Aerarium

Aerarium (Latince para anlamına gelen "aes" kelimesinden) Antik Roma'da (tam adı, "aerarium stabulum" - hazine dairesi) Kamu Hazinesine verilen ad.

Hazine, paraları ve Devlet maliyesinin muhasebatını içeriyordu. Bunlara ilaveten lejyonların sancakları, pirinç üzerine kazınmış kamu hukuku metinleri, Senato kararları ve diğer önemli kâğıt ve kayıtlar da burada muhafaza edilirdi.

Bu kamu varlıkları, Capitol Tepesinin batı yamacında bulunan Forum Romanum'daki Satürn tapınağında saklanırdı. Roma Cumhuriyeti döneminde, Senatonun gözetiminde görev yapan urban quaestorları tarafından idare edilirdi.

Geleneksel olarak eski questorlar arasından Senato tarafından yapılan atamayı içeren eski düzenleme M.Ö. 28 yılına kadar sürdü ve bu tarihten itibaren Augustus tarafından iki adet praefecti aerarii görevlendirildi. 23 yılında bu questorların yerine kura ile atanan praetorlar (praetores aerarii ya da ad aerarium) görevlendirildi. Claudius, 44 yılında yeniden quaestorları görevlendirdi ancak üç yıl boyunca kura ya da seçim yerine kendisi atamayı tercih etti. 56 yılında, Nero aynı şartlarla seçilmiş olan iki eski praetor'u göreve getirdi.

Genel vergilerle desteklenen ve sıradan harcamaları ödemekle yükümlü umuni hazineye ilave olarak Satürn tapınağında da bulunan ve aerarium'un sanctum'u (ya da sanctius) diye adlandırılan özel bir ihtiyat akçesi bulunurdu. Bu akçe, bir ihtimale göre savaş ganimetlerinden oluşuyordu. Ardından gelen ana gelir kalemlerinden biri ise azat edilmiş kölelerin değerleri üzerinden alınan 5% vergiydi. Bu gelir kaynağı bir lex Manila ile 357 yılında kurulmuştur. Çok acil bir ihtiyaç olmadığı sürece bu ihtiyat akçesine dokunulmamıştır.

Aerarium İmparatorluk döneminde imparatorların kendisine ait fiscus adı verilen hazineleri olduğu için en azından nominal olarak Senato tarafından yönetilmeye devam etmiştir. Ancak bir süre sonra İmparatorların artan gücü karşısında senato sadece bir form ve isimden ibaret hale gelince bu ayrım hemen hemen ortadan kalkmıştır.

Fiscus'un oluşturulmasının yanında, Augustus aynı zamanda 6 yılında askeri hazine olan ve ordunun ihtiyacı için ayrılan tüm paradan ve engelli askerlerin emeklilik paralarından oluşan aerarium militare'yi oluşturdu. Bu fonun gelirlerinin çoğunluğu imparatorun bizzat kendisi tarafından karşılanmakla birlikte kamu satışlarından alınan vergilerden ve veraset vergilerinden de yararlanılıyordu. Bu fonun yönetimi üç adet praefecti aerarii militaris'in ellerine bırakılmıştı. Başlangıçta kura ile atanan memurlar, zamanla İmparator tarafından ve praetorian sınıftan Senatörler arasından üç yıllık bir süre için atanmaya başlandı. Sonraki imparatorlar, imparatorun şahsi harcamaları için ayrılan parayı ihtiva eden aerarium privatum'u bu fondan ayırdılar.

• Aerarium (Smith's Dictionary of Greek and Roman Antiquities adlı eserde ilgili başlık), (İngilizce), 2008-03-03 tarihinde erişildi.