İçeriğe atla

Adigeler

Adigeler
Toplam nüfus
688.705[1]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Türkiye350.000[1]
 Rusya129.000[2]-142.000[1]
 Ürdün93.000[1]
 Irak40.000[1]
 Suriye27.000[1]
 Mısır14.000[1]
 ABD9.100[1]
 Filistin4.500[1]
 İsrail3.300[1]
 Almanya2.100[1]
 Sırbistan2.600[1]
 Ukrayna600[1]
 Bulgaristan500[1]
Diller
Adigece (ana dil), Rusça; diasporada Türkçe (başlıca) ve Arapça
Din

Adigeler veya Batı Çerkesleri (Adigece: адыгэхэ), anayurdu Kuzey Kafkasya olan bir Çerkes halkıdır. Abzah, Şapsığ, Bjeduğ, Çemguy ve Hatukay alt grupları Adigeleri oluşturur.[3]

Çerkes halkları tarafından geniş anlamıyla üst kimlik adı olarak kullanılan Adige, dünyada ise dar anlamıyla tarihî Çerkesya'nın batısında (Krasnodar Krayı ve enklavı olan Adige Cumhuriyeti) kalan halkı ve dilini tanımlamak için kullanılır.[4] Konuştukları dil Batı Çerkesçesi (КӀах Адыгабзэ K'ah Adığabze) olarak da bilinen Adigecedir.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n "Adyghe". Joshua Project. 26 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2019. 
  2. ^ Koryakov, Yuri Borisoviç (2015). "АДЫГЕ́ЙЦЫ". Büyük Rus Ansiklopedisi. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2019. 
  3. ^ Ğış Nuh (30 Mayıs 2012). "Ulusun Kökü Derinlere Uzanıyor". Cherkessia.net. 3 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019. 
  4. ^ Mahmut Bi (9 Haziran 2011). "Kafkas Halkları ve Adige - Çerkes kavramları". Cherkessia.net. 27 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Adige Cumhuriyeti</span> Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Adige Cumhuriyeti (AC), Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyet. Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Krasnodar Kray sınırları içinde yer alır. Cumhuriyetin yazıçeviri olarak adı Respublika Adıgeya olup Adigeya olarak da bilinir. Adige Cumhuriyeti adını, günümüzde nüfusun daha azı durumunda olan Batı Çerkeslerinden alır. Başkenti Maykop'tur. Yüzölçümü 7.600 km², nüfusu 440327 (2010). Nüfus yoğunluğu 58.8'dir. Adige Devlet Üniversitesi cumhuriyetin üniversitesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzeybatı Kafkas dilleri</span>

Kuzeybatı Kafkas dilleri ya da Abhaz-Adige dilleri, Kafkasya'ya özgü bir dil ailesidir ve asıl olarak Kafkasya'nın kuzeybatı bölümünde ve dünyanın birçok ülkesine dağılmış diaspora ülkelerinde konuşulur. Kuzey Kafkas dillerini oluşturan iki gruptan biridir. Kafkasya'ya özgü iki dil ailesi daha bulunmaktadır ve bunlar Kuzeydoğu Kafkas dilleri ve Güney Kafkas dilleridir. Bu üç dil ailesi arasında kanıtlanmış bir köken bağı bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Ubıhça</span>

Ubıhça veya Vubıhça Kuzeybatı Kafkas dillerinden bir tanesiydi. 1992'de bu dili konuşan son kişi Tevfik Esenç'in yaşamını yitirmesiyle birlikte ölü dil hâline geldi. Alfabesi yoktur.

Adigece, Adığece veya Batı Çerkesçesi, Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Çerkes dilleri kolunda yer alan bir dildir. Aynı koldaki Kabardeyce ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Kuzey Kafkasya’da yer alan eski Batı Çerkesya topraklarını kapsayan Adige Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı bölgelerinde ve Çerkes Sürgün ve Soykırımı ile Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına zorla sürülen ve bugün Türkiye ve Ürdün gibi ülkelerde yaşayan Çerkesler tarafından konuşulur. Kiril alfabesiyle yazılan dil, geçmişte Arap ve Latin alfabeleriyle de yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Devederesi, Pınarbaşı</span> Pınarbaşı´nın mahallesi, Kayseri, Türkiye

Devederesi, Kayseri ilinin Pınarbaşı ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Soçi</span>

Soçi, Rusya'da, Krasnodar Kray'da kent. Kafkasya'ın batı kesiminin eteklerinde, Karadeniz kıyısında bulunur. Nüfus: 389,900 (2015). Nüfus 2002 sayımına göre artış göstermektedir. Bu nüfusu onu Rusya'nın en büyük tatil şehri yapar. Büyük Soçi bölgesi Kafkas Dağları ile Karadeniz arasındaki 145 km uzunluğundaki bir hattan oluşur. Kafkas Rivierası'nda yer alan Soçi, Rusya'da subtropikal iklimin nadir görüldüğü yerlerdendir. Yazları ılık ve yağışlı iken; kışlar serin ve yumuşak geçer. Karadeniz'in diğer bölgeleri gibi yıl boyu yağış eksik olmaz.

Çerkes veya Çerkez şu anlamlara gelebilir:

Şahe(Çerkesçe:Şekh/Шэх veya Şakhe/Шахе;Rusça:Şakhe/Шахе), Rusya Federasyonu'na (RF) bağlı Krasnodar Kray'da, doğudaki Çuguş (Adigece:Ç'ığuş'/Ч1ыгъушъ) dağ kompleksi batısındaki Neğoy Dağından doğup derin vadiler oluşturmuş halde Karadeniz'e dökülen hızlı akışlı küçük bir ırmak.

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya halkları</span>

Kafkasya halkları, Kafkasya'da yaşayan halklar. Bu halklar, coğrafi olarak Kuzey Kafkasya halkları ve Güney Kafkasya halkları biçiminde adlandırılırlar. Etnik açıdan, özellikle dil açısından da Kafkasya yerlileri, Hint-Avrupa kökenliler ve Türk asıllı halklar biçiminde üç öbeğe ayrılırlar.

İbrahim Tsey, özellikle dram yapıtlarıyla tanınan Çerkes yazardır. Batı Çerkes edebiyatının öncü adlarından biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyler</span> Çerkes boyu

Kabardeyler veya Kabartaylar, Kuzey Kafkasya'nın yerlisi olan Çerkesleri oluşturan 12 boydan biridir. Rusya içindeki özerk Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'ne adını veren halklardan biridir. Nüfuslarının bir kısmı başta Kabartay-Balkar Cumhuriyeti olmak üzere Kuzey Kafkasya ve Rusya Federasyonu içinde olmakla birlikte, büyük bir kısmı 19. yüzyıl sonunda yaşanan soykırım ve sonrasındaki Büyük Çerkes Sürgünü ile birlikte diyasporada yaşamaktadır. Türkiye, Mısır, Suriye ve Ürdün gibi Orta Doğu ülkeleri diyaspora Kabardeylerinin yoğunluk kazandığı yerler olmakla birlikte Avrupa ve Kuzey Amerika'da da önemli sayıda Kabardey nüfusu bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes dilleri</span> Kuzeybatı Kafkas dil ailesinin alt bölümü

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Hatukaylar</span> Çerkes boyu

Hatukaylar, tarihsel olarak Çerkesya'nın Hatukay vilayetinde yaşayan Çerkes boyu. Savaşçı kimlikli bir boy olarak biliniyorlardı. Günümüzde sayıları az olup çoğunlukla Türkiye'de yaşarlar. Çerkes bayrağında yer alan ve 12 Çerkes boyunu temsil eden yıldızlardan biri de Hatukayları ifade eder. Rus-Çerkes Savaşı döneminde Kafkasya'daki varlıkları Çerkes soykırımı sırasında yok edildi. Günümüzde Kafkasya'da kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez. Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğ ve Çemguylarda olduğu gibi Hatukaylarda da bu sınıf görülür.

Batırbıy Bırsır, Batı Çerkeslerinden dil bilimi uzmanı, profesör, pedagoji ve sosyal bilimler üzerine Rusya Akademisi ile Adığe (Çerkes) Uluslararası Bilimler Akademisi (AMAN) üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya sahili</span>

Çerkesya sahili Taman Yarımadası'ndan Bzıb ırmağına kadar olan yere Çerkesya Sahil kıyısı denir. Çerkesler için önemli olan bu kıyı şeridi ticaret ve ekonomi içinde Adigeler arasında önemli yer tutar. Kıyışeridi boyunca başlıca Ubıhlar, Şapsığlar ve diğer adige kabileleri yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Adige Habze</span> Adige felsefesi ve dünya görüşü

Adige Habze veya Çerkes Habzesi, Çerkes halkının töresi, ahlâk yasası ve dünya görüşüdür. Çerkes geleneklerine göre, bir Çerkes Habze tarafından tanımlanan bir dizi kurala göre yaşamak zorundadır: doğum, yetiştirilme, evlilik, boşanma, ölüm ve cenaze, konuşma ve selamlaşma, nezaket, saygı ve ziyafetler dahil olmak üzere her şeyi Habze kuralları denetler. Adige Habze'nin ana kurallarından bazıları, yaşlılara ve kadınlara gösterilen ekstra saygı, dürüstlük, onur ve cesaretin önemini içerir.

Adigeni, Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Adigeni Belediyesi’nde bir kasabadır. Ahaltsihe Havzası’nda, Kvabliani Deresi’nin kıyısında, Ahaltsihe-Batum kara yolu üzerinde yer alır. Ahaltishe kentine 32 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mafehabl</span>

Mafehabl, Rusya'nın Adige Cumhuriyeti'nde bulunan bir köydür. Nüfus 2018 yılı itibarıyla 140'tır 7 sokak vardır. Köy, Kosova Savaşı sonrasında Kosova'daki Çerkeslerin Kafkasya'ya dönmesi üzerine kurulmuştur. Muammer Kaddafi köye destek ve bağış gönderdi. Kaddafi, kendi deyimiyle Çerkeslere ve onların tarihsel acılarına derin bir saygı gösteriyordu.