İçeriğe atla

Afganistan-Çin ilişkileri

Afganistan-Çin ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Afghanistan ve China

Afganistan

Çin

Afganistan ile Çin, tarih boyunca birbiriyle çoğunlukla samimi ilişkiler sürdürmüştür; İpek Yolu'nun sayesinde, bu bölgeler arasındaki ticarî ilişkiler en az Han Hanedanı dönemine dayanır.[1] Günümüzde Afganistan'ın Pekin'de bir büyükelçiliği ve Çin'in Kâbil'de bir büyükelçiliği var. Ayrıca iki ülke arasında kısa bir kara sınırı [en] bulunmaktadır.

Afganistan'ın kuruluşundan beri iki ülke birbiriyle çoğunlukla samimi ilişkiler sürdürmüştür. II. Dünya Savaşı'nda Afganistan, Çin ile beraber Japonya'ya karşı savaştı. Soğuk Savaş'ın başında Çin, Afganistan'ın kalkınmasında katkı bulunmak üzere Afganistan'a ekonomik yardım ve milyonlarca dolar değerinde krediler sağladı. Çin-Sovyet ayrılığı ile Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesinin (1979) ardından SSCB'nin Afganistan'da Sovyet yanlısı ve Çin karşıtı bir rejim kurmasıyla Çin ile Afganistan arasındaki bu arkadaşlık aksiliğe uğradı, ancak Sovyet kuvvetlerinin Afganistan'dan geri çekilmesi ve SSCB/Rusya-Çin ilişkilerinde varılmış huzurdan beri Afganistan-Çin ilişkileri, 21. yüzyılda büyük oranda gelişmiştir.[1]

Afganistan Savaşı'nı tetikleyen ABD istilâsından beri Afganistan-Çin ilişkilerinin siyasî boyutu çoğunlukla nispeten etkin dışı kalmıştır,[2] ancak ticarî ilişkiler devamlı olarak sürdürülmüştür: Çin, Afganistan'ın en büyük ticaret ortağıdır ve savaş boyunca Afganistan'a milyonlarca dolar değerinde yardım bağışlamıştır.[1][3] Ayrıca son senelerde Çin'in Afganistan'daki etkisi büyümeye başlamıştır ve Çin, Afganistan'da gitgide daha fazla mekik diplomasisinde bulunmaya başlamıştır.[4]

2021'de Amerika Birleşik Devletleri askerlerinin Afganistan'dan çekilmesiyle bunun sonrasında yer almış Taliban saldırısının ardından Çin Hükûmeti, yeni Taliban hükûmetiyle beraber çalışmaya istekli olduğunu ifade etti. Çin Hükûmeti, başta Türkistan İslâm Partisi olmak üzere Doğu Türkistan bağımsızlığı yanlısı militanların Taliban tarafından desteklenmesi konusunda endişelidir.[5][6][7]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c electricpulp.com. "CHINESE-IRANIAN RELATIONS vi. Modern Afghan – Encyclopaedia Iranica". www.iranica.com. 15 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2018. 
  2. ^ Stone, Rupert (18 Şubat 2019). "Slowly but surely, China is moving into Afghanistan". TRT World. 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2022. 
  3. ^ Ramachandran, Sudha (June 2018). "Is China Bringing Peace to Afghanistan?". The Diplomat (İngilizce). 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2019. 
  4. ^ "China's Peacemaking Between Pakistan and Afghanistan". Cacianalyst (İngilizce). 5 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2019. 
  5. ^ "China preparing to recognize Taliban if Kabul falls, says report". The Economic Times. 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2021. 
  6. ^ "China to 'respect choices of Afghan people' following Taliban takeover". Financial Times. 16 Ağustos 2021. 16 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2021. 
  7. ^ "China watches Afghanistan anxiously as the US withdraws". Financial Times. 6 Temmuz 2021. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Taliban</span> Afganistan merkezli İslamcı hareket

Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan İslam Cumhuriyeti</span> Afganistanda hüküm sürmüş eski bir devlet

Afganistan İslam Cumhuriyeti, Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Zahir Şah</span> Afganistan Kralı (1914-2007)

Muhammed Zahir Şah, 8 Kasım 1933'ten 17 Temmuz 1973'te tahttan indirilene kadar hüküm süren son Afganistan Kralıydı. 40 yıl boyunca görev yapan Zahir, 18. yüzyılda Durrani İmparatorluğu'nun kuruluşundan bu yana Afganistan'da en uzun süre görev yapan hükümdardı.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi</span>

Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi veya Sovyet-Afgan Savaşı, Sovyet kontrolündeki Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nde (DRA) 1979'dan 1989'a kadar süren uzun süreli bir silahlı çatışmaydı. Savaş, Soğuk Savaş'ın büyük bir çatışmasıydı, çünkü DRA, Sovyetler Birliği ve müttefik paramiliter gruplar arasında Afgan mücahitlere ve onların müttefik yabancı savaşçılarına karşı yoğun çatışmalar yaşandı. Mücahitler çeşitli ülke ve kuruluşlar tarafından desteklenirken, desteklerinin çoğunluğu Pakistan, ABD, İngiltere, Çin, İran ve Basra Körfezi'ndeki Arap ülkelerinden geldi. Yabancı güçlerin katılımı, savaşı ABD ile Sovyetler Birliği arasında bir vekalet savaşı haline getirdi. Çatışmalar 1980'ler boyunca çoğunlukla Afgan kırsalında gerçekleşti. Savaş yaklaşık 3.000.000 Afgan'ın ölümüyle sonuçlandı, milyonlarcası da mülteci olarak ülkeden kaçtı. Ülke dışında yerinden edilen Afganların çoğu Pakistan ve İran'a sığındı. Afganistan'ın 1979 nüfus sayımına göre 13,5 milyonluk eski nüfusunun yaklaşık %6,5 ila %11,5'inin çatışma sırasında öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Sovyet-Afgan Savaşı, Afganistan genelinde büyük yıkıma neden oldu ve bilim adamları tarafından Sovyetler Birliği'nin dağılmasına ve Soğuk Savaş'ın resmen sona ermesine katkıda bulunan önemli bir faktör olarak gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan pasaportu</span> pasaport

Afgan pasaportu Pasaport Genel Müdürlüğü tarafından uluslararası seyahat amacıyla Afgan vatandaşlarına verilir. Geçerli bir Afgan kimlik kartına (Tazkira) sahip olan her kişi, her 5-10 yılda bir yenilenen bir Afgan pasaportu için başvurabilir ve alabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kâbil Uluslararası Havalimanı</span> Kâbilde yer alan uluslararası havalimanı

Kâbil Uluslararası Havalimanı veya eski ismiyle Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı (2014-2021), Afganistan'ın başkenti Kabil'deki uluslararası havalimanıdır. Khwaja Rawash Havalimanı ve Kabil Havalimanı olarak da bilinir. Ticari hava trafiğinin yanı sıra, ISAF'ın görev süresinin bir parçası olarak aynı zamanda bir askerî havalimanı olarak diğer NATO ülkeleri ve ABD tarafından kullanılmaktaydı. Şehir merkezine üç kilometre uzaklıktadır ve deniz seviyesinden yaklaşık 1.800 m yükseklikte yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan İslam Emirliği (1996-2001)</span> Taliban tarafından kurulan "de facto" devlet

Afganistan İslam Emirliği 1996'da kurulup 2001'deki Afganistan Savaşı ile çöken Taliban rejimi tarafından yönetilen Afganistan'ın Taliban rejimi tarafından adlandırılan ismi. Afganistan İslam Emirliği'nin görevde bulunmuş tek emiri Muhammed Ömer, iki başbakanı ise Muhammed Rabbani ile Muhammed Abdülkabir'dir. 2001 yılında çıkan Afganistan Savaşı sırasında 13 Kasım 2001 yılında başkent Kabil'in düşmesiyle yıkılmıştır. 15 Ağustos 2021 tarihinde başkent Kabil'in ele geçirmesiyle beraber Taliban Afganistan'ın yönetimini tekrar ele almıştır ve de facto hükûmetidir.

Afganistan tarihi, yazılı olarak izleri bölgenin Ahameniş İmparatorluğu hakimiyeti altında olduğu MÖ 500'lü yıllara kadar süren bir tarihtir fakat MÖ 3000 ile 2000 yılları arasında topraklarında ileri düzeyde kentleşmiş bir kültürün var olduğuna dair kanıtlar da bulunmaktadır. Büyük İskender ve ordusu, Gaugamela Savaşı'nda Pers İmparatorluğu'nu yenilgiye uğrattıktan sonra MÖ 330 yılında Afganistan'a ulaştı. Greko-Baktrialılar, Mauryalılar, Kabil Şahiler, Kuşanlar, Seferîler, Samanîler, Gazneliler, Gurlular, Timurlar, Babürler, Hotakîler ve Dürraniler dahil birçok güçlü krallık, günümüz Afganistan topraklarında başkentler kurdular.

Tüm ülkelerin vatandaşlarının Afganistan'ı ziyaret etmek için vize almaları gerekmektedir. Tek muafiyet, Afganistan'da doğan, Afgan bir ebeveynden veya Afganistan'da doğmuş bir ebeveynden doğan yolculardır. 15 Ağustos 2021'de Kabil'in düşüşü'nün ardından, Uluslararası alanda tanınan eski hükûmet olan Afganistan İslam Cumhuriyeti tarafından kurulan diplomatik misyonlarına, çalışmalarını sürdürmeleri için Taliban tarafından talimat verildi. Taliban hükûmeti, Afganistan'a giriş için bu temsilcilikler tarafından verilen vizeleri kabul ediyor. Bazı Afganistan temsilcilikleri vize vermeyi durdurdu, diğer konsolosluklar ise vize vermeye devam etti.

<span class="mw-page-title-main">Vahan Koridoru</span>

Vahan Koridoru, Afganistan'ın Doğu Türkistan`a kadar uzanan kuzeydoğu topraklarının dar şerit durumunda, Pakistan'ın Keşmir bölgesi idaresini Tacikistan'dan ayıran ve Kuzeyden güneye kadarki Pamir Dağları ve Hindukuş Dağları arasına sıkışmış bir koridordur. Uzunluğu yaklaşık 350 km ve genişliği 13-65 kilometredir.

Ulusal Güvenlik Müdürlüğü Afganistan Hükûmetinin iç istihbarat ve güvenlik servisiydi. Merkezi Kabil'deydi ve Afganistan'ın 34 ilinin tümünde saha ofisleri ve eğitim tesisleri vardı. Doğrudan başkana ve meclise karşı sorumluydu. Çoğunluğu ABD Department of Homeland Security tarafından ve geri kalanı NATO ülkeleri tarafından eğitilmiş, aktif olduğu dönemde tahmini olarak 15,000-30,000 personeli olduğu düşünülmüştür. Ulusal Güvenlik Müdürlüğü, Afgan Ulusal Güvenlik Güçlerinin (ANSF) bir parçasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Sovyet güçlerinin Afganistan'dan çekilmesi</span>

Sovyet muharip kuvvetlerinin; Afganistan'a gerçekleştirdiği askerî müdahalede yaşadığı mağlubiyet sonucu Afganistan'dan nihai çekilmesi 15 Mayıs 1988'de başlamış ve tamamen çekilmesi 15 Şubat 1989'da Kıdemli Orgeneral Boris Gromov liderliğinde sona ermiştir.

<span class="mw-page-title-main">2021 Taliban saldırısı</span> Afganistandaki askeri saldırı

2021 Taliban saldırısı, Taliban ve müttefik militan grupların Afganistan İslam Cumhuriyeti ve müttefiklerine karşı 1 Mayıs 2021'de başlayan ve 15 Ağustos 2021'de Kabil'in Düşüşü ile biten büyük bir saldırıydı. Saldırı sonucunda Taliban ülkeyi ele geçirdi ve Afganistan İslam Emirliği'ni kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Mesud</span>

Ahmed Mesud, Pencşir direnişi'nin liderliğini yapan Afgan politikacı. Aynı zamanda SSCB karşıtı askeri bir lider olan Ahmed Şah Mesud'un oğlu. 2016'nın Kasım ayında Massoud Vakfı'nın CEO'su olarak atandı. 5 Eylül 2019'da babasının Pencşir Vadisi'ndeki türbesinde babasının halefi olarak ilan edildi.

<span class="mw-page-title-main">Kabil'in Düşüşü (2021)</span> Ağustos 2021de Talibanın Kabili ele geçirmesi

Kabil'in Düşüşü, Afganistan'ın başkenti Kabil'in 15 Ağustos 2021 tarihinde Taliban güçleri tarafından ele geçirilmesidir. Mayıs 2021'de Afgan hükûmetine karşı başlatılan askeri saldırının sonucudur. Şehrin ele geçirilmesinin ardından saatler sonra Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeden kaçtı. ABD birliklerinin ülkeden çekilmesinin ardından Afganistan'ın vilayet başkentlerinin çoğu, 29 Şubat 2020'den itibaren art arda düştü.

<span class="mw-page-title-main">Emrullah Salih</span> 2021den beri Afganistan başkanı

Emrullah Salih, Şubat 2020'den Ağustos 2021'e kadar Afganistan'ın birinci başkan yardımcısı olarak görev yapan ve 2018'den 2019'a kadar içişleri bakanı vekili olarak görev yapan Afgan bir politikacıdır. Ayrıca 2018'den 2019'da kadar Afganistan İçişleri Bakanı vekili olarak görev yaptı ve 2004'ten 2010'daki istifasına kadar Ulusal Güvenlik Müdürlüğü (NDS) başkanlığı ɡörevinde bulundu.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan başbakanı</span> Afganistan İslam Emirliğinin hükûmet başkanı

Afganistan başbakanı, resmi adıyla Afganistan İslam Emirliği başbakanı, Afganistan'ın hükûmet başkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">2021 Afganistan tahliyesi</span>

2021 Afganistan tahliyesi Afganistan'daki savaşın son günlerinde ABD ve NATO güçlerinin geri çekilmesi ve 2021'de Afganistan'daki Taliban saldırısı sırasında yabancı vatandaşlar ve bazı savunmasız Afgan vatandaşlarının büyük ölçekli tahliyeleriydi. 15 Ağustos 2021'de Kabil'in düşmesinden ve Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin çöküşünden sonra, Hamid Karzai Uluslararası Havaalanı, birkaç bin NATO askeri tarafından korunan, Taliban tarafından kontrol edilmeyen tek yol olarak kaldı.