Acil tıp

Acil Tıp, insan sağlığının hayati derecede etkilenmesi ve bu durumdan en hızlı şekilde normale dönme adına yapılan tüm uygulamaları kapsayan acil sağlık hizmeti. Acil tıp hizmetleri hastanelerin acil servislerinde ve mobil ekipler vasıtasıyla hastane dışında verilir.

Bugünkü bilinen anlamıyla acil tıp ilk olarak 1960'larda başlamıştır. İlk olarak ABD'de ayrı bir uzmanlık alanı olarak ortaya çıkmış ve dünyadaki gelişimi de buna parerlel olmuştur. 1966'da Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi'nin yayınladığı Kazalarda Ölüm ve Sakatlıklar: Modern Toplumun İhmal Edilmiş Hastalığı yazısı çok ses getirmiştir, bu yazıda Vietnam'da yaralanan bir askerin New York'ta vurulan bir sivilden daha çok yaşama şansı olduğundan bahsedilmiştir. Bu yazıyla beraber acil tıp hizmetleri yeniden ele alındı ve otoyol güvenliği yasası çıktı. O zamana kadar acil servisleri personle ve ekipman bakımından yetersiz ve kontrolsüz birimlerdi. İlk kez Cincinnati Üniversitesinde 1970'te Acil Tıp Ana Bilim Dalı kuruldu ve birçok uzman yetiştirdi.^[1]

Türkiye'de ilk kez Sağlık Bakanlığı tarafından 1985 yılında da 077 Hızır Acil Servis olarak Ankara, İstanbul ve İzmir büyükşehir belediyelerinin ambulans, teknik alt yapı, şoför ve maddi destek vermesi, Sağlık Bakanlığının hekim ve tıbbi malzeme desteği ile Türkiye'de kullanılmış ve şimdiki acil sağlık hizmetlerinin temelleri atılmıştır.^[1]

Türkiye’de acil tıbbın gelişimi gerçek anlamda 1988 yılında Sağlık Bakanlığı'nın ile ilgili kapsamlı proje çalışmaları ile başlamıştır. 1990 yılında Acil hizmetler ile ilgili Acil Yardım ve Kurtarma Hizmetleri başlığı altında 40 proje Sağlık Bakanlığı bütçe kitabında yayınlandı. Öncelikle 3.100 Acil yardım Ambulansı temini, Hızır Acil Servislerin kapatılarak yerine 112 Acil Servislerin kurulması, Acil Servislerin modernizasyonu ve yataklı servislerin oluşturulması, Afet Acil Müdahale ekiplerinin kurulması ve görevlendirilmeleri, ilk yolcu ucağının Acil Müdahale Uçağı donanımı ile donatılarak yurt dışı müdahale görevi, Karayolları ve Turizm bölgelerinde müdahale ekiplerinin konuşlandırılması, Acil hizmet personeli eğitim kurs programları, Acil Tıp Uzmanlık Eğitimi Planlamaları ile çok sayıda projenin yürürlüğe girmesi ve projelerin pilot uygulamaları 1989-1993 yılları arasında gerçekleşti. Dr. Yıldırım Aktuna'nın Sağlık Bakanı olduğu Süleyman Demirel Başbakanlığındaki Bakanlar Kurulunun 12 Nisan 1993 tarihli kararı, 30 Nisan 1993 tarih ve 21567 sayılı Resmi Gazete'de 93/4270 karar sayısı^[2] ile yayınlanmış ve İlk ve Acil Yardım adıyla bir anadal olarak kurulmuştur. Kuruluşunda 3 yıllık bir ana dal olarak tanımlanan İlk ve Acil Yardım 24 ay ana dal 18 ay rotasyon şeklinde planlanmıştır. Aynı yıl Türkiye’de iki Acil Tıp Anabilim Dalı kurulmuştur (Dokuz Eylül Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi). Bu Anabilim Dalları 1994 yılında ilk asistanlarını alarak eğitime başlamışlardır. Türkiye'de 2015 itibarıyla 42 Üniversite, 27 EAH, 8 EAH ile Afiliye Üniversite, 7 Özel Hastane Afiliye Vakıf Üniversitesi ve 2 EAH Afiliye Vakıf Üniversitesi ile toplam 86 klinik ile ihtisas verilmektedir (bkz. aşağıdaki Tablo).^[1]

• 1993: Dr. Yıldırım Aktuna'nın Sağlık Bakanı olduğu Süleyman Demirel Başbakanlığındaki Bakanlar Kurulunun 12 Nisan 1993 tarihli kararı, 30 Nisan 1993 tarih ve 21567 sayılı Resmi Gazete'de 93/4270 karar sayısı ile yayınlanarak İlk ve Acil Yardım yeni bir uzmanlık dalı oldu. İhtisas süresi olarak ise yurt dışı denkleriyle uyumsuz olan 3 yıl belirlenmişti.^[2]
• 1993: Acil tıp teknikeri eğitim programı başladı.^[1]
• 1994: Nisan 1994 Tıpta Uzmanlık Sınavında (TUS) Dokuz Eylül Üniversitesi 4, Fırat Üniversitesi 2 asistan kadrosu ilan etti; Dokuz Eylül’e 2, Fırat’a 1 asistan başladı.^[3]
• 1991: Hastane öncesi hizmetlerde 077 Hızır Acil’den “112 Acil Yardım ve Kurtarma”ya geçildi.^[1]
• 1991-1993: İstanbul, Ankara ve İzmir’ başta olmak üzere bütün il ve ilçe merkezlerinde 112 ekipleri kuruldu. Ambulans ekiplerinde pratisyen hekimler, sağlık memurları, ebeler, hemşireler ve şoförler görev yapmaktaydı.^[3]
• 1995: 25 Mayıs 1995 tarihinde Türkiye Acil Tıp Derneği (TATD)11 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kuruldu^[1].
• 1996: Sağlık Bakanlığına bağlı okullarda ilk yardım ve acil bakım teknisyenliği bölümü açıldı.^[1]
• 1998: 30 Nisan 1998 tarihinde Türkiye'nin ilk “İlk ve Acil Yardım” uzmanı mezun oldu^[3].
• 2000: Acil sağlık hizmetlerinin bütün yurtta eşit, ulaşılabilir, kaliteli, süratli ve verimli olarak yürütülmesini sağlamak amacıyla acil sağlık hizmetlerinin sevk ve idaresine dair usul ve esasları belirleyen “Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği” çıkarıldı. Toplam Acil Tıp Uzmanı sayısı 20, Anabilim Dalı sayısı ise sadece 14 idi.^[3]
• 2002: 19 Haziran 2002’de Resmî Gazete'de yayınlanan Tıpta uzmanlık Tüzüğü ile uzmanlık ana dalının adı Acil Tıp olarak değiştirildi. İhtisasın süresi de Avrupa, ABD ve diğer ülkelerde denklik problemleri yaşanmaması gerekçesiyle 5 yıla çıkarıldı. Anabilim Dalı sayısı 17'ye yükseldi.^[3]
• 2003: 5 yıl süreli ihtisas için ilk asistan alımı 2003 Nisan Tıpta Uzmanlık Sınavı (TUS) Sınavı ile yapıldı.
• 2004: İlk defa Sağlık Bakanlığı’nın 112 acil yardım ve kurtarma istasyonlarına ve hastane acil servislerine ambulans ve acil bakım teknikeri ve acil tıp teknisyenlerinin atamaları yapıldı.^[1]
• 2006: 2006 Nisan TUS’unda bir seferde 18 eğitim ve araştırma Hastanesi için toplam 200 Acil Tıp asistan kadrosu ilan edildi. Eğitimcisi ve kliniği olmadan, eğitim koşulları tanımlanmadan en az 10 yıldır eğitim veren hiçbir ana bilim dalının veya derneğin görüşü alınmadan ilan edilen kadrolar, ilk kez TUS kitapçığında görüldü. Acil Tıp Anabilim Dalı sayısı ise 27'ye ulaştı.^[3]
• 2009: 18 Temmuz 2009 tarih ve 27292 sayılı Resmî Gazete’de Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği yayımlandı. Acil tıp halen 5 yıl idi. İç hastalıkları ve genel cerrahi uzmanları için süre 2 yıl olarak belirlendi. Bu yönetmelik ile ortopedi ve travmatoloji uzmanları listeden çıkartılmıştı. Oluşturulan Tıpta Uzmanlık Kurulu rotasyon süresini 13 aya indirdi. O tarihte tıp fakültelerindeki ana bilim dalı sayısı 45’e, eğitim ve araştırma hastanelerindeki acil tıp kliniği sayısı ise 28’e ulaşmıştı.^[3]
• 2011: 26 Nisan 2011 tarih ve 27916 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kanun ile acil tıp uzmanlık eğitim süresi 4 yıla düşürüldü^[3].
• 2011: 5 Mayıs 2011 tarihinde Eğitim ve Araştırma hastaneleri ilk uzmanlarını verdi^[3].

Acil Tıp uzman sayısındaki artışa paralel şekilde, acil tıp akademisyenlerinin sayısında da artış meydana gelmiştir. Buna bağlı olarak acil tıp alanında ulusal ve uluslararası indekslere giren dergilerdeki yayın sayılarında da yıllar içinde artış izlenmektedir. Acil Tıp branşında 2015 itibarıyla, Türkiye'deki 2 Ulusal Acil Tıp derneğinin sponsorluklarında hizmet veren, Türkçe olarak başlamış ve şu anda sadece İngilizce yayın kabul eden, Uluslararası yayıncısı olan (Elsevier) ve Uluslararası İkincil İndekslerde listelenen (ScienceDirect) Uluslararası 1,^[4] hem Türkçe hem İngilizce yayın kabul eden, Ulusal yayıncısı olan (AVES) ve Uluslararası Tersiyer indekslerde listelenen (Open-Access) Ulusal 1,^[5] Türkçe ve İngilizce Vaka sunumlarını kabul eden, Ulusal yayıncısı olan (AVES) Uluslararası 1^[6] olmak üzere toplam 3 akademik dergi bulunmaktadır.

Türkiye'de Acil Tıp eğitimi TUKMOS tarafından Acil Tıp alanında oluşturulmuş standartlar dahilinde verilmek zorundadır.^[7] Bu kriterlere uygunluk 2016 yılından itibaren denetlenmeye başlanacak olup klinikler kendi eğitim programlarını buna göre düzenlemek ve ülke çapında bir standarda uyum sağlamak durumundadırlar.^[7] TUKMOS'un belirlediği klinikler tarafından verilen eğitimler dışında Acil Tıp derneklerinin son derece kapsamlı ve yaygın bir eğitim programı bulunmaktadır.

Acil Tıp, Tıp eğitiminde 2012 yılından itibaren bir fenomen haline gelen blog yazarlığı temelli sürümiçi eğitim sitelerinin en yaygın şekilde başladığı branştır. Bu akım, FOAMed (Free, Open Access Medical Education) adı altında şekillendirilerek başta Twitter olmak üzere tüm sosyal ağlar kullanılarak uygulanan bir asenkron sürekli eğitim çeşidi olarak büyük önem kazanmıştır. Yurt dışında 150'den fazla blog ve portal ile sürdürülen bu asenkron eğitim modeli, Türkiye'de de yurt dışı ile hemen hemen aynı zamanlarda^[8] adı altında başlamıştır. Serbest Açık Erişimli Acil Tıp Eğitimi vizyonuyla 2012 yılından beri faaliyet gösteren, çeşitli fakülte ve EAH'larda çalışan 20'den fazla öğretim üyesi, uzman ve asistan tarafından sürekli olmak üzere 100'den fazla Acil Tıp eğitmeninin katkı verdiği Acilci.Net, 1 milyonu aşan ziyaretçi sayısıyla Dünya'nın yerel dilde yayın yapan en büyük Acil Tıp eğitim portalidir.^[9] Portalın bu başarısı nedeniyle hem EuSEM (Avrupa Acil Tıp Derneği) hem de ASEM (Asya Acil Tıp Derneği) tarafından Uluslararası kongrelere davet edilmiş ve Acil Tıp Asistan Birliği (ATAB)^[10] tarafından 2014 yılında "asistan eğitiminde en faydalı kaynak" olarak seçilmiştir.^[9]