İçeriğe atla

Adige Cumhuriyeti'nin idari bölümleri

Adige Özerk Cumhuriyeti, RusyaAdige Bayrağı
20061 itibarı ile:
bölge adedi7
şehirleri/kasabaları2
şehir yerleşimleri adedi5
kırsal okrugları46

Adıge Cumhuriyeti, Rusya'nın güneyindeki Kafkas Dağları'nın kuzeybatı eteklerinden kuzey yönüne, Kuban Irmağına doğru uzanan bir alanda yer almıştır.[1] Rusya Federasyonu içinde bir özerk yönetimdir. Kuban ve Laba ırmaklarının solunda, 300 km uzunluğunda ve 10–30 km genişliğinde bir şerit üzerinde, 27 Temmuz 1922'de "Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı" adıyla kuruldu.[2] İlk kurulduğunda yüzölçümü 2.660 km kare idi. 24 Ağustos 1922'de "Adıge (Çerkes) ÖO", 24 Ağustos 1928'de de "Adıge Özerk Oblastı" (AÖO) adını aldı. 3 Temmuz 1991'de Rus SFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu. Ardından Adigey Cumhuriyeti adıyla Rusya Federasyonu içinde kaldı. Adigey Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı Krasnodar Krayı içinde kalmış bir cep (enklav) konumundadır. 2002'de 447.109 olan nüfusu içinde yerli Adıgeler 108.115 (%24.2), sonradan gelme ve şimdi çoğunlukta olan Ruslar 288.280 (% 64.5) idi.

Tarih

Adıgeler 1864 yılı ve sonrasında, "Çerkesya" adı verilen topraklarından büyük oranda (%95'ten çok) Türkiye'ye sürülmüş olduklarından, ancak şimdiki küçük yerleştirme yerlerinde tutunabilmişlerdir. 27 Temmuz 1922'de kurulan Adıge Özerk Oblastı'nda, 2 Eylül 1924'te 5 rayon (ilçe) ve 32 köy Sovyet'i (bucak) birimi vardı. 1930'larda, Stalin döneminde, kolhozlaşma döneminde, yöredeki muhalif Adıgelere ve Ruslara yönelik bir yıldırma kampanyası uygulandı: Şovgenovski rayonunda, AÖO'nı Türkiye'ye "ilhak etmeye çalışmak" gibi bir gerekçeyle çok sayıda genç yönetici idam edilmiş, çok sayıda kişi de çalışma kamplarına sürülmüştür. Yine bu dönemde başlatılan Rus nüfusu ulusal bölgelere taşıyıp yerleştirme programı nedeniyle de Adıge nüfus oranı %20'ler düzeyine düşmüştür.

İlk kurulduğunda oblast topraklarında kent tipi bir yerleşim bulunmadığından yönetim merkezi, oblast sınırları dışındaki Krasnodar kentinde idi. 1936'da Maykop kenti sınır içine alındı ve özerk oblastın (sancak) merkezi oldu. Daha sonra güneydeki Maykopski rayonu da oblasta bağlandı. Böylece yüzölçümü 7.600 kilometre kareye (Krasnodar Barajı ile birlikte 7.800 km kare) çıktı. Adıge ÖO, 1991'de Krasnodar krayından ayrılıp ilkin bağımsız bir özerk oblast, ardından 3 Temmuz 1991'de de cumhuriyet oldu ("Jineps" gazetesi, Eylül ek 1).

İdari yapı

  • Yasama organı "Adıge Devlet Parlamentosu-Khase" (Хасэ) olup iki kanattan oluşur: ilk 27 üye, 9 seçim çevresinin (rayon) her biri adına üçer üye olmak üzere seçilir ve Khase'nin üst kanadını (Senato) oluşturur. 9 rayonun 7'sinde Adıge nüfus, daha yoğun olduğundan, daha çok sayıda Adıge adaylar seçilir. Geri kalan 27 üye ise, her bir rayona 1 üye verilerek, kalan 18 üye de nüfus sayısına göre rayonlara bölüştürülerek seçilir. Daha büyük nüfuslu rayonlarda (Maykop kenti, Maykop rayonu, Giaginski rayonu) Rus nüfusun çoğunlukta olması nedeniyle, bu son 27 üyenin çoğunluğu Rus adaylardan seçilir, bu da Khase'nin alt kanadını (Temsilciler Meclisi), ikisi birlikte, tek bir organ olan Devlet Parlamentosu-Khase'yi oluşturur. Böylece Rusça ve Adıgece konuşanların siyasal temsil eşitliği (paritet) korunur.
  • Devlet Başkanı (Prezident), RF Devlet Başkanı tarafından 5 yıllığına atanır. Başbakan ve Bakanlar Parlamento dışından olmak üzere Devlet Başkanı tarafından atanır ve görevden alınabilir. Atamaların yürürlüğe girmesi için Khase (Parlamento) onayı da gereklidir.
  • Yargı, Adalet Divanı (Yüksek Mahkeme) ve alt kademe mahkemelerden oluşur. AC Başsavcılığı RF Başsavcılığına doğrudan bağlıdır.
  • AC'de Rusça ve Adıgece (K'emguy lehçesi) resmi dillerdir.
  • AC, 2 kentsel alan ve 7 rayona,rayonlar da okrug (bucak) denilen daha alt yönetim birimlerine ayrılır. Tüm bu birimlerin seçimle oluşan yerel meclisleri, seçilen ya da atanan yöneticileri bulunur (Ayrıca bk. Adıgey Cumhuriyeti Yasaları, "AC Anayasası" bölümü, Ankara, 2000).

Yönetim ve yerleşim birimleri

  • rayon (ilçe),rayonlar "kentsel" ve "kırsal rayon" birimleri biçiminde ikiye ayrılır.
  • kırsal yerleşim birimleri.

Beldeler (ya da "kent tipi" yerleşimler), bunlar da iki tipe ve daha alt tiplere ayrılmaktadır:

  • kentler (gorod)
  • cumhuriyet merkezince yönetilen kentler.
  • beldeler.
  • belde tipinde köy yerleşimleri:
  • işçi köyleri
  • yazlık ya da sayfiye köyleri (daça)
  • kaplıca ya da tedavi merkezi köyleri.
  • köy tipi yerleşimler, genellikle tarım ve hayvancılık yapılan yerlerdir ve şu alt tiplere ayrılırlar:
  • avul (Adıgece-quadje/къуаджэ;Adıge ya da yerli Kafkaslı köyü)
  • khutor (хутор, mezra, birkaç evlik küçük Rus köyü)
  • selo (büyük Rus köyü)
  • poselok (Rus köyü)
  • stanitsa (станица, Kazak köyü)

Yerel yönetim birimleri, bunlar cumhuriyet merkezince yönetilenler ve yerinden yönetilen yerel birimler biçiminde iki tipe ayrılır:

  • kentsel okruglar (городские округа)
  • kırsal okruglar ("сельские" ve "посёлковые округа")

Bu yerel yönetim düzenlemeleri yeni oluşturulmuştur. Daha önce "okrug" (bucak) yerine "sovet" (совет) deyimi kullanılıyordu.

Yerel idari bölümler

Cumhuriyette iki kentsel yönetim birimi vardır:

  • Maykop (Adıgece:Mıyequape/Мыекъуaпэ), başkent (2002'de 156.931; 2006'da 167.900)
  • Adıgeysk (Адыгэкъалэ)(12.209)

Rayonlar (ilçe):

  • Giaginski (Djedje/Джэджэ), rayon nüfusu 33.456, yönetim merkezi Giaginski stanitsası (2002'de 15.160). Yerel okrugları:
  • Ayrumovski
  • Dondukovski (Hadjemıqohable/Хьаджэмыкъохьаблэ)
  • Giaginski (Djedje)
  • Kelemerski
  • Sergiyevski
  • Koşehablskiy rayonu (Koşhable), rayon merkezi Koşehablski avulu (2002'de 7.309), rayon nüfusu 31.296. Yerel okrugları:
  • Bleçepsinski (Leşepsıne ya da Blaçepsıne)
  • Dmitriyevski
  • İgnatiyevski
  • Khodzinski (Fedz ya da Xodz)
  • Koşehabl
  • Mayski
  • Natırbovski (Natırbıy)
  • Volnenski
  • Yegerukayski (Yedjerıquay)
  • Krasnogvardeyski rayonu, rayon merkezi Krasnogvardeyski selo (2002'de 9.065), rayon nüfusu 31.536. Yerel okrugları:
  • Beloselski
  • Bolşesidorovski
  • Hatukayski (Хьатикъуай)
  • Sadovıy
  • Ulyapski (Vılap/Улап)
  • Yelenovski
  • Maykopski rayonu (Mıyequape rayon), rayon merkezi Tulski beldesi, nüfusu 58.485. Beldeleri:
  • Kamennomostski (2002'de 7.580; 1989'da 8.292)
  • Tulski (2002'de 10.502; 1989'da 9.538)

Yerel okrug birimleri:

  • Abadzehski (Abdzexehable)
  • Dahovski (Asrethable)
  • Kirovski
  • Krasnooktyabrski
  • Krasnoulski
  • Kujorski
  • Pobedenski
  • Timiyazevski
  • Şovgenovski rayonu (Şeudjen), rayon merkezi Hakurınehabl avulu (2002'de 3.828), rayon nüfusu 16.388. Yerel okrugları:
  • Dukmasovski
  • Djerokayski (Djıraqıy)
  • Hakurınehablski (Hakurınehabl)
  • Hatajukayski (Adıgece "Хьатыгъужъыкъуай")
  • Mamhegski (Mamxığ)
  • Zarevski
  • Tahtamukay rayonu (Texhutemıquay), merkezi Tahtamukay avulu (2002'de 5.117), rayon nüfusu 65.674. Beldeleri:
  • Enem (2002'de 17.654; 1989'da 17.843)
  • Yablonovski (2002'de 25.063; 1989'da 24.939)

Yerel okruglar:

  • Afıpsıpski (Afıpsıp)
  • Kozetski (Kozet)
  • Şendjinski (Şındjıye)
  • Starobjegokayski (Бжьыхьакъоежъ)
  • Tahtamukayski (Texhutemıquay)
  • Tevçejski rayonu (Тэуцожъ), rayon merkezi Ponejukay avulu (Penezhıquay/Пэнэжъыкъуай; 2002'de 3.388), rayon nüfusu 19.951. Beldesi:
  • Tlyustenhabl (Tleustenhabl/Лъэустэнхьабл)(2002'de 4.961)

Yerel okruglar:

  • Assokolayski (Asqelay)
  • Gabukayski (Ğobequay/Гъобэкъуай)
  • Djijihablski (Djedjehabl/Джэджэхьабл)
  • Pçegatlukayski (Pçıhalvıquay/Пчыхьал1ыкъуай)
  • Ponejukayski (Penezhıquay)
  • Voçepşıy (Ueçepşıy/Очэпшый)(Ayrıca bk. К.Х.Меретуков, "Адыгейский топонимический словарь", Москва, Издательство "Прометей", 1990); Administrative divisions of Adygea, Wikipedia).

Kaynakça

  1. ^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  2. ^ Saunders, Robert A. (2019). Historical dictionary of the Russian Federation (2. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538120477. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Adige Cumhuriyeti</span> Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Adige Cumhuriyeti (AC), Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyet. Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Krasnodar Kray sınırları içinde yer alır. Cumhuriyetin yazıçeviri olarak adı Respublika Adıgeya olup Adigeya olarak da bilinir. Adige Cumhuriyeti adını, günümüzde nüfusun daha azı durumunda olan Batı Çerkeslerinden alır. Başkenti Maykop'tur. Yüzölçümü 7.600 km², nüfusu 440327 (2010). Nüfus yoğunluğu 58.8'dir. Adige Devlet Üniversitesi cumhuriyetin üniversitesidir.

Rusya'nın federal bölümleri, Rusya Anayasası'na göre Rusya'nın en üst düzey idari bölümleri olan kurucu varlıklardır. Rusya, 85 adet federal bölüme ayrılmakta olup bu bölümler cumhuriyetler, kraylar, oblastlar, federal şehirler, özerk oblastlar ve özerk okruglar olmak üzere altı düzeyde toplanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'ın idari bölümleri</span>

Azerbaycan, coğrafî durum, ekonomik şartlar ve kamu hizmetlerinin gerekleri göz önünde bulundurularak meydana getirilmiş olup Azerbaycan'daki en büyük idarî birim, özerk cumhuriyettir. Azerbaycan'ın sonraki idarî birimleri "şehirler” ve “rayonlar" olarak belirlenmiştir. Şehirler ve rayonlar, Türkiye'deki illere tekâbül eder. Azerbaycan'daki bazı şehirler direkt olarak merkezî yönetime bağlıdır. Bu şehirler, ekonomik ve kalkınma açısından daha gelişmiş olduğu için Türkiye'deki büyükşehirlere denk gelir. Şehirler de şehir rayonlarına bölünmüştür. Şehir rayonları, Türkiye'deki ilçelere tekâbül eder.

<span class="mw-page-title-main">Şapsığlar</span> Çerkes boyu

Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Maykop</span> Rusyada şehir

Maykop, Rusya içindeki Adigey Cumhuriyeti'nin (AC) başkentidir. Nüfusu 154.740'tır. 2002 nüfus sayımına göre, kent nüfusunun 113,1 bini Rus (%72,59), 26,1 bini Adıge (%16.65) kökenlidir, ayrıca Ermeni (%2,99), Ukraynalı (%2,52)ve diğer azınlıklardan kişiler de vardır. Maykop, Belaya Irmağının doğu (sağ) yakasında yer alır.Denizden 220 metre yükseklikte olup 282,2 km'karelik bir alan üzerinde yayılmıştır. 18 Mayıs 1857'de bir Rus askeri kalesi olarak kuruldu ve 12 Aralık 1870'te de Maykop'a kent statüsü tanındı. Bugün kent, kereste, parfümeri ve özellikle gıda sanayii açısından önem taşır. Çevresindeki mineral suları Maykop'u bir Kaplıca ve Termal Tesisler merkezi haline getirmiştir. Kent ayrıca Adıgey Devlet Üniversitesi ve Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi yanında, birçok fakültesiyle Tembot K'eraş Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü, önemli bölümü tarih öncesine ve Adıge atalarına ait 70 bin değişik örnek yapıtın (sauğet/саугъэт) sergilendiği Adıge Ulusal Müzesi (AUM), tiyatroları ve dans ekipleriyle bir Adıge sanat, kültür, eğitim, sağlık ve turizm merkezi konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Karaçay-Çerkesya</span> Rusyada bir cumhuriyet

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti; Kuzey Kafkasya'da bulunan, Rusya üyesi bir cumhuriyettir. Yüzölçümü 14.100 km²'dir. Başkenti Çerkessk olup, ikinci büyük kenti de Karaçayevsk'tir.

<span class="mw-page-title-main">Krasnodar Krayı</span> Rusyada bir idarî bölge

Krasnodar Krayı, tarihi Çerkes topraklarının %60'lık kuzeybatı kısmını kapsar. Krasnodarskiy kray), Kuzey Kafkasya'da, Rusya (RF) ve Güney okrugu içerisinde federal bir yönetim birimi. Kuzeyde Rostov Oblastı, doğusunda Stavropol Kray ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, güneyinde Kafkas Dağları ve Gürcistan'dan tek yanlı ayrılıp bağımsızlık kararı alan Abhazya Cumhuriyeti ile çevrilidir. Batısında Azak Denizi, Kerç Boğazı ve Karadeniz bulunur. Ayrıca Kray topraklarının güney orta bölümünde, bir iç cep biçiminde, RF üyesi Adıgey Cumhuriyeti yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Anapa</span> Krasnodar Krayı, Rusyada kent

Anapa, Rusya Federasyonu'na bağlı Krasnodar Krayı'nın Karadeniz kıyısında bulunan kentsel alan ve bu alanın merkezi olan önemli turizm ve liman kenti. Nüfusu 2002 sayımına göre 53.493'tür.

Şapsığ Ulusal Rayonu, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nde Krasnodar Krayı'na bağlı olarak 1924-1945 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan etnik-bölgesel bir yönetim birimi.

Karadeniz Guberniyası, Rusya'nın Doğu Karadeniz kıyısında, 1896-1920 yılları arasında bulunan bir il (guberniya). Merkezi kuzeybatıdaki Novorossiysk (Adıgece:Ts'emez/Ц1эмэз) limanı idi.Karadeniz kıyısı boyunca uzanan il, güneydoğusunda Kutaisi iline bağlı Sohum okrugu (ilçe), diğer yerlerde ise Kuban oblastı ile çevriliydi.

Hamketi (Adıgece:Хьамк1эт1ый;Rusça:Хамкетинская),Rusya Federasyonu'nda Krasnodar Kray'ın Mostovskoy rayonunda bir stanitsa.

Tembot K'eraş (1902-1988),ünlü Adıge yazarı ve bilgini, Türkçe Çeraşe Tembot olarak da bilinir.1902'de şimdiki Adigey Cumhuriyeti'nin (AC) Koşhabl (Кощхьабл) beldesinde doğdu.1910'da bir Tatar ilkokuluna yazıldı,1914'te öğrenimini sürdürmek için Ufa'daki bir okula gönderildi,ama çok geçmeden savaş çıktı ve köyüne dönmek zorunda kaldı.1915-1917 yılları arasında,1880'lerde Adıgelerden boşaltılıp bir Kazak köyüne dönüştürülen,şimdi AC'de bulunan Dondukovskaya (Хьаджэмыкъохьбл) beldesindeki dükkânlarında babasına yardım etti, bu arada Rusçayı da öğrenmiş oldu.

<span class="mw-page-title-main">Mardakert Rayonu</span> Dağlık Karabağ Özerk Oblastına bağlı eski rayon

Ağdere Rayonu veya eski adlarıyla Cerabert Rayonu ve Mardakert Rayonu, Azerbaycan'da rayondur. 1930-1991 yılları arasında Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'na bağlı idi. 1992-2023 yılları arasında sınırları içerisinde Azerbaycan'ın Kelbecer, Terter ve Ağdam rayonları bulunmakta idi.

<span class="mw-page-title-main">Dnipropetrovsk Oblastı</span>

Dnipropetrovsk Oblastı, Ukrayna'da yönetim birimi (oblast). Dinyeper Nehrinin iki yakasında 31,914 km²'lik alan kaplar. Yönetim merkezi Dnipro kentidir.

<span class="mw-page-title-main">Tuapse</span>

Tuapse, Rusya'da bir şehir ve Krasnodar Krayının Tuapse rayonunun merkezi. Nüfusu 63.058 kişidir (2016).

<span class="mw-page-title-main">Koryak Okrugu</span> Rusyanın okrugu

Koryak Okrugu, Rusya'nın Kamçatka Krayı'na bağlı bir okrugdur. Yüzölçümü 301,500 km² olan okrugun nüfusu 2010 yılı itibarı ile 18,759'dur. Okrugun idari merkezi Palana'dır.

<span class="mw-page-title-main">Komi-Permyak Okrugu</span>

Komi-Permyak Okrugu veya Permyakya, Rusya'nın Perm Krayı'na bağlı bir okrugdur. Yüzölçümü 32,770 km² olan okrugun nüfusu 2010 yılı itibarı ile 116,157'dir. Okrugun idari merkezi Kudımkar'dır.

Rusya'nın belediyeleri, Rusya'nın yerel özyönetim yoluyla yerel işleri yönetme yetkisi resmi olarak verilmiş bölgesel bölümleridir. 1 Ocak 2020 tarihi itibarıyla, Rusya'da 1.673 belediyesel rayon, 635 kentsel okrug ve 33 belediyesel okrug dahil olmak üzere 20.846 belediye bölümü bulunmaktadır.

Krasnooktyabrski (erkek), Krasnooktyabrskaya (kadın) veya Krasnooktyabrskoye (nötr) şu anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">Aleksandrov Gay</span> Rusyanın Saratov Oblastında bir köy

Aleksandrov Gay, Rusya'nın Saratov Oblastı'nda 8.772 (2021 Nüfus Sayımı) nüfuslu bir köydür (selo).


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.