Aenesidemos
| Aenesidemus | |
|---|---|
| Tam adı | Aenesidemus |
| Doğumu | Αἰνησίδημος veya Αἰνεσίδημος MÖ. 80 (y. MÖ 1. yüzyıl) Knossos |
| Ölümü | MÖ. 10 (70 yaşlarında) İskenderiye |
| Çağı | Helenistik felsefe |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Pyrrhon kuşkuculuğu |
| İlgi alanları | Epistemoloji, Metafizik, Etik |
| Önemli fikirleri | Epoché Aenesidemus'un on modu |
Etkilendikleri
| |
Etkiledikleri | |
Aenesidemos (Giritli Enesidemos, Grekçe: Αἰνησίδημος veya Αἰνεσίδημος), MÖ 1. yüzyılda yaşamış Knossoslu bir Yunan Pyrrhonist Antik Çağ filozofu, Pyrrho'nun doktrinlerini yeniden canlandırmış ve yargılamanın durdurulması için on şüpheci "mod" (tropai) ortaya atmıştır.[1] Zamanında baskın olan Akademik şüphecilikten kopmuş, Herakleitos ve Phliuslu Timon'un öğretilerini felsefi şüphecilik ile sentezlemiştir. Başlıca eseri olan Pyrrhonian Discourses kaybolmuş olsa da, eserin bir taslağı daha sonraki Bizans imparatorluğu döneminden günümüze ulaşmış ve modların tanımı birkaç antik kaynak tarafından korunmuştur.
Hayatı
Aenesidemus'un hayatı hakkında kesin bir kanıt yoktur. Bildiklerimiz, 9. yüzyıla ait Konstantinopolisli I. Photios'un Myriobiblion adlı eserindeki Pyrrhonian Discourses tanımının yanı sıra Sextus Empiricus'un ve daha az ölçüde Diogenes Laërtius'un eserlerindeki birkaç sözden ibarettir.[2]
Aenesidemus'un Pyrrhonist okulu yeniden kurup kurmadığı ya da sadece yeniden canlandırıp canlandırmadığı bilinmemektedir: Diogenes, Pyrrho'dan Sextus'a kadar kesintisiz bir Pyrrhonizm öğretmenleri süreci olduğunu ve Aenesidemus'un öğretmeninin Tarentumlu Heraklides[3] olduğunu iddia ederken, Phliuslu Timon ile Aenesidemus arasındaki birkaç isim hakkında çok az şey bilinmektedir, bu nedenle bu soy şüphelidir. Photius, Aenesidemus'un "Pyrrhonian Discourses "u Cicero'nun arkadaşı ve akademi üyesi olan Lucius Aelius Tubero'ya ithaf ettiğini ve Photius'un onu Aenesidemus'un meslektaşı olarak tanımladığını söyler.[4] Bu bilgiye dayanarak, araştırmacılar Aenesidemus'un kendisinin de akademinin bir üyesi olduğunu varsaymışlardır. Dahası, Larissalı Philo'nun liderliği altında yer aldığı ve muhtemelen Ascalonlu Antiokhos'un Orta Platoncu Stoik ve Peripatetik dogmanın Akademi'ye girmesi ya da Philo'nun geçici inançları kabul etmesine tepki olarak Pyrrhonizm'i benimsediği varsayılmıştır.
Felsefe
| Pyrrhonizm |
|---|
 |
 Kategori |
Aenesidemus'un felsefesi dört ana bölümden oluşuyordu: Şüpheciliğin ve kuşkunun nedenleri, nedensellik ve hakikate saldırı, bir fizik teorisi ve bir ahlak teorisi. Hakikat ve nedensellik fikirlerini bertaraf ettikten sonra, etik kriterin altını oyar ve herhangi birinin mutlak, somut bir ideal olarak İyi (Good), Haz (Pleasure) veya Mutluluğu (Happiness) hedefleyebileceğini, ancak tüm eylemlerin haz ve acının, iyi ve kötünün ürünü olduğunu reddeder.[5]
Savunumları
Akademia'nın kuşkucu filozofu Aenesidemos, bu okulun kuşkuculuk öğretisi ile uyuşamamış ve Pyrrhonculuğa yönelmiştir. Kuşkuculuğun temel ifade biçimi olan "epokhe" (yargıdan kaçınma) ile bilginin olanaksızlığı üzerine geliştirdiği "tropos" (diyalektik uslamlama) öğretileriyle Pyrrhoncu kuşkuculuğun kuramsal yapısını düzenlemiştir.
"Tropos"lar (Aenesidemus'un on modu)
Şüphe nedenleri, epoché (yargının askıya alınması) nedenlerini temsil eden on "tropes" (Aenesidemus'un on modu veya 'Aenesidemus'un on tropesi olarak da bilinir) şeklinde verilmiştir:[5]
- Farklı hayvanlar aynı nesneyi farklı algılar.
- Benzer farklılıklar tek tek insanlar arasında da görülür.
- Duyu organlarının farklılığı, nesneler üzerine farklı yargılarda bulunulmasına sebep olur. Aynı kişi için bile, duyularla edinilen veriler kendi içinde çelişkilidir.
- Algılayanı etkileyen çeşitli koşullar nesnelerin olduğundan başka türlü algılanmasına sebep olur. Yani duyularla elde edilen veriler fiziksel değişikliklerle zaman zaman değişir.
- Algılayan tarafından algılanan nesnenin bulunduğu konum, sonuçlara varmada farklılık yaratır. Yani duyularla elde edilen veriler, yerel ilişkilere göre değişir.
- Nesneler duyuları asla kendi başlarına etkilemezler; insanın algıladığı son şey hiçbir zaman nesnenin saf hali değildir.
- Nesnenin sayısı ya da miktarı, sonuçlara varmada farklılık yaratır. Nesneler sadece dolaylı olarak hava, nem vb. vasıtasıyla bilinir ve renk, sıcaklık, boyut ve hareket bakımından sürekli bir değişim halindedir.
- Algılayan ile algılanan arasındaki özel bağlar, algılanan hakkında yanlış fikirler verebilir. Tüm algılar görecelidir ve birbirleriyle etkileşim halindedir.
- Algılanan şeyin oluşma sürecinin uzunluğu algıyı etkiler. İzlenimlerimiz tekrar ve gelenekle daha az derinleşir.
- Algılayanın edinmiş olduğu eğitim, kültür ve ahlak anlayışı algıyı etkiler. Bildiğimiz gibi tüm insanlar farklı inançlarla, farklı yasalar ve sosyal koşullar altında yetiştirilir.
MS. II. yüzyılda yaşayan şüpheci Agrippa, troposları ondan beşe, Agrippa'yla aynı yüzyılda yaşayan şüpheci Mendotos da ikiye indirmiştir.[6]
Aenesidemus, gerçeğin, göreceli ağırlığı doğru bir şekilde ölçülemeyen koşullar altında sonsuza kadar değiştiğini savunur. Bu nedenle mutlak bilgi yoktur, çünkü herkes farklı algılara sahiptir ve ayrıca verileri kendilerine özgü yöntemlerle düzenler ve gruplandırır; böylece toplam, tamamen öznel geçerliliği olan bir niceliktir.[5]
Nedenselliğe saldırı
Çalışmasının ikinci bölümü nedensellik teorisine saldırmaktan oluşur ve burada neredeyse tamamen modern şüpheciliğin temeli olan düşünceleri öne sürer. Neden, algılayan zihinden ayrı bir varlığa sahip değildir; geçerliliği idealdir ya da Kant'ın söyleyeceği gibi özneldir. Neden ve sonuç arasındaki ilişki düşünülemez. Eğer iki şey farklıysa, ya eşzamanlı ya da ardışıktırlar. Eğer eşzamanlı ise, neden sonuç, sonuç da nedendir. Değilse, etki nedenden önce gelemeyeceğine göre, neden etkiden önce gelmelidir ve nedenin etkili olmadığı, yani kendisi olmadığı bir an olmalıdır. Bu ve benzeri argümanlarla Kuşkuculuğun temel ilkesine, nedenlerin radikal ve evrensel karşıtlığına ulaşır; παντὶ λόγῳ λόγος ἀντίκειται.[5]
Heraklitçi görüş
Sextus Empiricus'a göre, Aenesidemus ya Herakleitos'un teorilerini özümsemiş ya da Aenesidemus'un algılayan özne için zıtlıkların bir arada var olduğunu kabul ederek aynı nesnede zıt niteliklerin bir arada var olduğunu ileri sürebildiğini belirterek bunların bir açıklamasını yapmıştır.[5] John Burnet, Sextus Empiricus'un Herakleitos'un teorilerine ilişkin Aenesidemus açıklamasını muğlak bir şekilde yeniden üretmesi meselesini tartışır:
| “ | "Sextus, "Herakleitos'a göre Ainesidemos"tan alıntı yapar." Natorp (Forschungen, s. 78) Ainesidemos'un gerçekten de Herakleitosçuluğu Kuşkuculukla birleştirdiğini savunur. Diels (Dox. s. 210, 211), onun sadece Herakleitos'un teorilerini açıkladığı konusunda ısrar eder. Bu konudaki klasik kaynak Sextus Empiricus'un Ainesidemos tarafından verilen açıklamayı yeniden üreten bir pasajıdır. Bu pasaj aşağıdaki gibidir (Ritter ve Preller (1898) Historia Philosophiae Graecae bölüm 41): "Doğa filozofu, bizi çevreleyen şeyin rasyonel ve bilinçle donatılmış olduğu görüşündedir. Herakleitos'a göre, solunum yoluyla bu tanrısal aklı içimize çektiğimizde akıl sahibi oluruz. Uykuda unuturuz, ama uyandığımızda bir kez daha bilinçleniriz. Çünkü uykuda, duyuların açıklıkları kapandığında, içimizdeki aklın bizi çevreleyen şeyle teması kesilir ve sadece solunum yoluyla onunla olan bağlantımız bir tür kök olarak korunur (geri kalanının yeniden ortaya çıkabileceği); ve bu şekilde ayrıldığında, daha önce sahip olduğu hafıza gücünü kaybeder. Ancak yeniden uyandığımızda, duyuların açıklıklarından, sanki pencereden bakar gibi dışarı bakar ve etrafındaki zihinle bir araya gelerek akıl gücünü üstlenir. O halde, nasıl ki korlar ateşe yaklaştırıldıklarında değişip kızgınlaşır ve tekrar ateşten uzaklaştırıldıklarında sönerlerse, bedenimizi çevreleyen zihnin bir kısmı da kesildiğinde akıl dışı hale gelir ve en fazla sayıda açıklıktan temas kurulduğunda bütünle aynı doğaya sahip olur." Bu pasajda açıkça daha sonraki fikirlerin büyük bir karışımı vardır. Özellikle, "bizi çevreleyen şey "in havayla özdeşleştirilmesi Herakleitos'a ait olamaz; çünkü Herakleitos suyun bir formu dışında hava hakkında hiçbir şey bilmiyordu (§ 27). Duyuların gözeneklerine ya da açıklıklarına yapılan atıf da muhtemelen ona yabancıdır; çünkü gözenekler teorisi Alkmaion'a aittir (§ 96). Son olarak, zihin ve beden arasındaki ayrım çok keskin bir şekilde çizilmiştir. Öte yandan, solunuma atfedilen önemli rol pekâlâ Herakleitos'a ait olabilir; çünkü buna daha önce Anaksimenes'te de rastlamıştık. Ve ateşe yaklaştırıldığında parlayan közlere ilişkin çarpıcı benzetmenin gerçek olduğundan şüphe edemeyiz (bkz. fr. 77). Kuşkusuz gerçek öğreti, uykunun vücuttaki sudan gelen nemli, karanlık ekshalasyonların istilasıyla oluştuğu ve ateşin düşük yanmasına neden olduğuydu. Uykuda, dünyada herkes için ortak olan ateşle teması kaybeder ve kendimize ait bir dünyaya çekiliriz (fr. 95). Ateş ve suyun eşit olarak dengelendiği bir ruhta, sabahları parlak ekshalasyonun eşit bir şekilde ilerlemesiyle denge yeniden sağlanır."[7] | „ |
Pyrrhonian Discourses
Başlıca eseri olan Pyrrhonian Discourses (Grekçe: Πυρρώνειοι λóγοι) esas olarak epistemolojik sınırlamalarımız nedeniyle insanın yargıyı askıya alma ihtiyacını ele almıştır. Günümüze ulaşmamış olsa da, Konstantinopolisli I. Photios (Myriobiblion) adlı eserinde içeriğinin bir özetine sahibiz.[4] Sekiz kitaba ayrılan eser, Pyrrhonist felsefeyi detaylandırmış, Pyrrhonistler ile Akademik Şüpheciler arasındaki farkları tanımlamış ve yargının askıya alınması için on "tropes" veya "mod" ortaya koymuştur.[5]
Mirası
İskenderiyeli Philo, Sarhoşluk Üzerine (On Drunkenness) adlı eserinde modların ana hatlarını çizmiştir.[8]
18. yüzyılda Gottlob Ernst Schulze, Karl Leonhard Reinhold tarafından yapılan Immanuel Kant'ın Saf Aklın Eleştirisi savunmasını eleştirdiği Aenesidemus'un adını taşıyan bir kitap yazdı. Kitap, Aenesidemus ile Kantçılığın bir taraftarı olan "Hermias" arasında kurgulanmış bir diyalogdur.
Notlar
- ^ Chisholm 1911.
- ^ Hankinson 2010, s. 105.
- ^ Laërtius 1925, §116.
- ^ a b Long & Sedley 1987, ss. 468-470.
- ^ a b c d e f Chisholm 1911
- ^ Orhan Hançerlioğlu, Düşünce Tarihi, Remzi Kitabevi, 1974 s.90
- ^ Burnet 1930, s. 152-153.
- ^ Woodruff 2010, s. 208.
Ayrıca bakınız
- Kuşkucu Agrippa
- Arkesilaos
- Karneades
- Firon
- Pyrrhonculuk
- Kuşkuculuk
- Akademia
- Epokhe
- Tropos
Kaynakça
Antik Birincil Kaynaklar
- Philo (1855). "§169-202". On Drunkenness. C. D. Yonge tarafından çevrildi.
- Sextus Empiricus (1933). Outlines of Pyrrhonism. Loeb Classical Library. R.G. Bury tarafından çevrildi. Harvard University Press. ISBN 0-674-99301-2.
- Sextus Empiricus (1935). Against the Logicians. Loeb Classical Library (Grekçe ve İngilizce). R. G. Bury tarafından çevrildi. Harvard University Press. ISBN 0-674-99321-7.
- Sextus Empiricus (1936). Against the Physicists, Against the Ethicists. Loeb Classical Library (Grekçe ve İngilizce). R. G. Bury tarafından çevrildi. Harvard University Press. ISBN 0-674-99344-6.
Laërtius, Diogenes (1925). "Others: Pyrrho". Lives of the Eminent Philosophers. 2:9. Hicks, Robert Drew tarafından çevrildi (Two volume bas.). Loeb Classical Library.- Photius (1824). "Codex 212: Aenesidemus". Bekker, Immanuel (Ed.). Myrobiblion, or Bibliotheca. Ex recensione Immanuelis Bekkeri (Grekçe). Berolini Typis et impensis G. Reimeri. ss. 169-171. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023.
Modern Kaynaklar
- Burnet, John (1930). Early Greek Philosophy. Londra: A. & C. Black, Ltd. ss. 152.
- Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Aenesidemus". Encyclopædia Britannica. 1 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 257-258.
- Hankinson, R.J. (28 Ocak 2010). "Aenesidemus and the Rebirth of Pyrrhonism". Bett, Richard Arnot Home (Ed.). The Cambridge Companion to Ancient Scepticism (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-87476-2. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023.
- Long, A. A.; Sedley, D. N. (9 Nisan 1987). The Hellenistic Philosophers: Volume 1, Translations of the Principal Sources with Philosophical Commentary (İngilizce). Cambridge University Press. ss. 468-488. ISBN 978-0-521-27556-9. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023.
- Woodruff, Paul (28 Ocak 2010). "The Pyrrhonean Modes". Bett, Richard Arnot Home (Ed.). The Cambridge Companion to Ancient Scepticism (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-87476-2. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023.
Konuyla ilgili okumalar
- Caizzi, Fernanda Decleva (1992), "Aenesidemus and the Academy", The Classical Quarterly, 42 (1), ss. 176-189, doi:10.1017/s0009838800042671
- Polito, Roberto. The Sceptical Road: Aenesidemus' Appropriation of Heraclitus, Leiden: Brill, 2004.
