İçeriğe atla

Aetios (hadım)

Aetios ya da Aetius (GrekçeἈέτιος) Bizanslı hadım bürokrat ve Bizans İmparatoriçesi Atinalı İrini'nin (h. 797-802) en güvendiği danışmanlarından biridir. İrini mutlak hükümdar olunca, Aetios, hadım başbakan Stavrakios ile yoğun bir rekabete girmiştir. Stavrakios'un ölümünden sonra, devletin en önemli adamı olmuştur. Kardeşi Leon adına tahtı gasp edecek bir komplo kurmuştur fakat 802 yılında İrini tahttan indirilince gücünü kaybetmiştir.

Hayatı

Erken dönem ve Stavrakios ile rekabeti

İmparatoriçe İrini'nin mutlak hükümdar döneminde basılmış altın sikke (h. 797-802).

Aetios, bir protospatharios, Bizans ana imparatoriçesi ve İmparator VI. Konstantinos'un naibesi İrini'nin sırdaşı olarak, ilk defa 790 yılında kayıtlarda görülür. O yılın sonbaharında, İrini oğlunu gözden düşürüp, Bizans İmparatorluğu üzerinde tüm kontrolü ele almayı denedi. Ancak bu orduda genç imparator lehine isyana neden oldu. Konstantinos mutlak hükümdar oldu, İrini, Konstantinopolis'te bir saraya kapatıldı ve Aetios dahil hadım maiyeti sürgün edildi.[1][2]

İrini, 792 yılında ortak hükümdar olarak çağrıldığında, Aetios dahil hadımlar ile birlikte eski görevine geri geldi.[1][3] Ağustos 797 tarihinde, İrini ve onun güçlü hadım bakanı Stavrakios Konstantinos'u tahttan indirip, kör ettiler (ve muhtemelen öldürdüler) böylece devletin yönetimini aldılar. Fakat tahttan indirilen imparatorun amcaları, İmparator V. Konstantinos'un yaşayan küçük oğulları, geçmişte İrini'ye karşı komplolara karıştıkları için hala potansiyel tehdittiler. Destekçileri tarafından Ayasofya katedraline sığınmaya ikna edildiler, başkent halkı onlardan birini imparator ilan etmek istiyordu. Ancak bu destek gerçekleşemeden, Aetios onları ele geçirmeyi başardı ve İrini'nin memleketi Atina'ya sürgün edildiler.[1][4]

İrini tercihini eskiden beri baş bakan olan Stavrakios ile Aetios arasında bölüştürdü. Bu ikisi ile destekçileri arasında yoğun bir rekabet döneminin başlamasına neden oldu, İrini'nin ölümünden sonra Bizans İmparatorluğu'nun kontrolünü güvence altına almak için her ikisi de akrabalarını güçlü pozisyonlara getirmek için yarıştılar.[5][6] Bu rekabet 797/798 yılında ileri gitti ve İrini ciddi şekilde hastalanınca Mayıs 799 tarihinde yoğunlaştı. Aetios, Scholai muhafızları komutanı Niketas Triphyllios'un desteğini kazandı, Stavrakios'u tahtı gasp etmek için komplo kurmakla suçladı. İrini gereken şekilde Hieria Sarayında bir kurul toplamış ve gözde bakanını şiddetli bir şekilde azarlamış fakat Stavrakios bir özürle kurtulmayı başarmıştır.[6][7]

Bu sefer Stavrakios Scholai ve Excubitores alaylarının asker ve düşük rütbeli subaylarına rüşvet dağıtarak nihai Coup d'état için desteklerini kazanmayı denemiştir. Aetios tekrar İrini'ye gitmiş, oda Şubat 800 tarihinde ordudan kimsenin Stavrakios ile temas etmesini yasaklamıştır. Aetios'un güçlü Anatolikon Thema'sı strategos makamına atanarak iki kamp arasındaki istikrarsız dengeyi düzeltmiştir. Kısa bir süre sonra Stavrakios çok hasta olmuş fakat Aetios'a karşı komplolarına devam etmiş, öldüğü Haziran 800 tarihinden önce Kapadokya'da Aetios aleyhine bir isyanı kışkırtmıştır.[6][7]

Aetios güç sahibi oluşu ve düşüşü

İsyan hemen ve acımasızca bastırılmış, rakibini ölümüyle, Aetios, İrini'nin sarayının başına geçmiştir. Anatolikon Thema'sının kontrolünü elinde tutarken Stavrakios gibi Logothetis tu dromu olmuştur. 800 yılında Abbasilere karşı zafer kazanmış ancak ertesi yıl mağlup olmuştur.[1][8] 801/802 yılında, kardeşi Leo'yu Bizans ordusunun üçte birine tekabül eden Trakya ve Makedonya themaları monostrategos'u olarak atamıştır. Böylece Konstantinopolis'e en yakın orduların kontrolünü sağlamış, Leon'u imparator yapmak için iyi yer tutmuştur. Vakanüvis Günah Çıkartıcı Theofanis'in kelimeleriyle, O "[İrini'nin] yanında hüküm sürmüş ve kardeşi adına tahtı gasp etmeye başlamıştır". Netice itibarıyla 802 yılında, İrini'nin çok ciddi olarak düşündüğü Şarlman'ın evlilik teklifinin ret edilmesinde etkin olmuştur.[1][8][9]

Aetios'un kardeşini yükseltme planları etkisine kızan ve onlara hakaret eder gibi muamele eden diğer saray mensuplarının muhalefeti ile kesildi. Onların başı Nikiforos, İrini'nin maliye bakanı (logothetis tu geniku), onun yanında ayrıca Niketas Triphyllios, Aetios'un eski müttefiki ve Leon Sarantapechos, Bizans İmparatoriçesinin akrabası, vardı. Aetios'un ani Coup d'état yapmasından çekinen komplocular 31 Ekim 802 sabahı Büyük Saray'a girdiler ve Nikiforos'u imparator ilan ettiler. İrini tahttan indirildi ve manastıra kapatıldı.[10]

Bundan sonra Aetios'a ne olduğu hakkında bilgi yoktur. Çok muhtemel Nikiforos'un tahta geçmesi ile gücünü kaybetmiştir fakat Bulgarlara karşı 26 Temmuz 811 tarihinde gerçekleşen Pliska Muharebesi'nde Nikiforos ile birlikte öldürülen patrikios Aetios o olabilir.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Kazhdan 1991, s. 30.
  2. ^ Garland 1999, s. 82.
  3. ^ Garland 1999, s. 83.
  4. ^ Garland 1999, ss. 86–87.
  5. ^ Kajdan 1991, ss. 30, 1945.
  6. ^ a b c Garland 1999, s. 88.
  7. ^ a b Treadgold 1997, s. 423.
  8. ^ a b Garland 1999, s. 89.
  9. ^ Treadgold 1997, s. 424.
  10. ^ Garland 1999, ss. 89–90.

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">I. Nikiforos</span>

I. Nikiforos, 802 yılından öldürüldüğü yıl olan 811'e kadar hüküm sürmüş Bizans imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">III. Nikiforos</span>

III. Nikiforos Botaneiates, 1078 ile 1081 arasında Bizans imparatoru. Tanınmış bir general olarak tahtı bir darbe ile eline geçirmiş ve üç yıllık bir saltanattan sonra, bir başka darbe ile imparatorluktan indirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Stavrakios</span>

Stavrakios, 16 Temmuz ile 2 Ekim 811 tarihleri arasında Bizans imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">I. Mihail</span>

I. Mihail Rangabe, 811–813 arasında Bizans imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">V. Leon</span>

V. Leon (775- 25 Aralık 820), 813 – 820 döneminde Bizans imparatoru.

<span class="mw-page-title-main">VI. Konstantinos</span>

VI. Konstantinos 780 ile 797 döneminde Bizans İmparatoru.

<span class="mw-page-title-main">İrini (Bizans imparatoriçesi)</span>

İrini İrini Sarantapechaina veya Atinalı İrini, olarak da anılan ve tam yetkili imparatorluk gücü ile 797-802 döneminde hüküm süren Bizans İmparatorluğu İmparatoriçesidir.

Josef Bringas, Bizans İmparatorluğu'nda VII. Konstantinos ve II. Romanos dönemlerinde önemli hadım yönetici, daha sonra etkili hükümdar naibi. II. Nikiforos'un 963 yılında imparatorluk tacına yükselişi karşısında başarısız bir muhalefet göstermiş, bir manastıra sürgüne gönderilmiş ve 965 yılında orada ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Anatolikon</span> Bizans idari bölümü (Thema)

Anatolikon Theması daha doğrusu Anatoliklerin Theması olarak bilinir, Orta Küçük Asya'da bir Bizans theması idi. Kuruluşundan itibaren, themaların en büyük ve en kıdemli olanıydı ve askeri yöneticileri (stratēgoi) güçlü bireylerdi, bunların birçoğu imparatorluk tahtına yükseldi veya tahtı ele geçirmek için başarısız isyanlar başlattılar. Thema ve ordusu, 7-10. Yüzyıl Arap-Bizans savaşlarında önemli bir rol oynadı, ardından 1070'lerin sonlarında Selçuklu Türkleri tarafından fethine kadar süren göreli bir barış dönemi yaşadı.

Theofano Bizans İmparatoru Stavrakios'un imparatoriçe eşidir. Günah Çıkartıcı Theofanis'in Vakainamelerine (kroniklerine) göre, Theofano, İmparatoriçe İrini ile akrabadır, Her iki kadın da Atina'dandır fakat bu akrabalığın içeriği bilinmemektedir.

Prokopia, Bizans İmparatoru I. Mihail'nin imparatoriçe eşidir. I. Nikiforos'un kızıdır. Annesinin ismi bilinmemektedir. Tek kardeşi Stavrakios'tur.

Amnialı Maria,, Bizans İmparatoru VI. Konstantinos'un ilk eşidir. Armeniakon Themasının önde gelenlerinden, hayır işleri ile tanınmış Aziz Filaretos'un torunudur, bu akrabalık Filaretos'un hagiografisinde belirtilmiştir. Paflagonya'da Amnia şehrinde doğmuştur.

Bardanes, lakabı Tourkos, "Türk", İmparator I. Nikiforos'a karşı başarısız bir ayaklanmaya önderlik eden Ermeni veya Hazar Türk'ü asıllı Bizans generali.

Stavrakios Bizanslı hadım bürokrat ve Bizans İmparatoriçesi Atinalı İrini'nin en önemli ve etkili danışmanlarından biridir. İrini'nin genç oğlu İmparator VI. Konstantinos döneminde, 790 yılında genç imparatorun lehine gerçekleşen askeri darbe sonrası sürgüne gönderilmesine kadar 780–790 yılları arasında başbakanlığa vekalet etmiştir. İrini, 792 yılında ortak hükümdar olarak çağrıldığında görevine geri dönmüştür, 797 yılında İrini'nin oğlunu tahttan indirip, kör edip, muhtemel öldürmesine yardım etmiştir. Sonra güçlü pozisyonu, bir diğer güçlü hadım Aetios tarafından tehdit edilmiştir. Aralarında yükselen rekabet ve Stavrakios'un imparatorlukla ilgili hırslar, Stavrakios'un ölümüne kadar devam etmiştir.

Tatzates ya da Tatzatios, Ermeni asıllı etkili bir Bizans generali, 782 yılında Abbasilere iltica etmiş ve Arminiya valisi olarak atanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nikiforos Hanedanı</span>

Bizans imparatoriçesi İrini'nin tahttan indirilmesinden sonra, taht ismini kurucusu I. Nikiforos'tan alan kısa ömürlü Nikiforos Hanedanı'na geçmiştir. İmparatorluk, uzun zamandır olduğundan daha zayıf ve daha istikrarsız bir konumdaydı ve mali sorunlar ile boğuşuyordu.

Aleksios Mosele ya da Mousoulem/Mousele (Μουσουλέμ/Μουσελέ), Ermeni kökenli geç 8.yüzyıl Bizanslı general

<span class="mw-page-title-main">Krasos Muharebesi</span>

Krasos Muharebesi, Ağustos 804'te, İbrahim ibn Cibril komutasındaki Abbasi ordusu ile İmparator I. Nikiforos komutasındaki Bizanslılar arasında gerçekleşen Arap-Bizans Savaşları'nda bir savaştı. I. Nikiforos'un 802'ye katılması Abbasi Halifeliği ve Bizans arasında savaşın yeniden başlamasına neden oldu. 804 yazının sonlarında, Abbasiler geleneksel akınlarından biri için Bizans Küçük Asya'yı işgal etmişti ve Nikiforos onlarla buluşmak için yola çıktı. Ancak Krasos'ta şaşırdı ve ağır bir yenilgiye uğradı, kendi hayatıyla zar zor kurtuldu. Ardından ateşkes ve esir takası düzenlendi. Yenilgisine ve ertesi yıl büyük bir Abbasi istilasına rağmen, I. Nikiforos, Halifeliğin doğu vilayetlerinde yaşanan sorunlar Abbasileri barış yapmaya zorlayana kadar sebat etti.

<span class="mw-page-title-main">Theofilaktos (I. Mihail'in oğlu)</span>

Theofilaktos veya Theophylaktos, Bizans imparatoru I. Mihail Rangabe'nin en büyük oğlu ve I. Nikiforos'un anne tarafından torunuydu. Theofilaktos, babasının hükümdarlığı sırasında babasının yanında ortak imparator olarak yer aldı. Babasının tahttan indirilmesinin ardından hadım edilip Eustratius adını alarak Plate Adası'nda bir manastıra sürgün edildi.

Nikiforos, Bizans imparatoru V. Konstantinos'un ikinci oğlu ve Bizans İmparatorluğu'nun Sezar'ıydı. Üvey kardeşi IV. Leon'a karşı, Nikiforos'un unvanına mal olan bir komploya girişmişti ve sonraki hükümdarlıklar olan yeğeni VI. Konstantinos 780-797) ve Konstantinos'un annesi Atinalı İrini'den sırasında çok sayıda gasp komplosunun odak noktası oldu. Bu nedenle gözleri kör edildi ve hayatının çoğunu bir manastıra sürgüne gönderdi; muhtemelen 812'den sonra Aphousia adasında öldü.