ulusal Ordu ittifakı(Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin fonlaması) ile birlikte Sovyet birliklerini çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Pakistan, Suudi Arabistan, Mısır, Çin Halk Cumhuriyeti ve Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından desteklenen Afgan Mücahitlerine karşı savaştı. Sovyetler Birliği sonunda 1989'da birliklerinin ülkeden ayrılmasını kabul etti ve geri çekti.
- Afganistan İç Savaşı (1989-1992) Sovyetlerin çekilmesinin hemen ardından hükûmet ve mücahitler arasında Sovyet birlikleri olmadan devam eden savaş. Sovyetler Birliği çekilmesine rağmen Afgan hükûmetini mücadelesinde mali ve askeri olarak desteklemeye devam etti ve aynı şekilde isyancı gruplar ABD ve Pakistan'dan destek almaya devam etti. Sovyet destekli Afgan hükûmeti 1992'de Kabil'in düşüşüne kadar hayatta kaldı. Savaş sonu Afganistan İslam Devleti ilan edildi.
- Afganistan İç Savaşı (1992-1996) Kabil'in alınmasından sonra Mücahit gruplar arasındaki iç çekişme Afganistan'ı tam gaz yeni bir savaşın eşiğine getirmiştir. Şiddetli savaşlar şehri ele geçiren farklı kuvvetler arasında meydana geldi ve şehir bu kuvvetler tarafından büyük bombardımanlara maruz kaldı. Bu tarafların her biri; Afganistan'da nüfuz arayan Pakistan, İran veya Suudi Arabistan gibi birçok dış güç tarafından desteklendi. Bu çatışma, Pakistan tarafından desteklenen ve Arap ülkelerinden birkaç bin El Kaide savaşçısı tarafından desteklenen nispeten yeni bir milis grup olan Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından 1996'da sona erdi.
- Afganistan İç Savaşı (1996-2001) Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından acilen başlayan Afgan İç Savaşı'nın üçüncü evresidir. Savaş Taliban ve ilan ettiği Afganistan İslam Emirliği ile Kuzey İttifakı arasında geçmiştir. Bu dönem boyunca, Kuzey İttifakı çoğunlukla savunmada savaştığından Taliban ülkenin neredeyse tamamını kontrol etti. İttifak lideri; Penşir Aslanı olarak anılan Ahmed Şah Mesud, 9 Eylül 2001'de El Kaide üyeleri tarafından öldürüldü.
- Afganistan Savaşı (2001-2021) ABD'nin 11 Eylül saldırılarının zanlıları olan El kaide üyelerini barındırması ve oluşumun lideri Osama bin Ladin'i kanıtsız iade etmeyi reddetmesi üzerine Taliban'ı iktidardan düşürmek adına Afganistan'ı işgale girişmesiyle başlayan; Afgan savaşlarının 7 Ekim 2001'de başlayan son evresi. ABD'nin Afganistan'dan çekileceğini açıklaması üzerine Taliban 5 günde ülkenin yoğun bir kısmını kontrolü altına almış ve sonunda 15 Ağustos 2021 tarihinde Kabil'i düşürmüştür.
Hibetullah Ahundzade, Taliban ve Afganistan İslam Emirliği'nin üçüncü Yüksek Komutanı olan siyasi ve dini bir liderdir. Mevlevî unvanını kullanmaktadır. Taliban tarafından kendisine Emîrü'l-mü'minîn unvanı verilir ve bu unvan aynı zamanda iki selefinin de taşıdığı unvandır.
Bu makale Afganistan'daki siyasi partileri listeler.
Burası Cesurların Yurdu, Peştuca bir nâşid ve Afganistan İslam Emirliği'nin de facto ulusal marşıdır. Ayrıca akapella şarkısıdır, yani müzik aletleri içermez, çünkü enstrümanlar Afganistan'daki birçok İslâm âlimi tarafından haram olarak kabul edilir.
Afganistan İslam Emirliği lideri veya Afganistan İslam Emirliği yüce lideri Taliban'ın emiri 1996'dan 2001'e kadar ve 2021'de Kabil'in düşmesinden bu yana Afganistan'ın fiili yöneticisi ve devlet başkanıdır. Yüce lider olan emir, Taliban ve Afganistan yönetimiyle ilgili tüm konularda sınırsız yetkiye sahiptir, ancak danışma organı olan Liderlik Konseyi onun karar verme sürecini önemli ölçüde etkiler. Siyasi ve askeri liderliğe ek olarak ulusal bir dini liderdir. Mevcut lider, Liderlik Konseyi tarafından seçilerek 25 Mayıs 2016'da göreve başlayan Hibetullah Ahundzade'dir.
Afganistan başbakanı, resmi adıyla Afganistan İslam Emirliği başbakanı, Afganistan'ın hükûmet başkanıdır.
Suudi Arabistan
Taliban
El-Kaide
Pakistan (1994'ten sonra)
Hizb-i İslami Gulbeddin