Abzar İyesi
| Makale serilerinden |
 |
 Dosya |
Abzar İyesi (Tatarca: Абзар иясе ya da Abzar İyäse veya Abzar Atası, Abzar Äbise) - Türk mitolojisinde avlunun koruyucu ruhudur. Abazar İyesi olarak da ifade edilir.
Özellikleri
Evin avlusunda veya bahçesinde yaşar.[1] İnsanların gözüne ancak uzaktan ve değişik hayvan kılıklarına girerek görünür.[2] Her nesnenin bir koruyucu ruhu olduğu için, aslında avlu duvarının bile ayrı bir İyesi vardır.
Batı Sibirya Tatarlarının mitolojik görüşlerindeki "Mal Sahibi", "Ev Sahibi", "Zengin Baba" gibi varlıklara yakınlığı bulunur. Evcil hayvanları sever. Örneğin atların kuyruğunu örmekten çok hoşlanır. Ancak sevmediği ev hayvanları da vardır.[3] Tatarlar,sık sık hastalanan ve huysuzlanan bu hayvanların Abzar İyesi tarafından öldürüleceğini düşündükleri için, onları hemen satmayı tercih ederler.
Kimi Türk lehçelerinde şu adlarla da tanınır:
- Öğen (Öven, Üven, Övenik, Üvenik) İyesi
- Çulan İyesi
- Kura İyesi
- Tirgen İyesi.[4]
Avlu İyesi olarak da bilinir. Avlu kavramı farklı şive ve lehçelerde farklı sözcüklerle karşılandığı için adı değişmektedir, fakat içerik yaklaşık olarak aynıdır. Sözcük olarak en çok bilinen Abzar İyesidir. Öğen, Çulan, Kura ve Tirgen kelimeleri avlu anlamına gelir. Bunların tamamı bir evin önündeki çevrilmiş yer, çeşitli işlerin görüldüğü alan, bahçe demektir. Avlu İyesi de buralarda yaşar ve gezinir. Abzar Ana (dişi) veya Abzar Ata (erkek) biçimleri yine bu varlığı tanımlamakta kullanılır.
Bağlantılı Varlıklar
- Abzar Ana: Avlunun Koruyucu Ruhu (Dişi). Abzar İyesine ait tüm nitelikleri taşır. Yaşlı bir kadın olduğu söylenir. Ak saçlı bir ninedir. Bazen avluya kuruması için asılmlış olan çamaşırları kaybeder.
- Abzar Ata: Avlunun Koruyucu Ruhu (Erkek). Abzar İyesine benzer bir varlıktır. Aksakallı bir dede görünümündedir. Akşam sığır sürüleri dağılırken eve gelen hayvanların doğru yolu bulmasını sağlar.
Benzer Varlıklar
- Bağça (Bahça) İyesi: Bahçenin koruyucu ruhudur. Bazen ekili sebzeleri sular. Üzüm bağının koruyucusu olan Bağ İyesi ile de benzer özellikler taşır.
- Bostan İyesi: Sebze ve meyve ekilen alanların koruyucusudur. Bostan Bekçisi olarak da bilinir. Bahçelere dikilen korkuluklar aslında bu varlıkları simgeler.
Türk Kültüründe Avlu
Evin ön bahçesidir. Fakat burada ekim yapılmaz. Düz, boş bir alandır. Evin işlerinin önemli bir kısmı burada yapıldığı ve evin dış dünyadan ayrılan ilk bölümü olduğu için buranın sahiplenilmesi gerekir. Bu nedenle Türk halk inançlarında her nesnenin bir koruyucu ruhu olduğu için, avlunun ve hatta avlu duvarının bile ayrı bir İyesi vardır. Bu alanın dışı, tehlikelere biraz daha açıktır. İnsan hiçbir yerde kendisini evinde olduğu kadar güvende hissedemez. Bu merkezden uzaklaştıkça tehlike algısı artar. Bu alem ve öteki alem arasındaki fark da bu mantığa uygun olarak ortaya çıkar. Bu dünya insanın evidir, ruhlar alemi ise bu evin dışındadır.
Etimoloji
(Ab/Ap) kökünden türemiştir. Kelime kökünde rüzgar anlamı vardır. Etimolojik olarak bakıldığında rüzgarlı yer demektir. Avlu anlamı taşır.
Kaynakça
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 19)
- ^ Коблов Я. Д., Мифология казанских татар,1910, т.26,в.5 (Rusça)
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 20)
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Tatar Mitolojisinde Varlıklar, Çulpan Zaripova13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Abzar İyäse, Mal İyäse, Ahır İyesi, Mal İyesi)
- Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca (Abzar İyesi)
- Dünya Halklarının Mitləri. Ensiklopediya (Abzar İyesi)18 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
