İçeriğe atla

Adapazarı

Koordinatlar: 40°46′34″K 30°24′9″D / 40.77611°K 30.40250°D / 40.77611; 30.40250
Kontrol Edilmiş
Adapazarı
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Türkiye'de bulunduğu yer
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlSakarya
Coğrafi bölgeMarmara Bölgesi
İdare
 • KaymakamYusuf Ziya Çelikkaya
 • Belediye başkanıMutlu Işıksu (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam562 km²
Rakım31 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam281.489
 • Kır
-
 • Şehir
279.127
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu54100
İl alan kodu0264
İl plaka kodu54

Adapazarı, Sakarya ilinin 16 ilçesinden biri. İlin merkezi olmakla beraber, 2020 yılı itibarıyla nüfusu 279.127 kişidir.[2]

Tarihçe

İlk Çağlar

Bölgede önceleri Bitinyalıların, ardından Bizanslıların yaşadıkları bilinmektedir. Nitekim bölgenin en önemli tarihî eseri olan Beşköprü'yü (Sangarios Köprüsü) Bizans İmparatoru II. Jüstinyanus'un inşa ettiği kayıtlarda mevcuttur.

Öte yandan bilim adamlarının yaptıkları araştırmalara göre, (eski adı: Sangarios) Sakarya Nehri'nin birkaç asır öncesine kadar biri şehrin doğu yakasından geçen bugünkü yatağından, diğeri Beşköprü'nün altından olmak üzere iki farklı koldan aktığı düşünülmektedir.

Osmanlı Dönemi

1900 yılında Adapazarı

Nitekim 1324'te Orhan Gazi zamanında Bizanslılar'dan fethedilen yerleşim birimine “Ada Karyesi” (Ada köy) adının verilmesi, söz konusu bilgileri doğrulamaktadır. Hâlen mevcudiyetini koruyan Orhan Camii, deprem ve yangınlarla mimarisi değişse de, Osmanlı fethi'nin en önemli ayak izlerini taşımaktadır.

Başta Gubarizadeler, Arapzadeler, Abasıyanıkzadeler, Kandıralıoğulları ve Rençberzadeler olmak üzere 12 aile tarafından kurulan köy, bölgede ziraatın canlanması üzerine pazarıyla ilgi çekmiş, ardından nüfus artmaya başlamış 16. yüzyılda “Ada Nahiyesi”ne dönüşmüş, 18. yüzyılda Kocaeli vilâyetine bağlı “Ada Kazâsı” adını almıştır.

19. yüzyılda bölgenin zirâi ve ticari yapısına göre şekillenen yerleşim; Semerciler; Tığcılar; Hasırcılar; Papuçcular ve Çıracılar adını taşıyan merkez mahalleler kurulmuş ve ilçe Sakarya Nehri'nin iki kolu arasında kurulan pazarıyla, gerçek bir “Adapazarı” hüviyetine dönüşmüştür.

1868 yılında “Adapazarı Belediyesi” adıyla belediye teşkilatı kurulan ilçe, 93 Harbi diye bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında, bilhassa Kafkasya ve Rumeli'den yoğun göçe maruz kalmış ve bir nevi “Der Sâadet” hüviyeti kazanmıştır.

19. asrın ikinci yarısında ilçede Rum ve Ermenilerin önemli bir ticâri gelişme gösterdikleri Uzun Çarşı ve Orta Camii civârındaki dükkânlarda ticaret yaptıkları, Kömürpazarı, Karaağaç Dibi ve Tuzla mahallelerinde ikâmet ettikleri gözlenmiştir.

1893 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Adapazarı'nda yaşayan kişi sayısı 53.924 kişiydi. Bunların büyük çoğunluğu (%75) Manavlar ve Rumeli muhâcirinden oluşmaktaydı (40.318 kişi). Kentteki en büyük azınlık 10.702 kişi ile Ermenilerdi. Nüfusun %20'sini oluşturan Ermenileri, 2.517 kişi ile Rumlar izlemekteydi. Onların nüfus payı ise %5'ti. 19. yüzyıl sonunda Adapazarı'ndaki her dört kişiden biri Hristiyandı.

I. Cihan Harbi neticesinde işgal kuvvetlerinin Anadolu'ya üşüştükleri dönemde; 3 kez Yunan ve onların işbirlikçisi yerli çetelerin işgaline maruz kalan Adapazarı ilçesi; bir kısmında Çerkez Ethem Kuvvetleri, diğerlerinde Halit Molla liderliğindeki Mahalli Milis Kuvvetleri sayesinde 21 Haziran 1921'de düşman işgalinden kurtarılmıştır. Bu süreçte yerli Rum halk yerinden edilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi

Ana madde: Türkiye Cumhuriyeti

“Akova” adıyla bilinen ve ülkenin en verimli ovasında ziraat ağırlıklı bir gelişme gösteren Adapazarı'na, 1940 ve 1950'lerde bilhassa Karadeniz sahillerinden Bulgaristan ve Yunanistan'dan yoğun göçler olmuş; Şeker Fabrikası, Ziraat Aletleri Fabrikası ve Vagon Fabrikası gibi tarımsal sanayinin gelişmesi ise, köyden kente göçü daha da hızlandırmıştır.

Uzun yıllar Kocaeli'ye bağlı bir ilçe olarak yaşayan Adapazarı, TBMM'de 17 Haziran 1954 tarihinde kabul edilen bir yasa ile “Sakarya” adıyla vilayet haline gelmiştir. Sakarya ilinin merkez ilçesi ise Adapazarı'dır.[3]

17 Ağustos 1999 tarihinde yaşanan deprem Adapazarı'nda da büyük hasara yol açmıştır. Resmi kayıtlara göre 3.988 insanımız ölmüş 5.180 kişi de yaralanmıştır. Sakarya ili içinde 81.702 konut ve işyeri çeşitli düzeylerde hasar görmüştür. Bunlardan 29.701'i yıkık ve ağır hasarlı, 22.157'si orta hasarlı geriye kalan 29.844'ü ise hafif hasarlı olarak kayda geçmiştir.

17 Ağustos 1999 Depremiyle; konutların çoğu oturulamaz hale gelmiş, halkın önemli bir kısmının geçici de olsa yakın ilçelerde ve köylerde ikamet etmesine neden olmuş ve böylece şehir nüfusunda azalma görülmüştür.

6 Mart 2000 tarihli Resmî Gazete'de yayınlanan 593 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile “Adapazarı Belediyesi” Büyükşehir statüsüne kavuşmuştur. Adapazarı Büyükşehir Belediyesi ile alt kademe Adapazarı Belediyesi aynı adı taşıması oluşturduğu karışıklığı ortadan kaldırmak için 5747 sayılı kanunla (22 Mart 2008 tarihli ve 26824 sayılı mükerrer Resmî Gazete) büyükşehir belediyesinin adı Sakarya Büyükşehir Belediyesi olarak değiştirilmiştir.Bkz. 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Böylece Sakarya, il adı ile merkez ilçe adlarının farklı olduğu birkaç ilden (Kocaeli-İzmit, Hatay-Antakya gibi) biri olmuştur. Adapazarı adı artık sadece merkez ilçeye ait olup "Sakarya" ismi genel olarak ilin adı olmuştur.

22 Ekim 2000 tarihindeki nüfus sayımıyla ilgili İl Planlama Müdürlüğü'nün kesin olmayan sonuçlarına göre Adapazarı merkez nüfusu 160.757, büyükşehir nüfusu ise 309.150 olarak saptanmıştır.

Demografi

Yıl Toplam ŞehirKır
Adapazarı ilçesi (Kocaeli)
1927[4]83.09322.53460.559
1935[5]95.21924.83970.380
1940[6]99.91025.79374.117
1945[7][a]84.77329.38655.387
1950[8]97.99335.58162.412
Sakarya merkez ilçesi
1955[9]135.02055.62279.398
1960[10]162.50879.42083.088
1965[11]182.07386.12495.949
1970[12]199.839101.28398.556
1975[13]223.046114.130108.916
1980[14]258.561130.977127.584
1985[15]301.067152.291148.776
1990[16]316.307171.225145.082
2000[17]340.825283.75257.073
2007[18]412.994377.68335.311
Adapazarı ilçesi
2008[19][b]237.259224.96212.297
2009[20]243.204230.83212.372
2010[21]245.458233.02312.435
2011[22]251.680239.28412.396
2012[23]257.826244.74813.078
2013[24]259.516259.516veri yok
2014[25]263.408263.408veri yok
2015[26]269.079269.079veri yok
2016[26]274.898274.898veri yok
2017[26]272.901272.901veri yok
2018[26]271.515271.515veri yok
2019[26]276.385276.385veri yok
2020[26]279.127279.127veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Ekonomi

Adapazarı, geniş otomobil endüstrisine sahiptir. BDS, Otosan, Otokar, Toyota, Goodyear fabrikaları burada bulunmaktadır. Bunun yanı sıra şeker, ipek, yağ ve kereste endüstrisini de içinde barındırır. Fındık üretimi oldukça fazladır.

Kardeş şehirler

Notlar

  1. ^ Akyazı ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Merkez ilçe; Adapazarı, Arifiye, Erenler ve Serdivan ilçelerine ayrıldığı için nüfus azalmıştır.

Kaynakça

  1. ^ "Harita Genel Komutanlığı - İl ve İlçe Yüzölçümleri" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. 
  3. ^ Grolier İnternational Americana ansiklopedisi. 1. s. 86. 0-7172-9247-4. 
  4. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  7. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  11. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  24. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  25. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  26. ^ a b c d e f
  27. ^ a b "YERELNETTE SAKARYA". 17 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2008. 
  28. ^ "2017 Annual Report and Membership Directory" (PDF). 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Aydın</span> Aydın ilinin merkezi olan şehir

Aydın, Türkiye'nin Aydın ilinin merkezi olan şehirdir. Ege Bölgesi'nde yer alan, turizm ve tarım açısından en gelişmiş illerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Bilecik (il)</span> Türkiyenin Marmara Bölgesinde bir il

Bilecik, eski adıyla "Ertuğrul", Türkiye'nin Marmara Bölgesi'nde yer alan bir ildir.

<span class="mw-page-title-main">Acıpayam</span> Denizlinin ilçesi

Acıpayam, Denizli iline bağlı bir ilçedir. İlçe nüfusu, TÜİK verilerine göre 31 Aralık 2021 tarihi itibari ile 55.141 kişidir. 1628 km² yüzölçümü ile Denizli'nin en büyük ilçesidir.Bu bölgede tütün tarımı çoğunluklu olmakla beraber ismindeki "payam" sözcüğünü badem üretiminden de almaktadır. Ayrıca yöre "goku" isimli yemeği ile de ismini duyurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kınık, İzmir</span> İzmirin ilçesi

Kınık, Türkiye'nin İzmir ilinin bir ilçesidir. İlçenin batısında ve kuzeyinde Bergama ilçesi, doğusunda ve güneyinde Manisa ili bulunmaktadır. Nüfusu 2022 yılı itibarıyla 28.694 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Karaisalı</span> İlçe, Adana, Türkiye

Karaisalı, Adana ilinin bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Hendek, Sakarya</span> Sakaryanın ilçesi

Hendek, çok küçük bir bölümü Karadeniz Bölgesi, daha büyük bölümü Marmara Bölgesi sınırları içinde kalan, idari olarak Sakarya iline bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Akyazı</span> Sakaryanın ilçesi

Akyazı, Sakarya ilinin bir ilçesi. 2023 sonu itibarıyla nüfusu 96.605'dir.

<span class="mw-page-title-main">Ayaş</span> Ankaranın ilçesi

Ayaş, Ankara ilinin bir ilçesidir. Ankara'nın 55 km batısındadır. Tarıma elverişlidir, bazı çiftlikler bulunur. İçmeleri ile meşhurdur.

<span class="mw-page-title-main">Osmaneli</span> Bilecik ilçesi

Osmaneli, Güney Marmara'da Bilecik ilinin bir ilçesidir. Kuzeyde Sakarya'nın Pamukova, kuzeydoğuda Sakarya'nın Geyve, güneydoğuda Gölpazarı, güneyde Merkez ilçeyle, batıda Bursa'nın Yenişehir, kuzeybatıda Bursa'nın İznik ilçeleriyle çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Pasinler</span> Erzurumun ilçesi

Pasinler Erzurum ilinin bir ilçesidir. Pasinler bölgede Hasankale olarak da adlandırılır. Erzurum il merkezine 37 km uzaklıktadır. Tarihi İpek Yolu'nun üzerindedir. Kalesi, şifalı kaplıcaları, maden suları ve patatesi ile ünlüdür. İlçe merkezine 4 km uzaklıkta bulunan Serçeboğazı mahallesinin hemen girişinde diüretik maden suyu bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kandıra</span> Kocaelinin ilçesi

Kandıra, Kocaeli ilinin bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Geyve</span> Sakaryanın ilçesi

Geyve, Sakarya iline bağlı ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Ladik</span> Samsunun ilçesi

Ladik, Samsun ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin idari merkezidir. Ladik merkezinde kahvehaneleri ve dükkânların çevrelediği bir merkez bulunmaktadır. Kaymakamlık binası 1943 yılında yaşanan depremle yerle bir olmuştur. O zamandan bu zamana kadar eserler hâlâ dikkat çekmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Gürpınar</span> Van ilinin bir ilçesi

Gürpınar,, Türkiye'nin Van ilinin bir ilçesidir. Van ilinin güneyinde bulunan ilçe, yüzölçümü olarak Şanlıurfa ilinin Siverek ilçesinin ardından ülkenin en büyük ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Arifiye</span> Sakaryanın ilçesi

Arifiye, Marmara Bölgesi'nde Sakarya iline bağlı bir ilçedir. 22 Mart 2008 tarihinde ilçe olmuştur. Nüfusu 46.344'tür. Toyota Türkiye ve Otokar fabrikaları burada yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Serdivan</span> Sakaryanın ilçesi

Serdivan, Sakarya iline bağlı bir ilçe. Adapazarı'nın 5–6 km batısındadır. Serdivan, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi sonucunda buraya yerleşen göçmenlerden oluşmuştur. 1999 Gölcük depremi'nden sonra nüfusu hızla artmış ve 1982 yılında belediye, 2008 yılında ilçe olmuştur. Sakarya ilini oluşturan 4 büyükşehir ilçesinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Eskişehir'in ilçeleri</span> Vikimedya madde listesi

Eskişehir ilinde bulunan ilçeler şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Sakarya'nın ilçeleri</span> Sakaryada bulunan 16 ilçe

Sakarya'nın 16 ilçesi bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mersin'in ilçeleri</span> Mersin iline bağlı ilçeler

Mersin ilinde 13 ilçe vardır. Nüfusu en fazla olan ilçe Tarsus'tur.

<span class="mw-page-title-main">Denizli'nin ilçeleri</span> Vikimedya liste maddesi

Denizli'nin ilçeleri 19 tanedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.