İçeriğe atla

Abya Yala

Darién Boşluğu'nun (Abya Yala) Haritası
Darién Boşluğu'ndaki orman patikası

Kuna dilinde "tam olgunluktaki diyar" anlamına gelen Abya Yala, şu anda Darién Boşluğu adlı Kolombiya'nın kuzeybatısında ve Panama'nın güneyinde yer alan coğrafi bölgede yaşayan Kızılderili Guna halkı tarafından Kolomb öncesi zamanlardan beri Amerika kıtasının ismi olarak kullanılmıştır.[1] Terim, Amerika kıtasında milyonlarca yerli tarafından halen kullanılmaktadır.[2]

Kökeni ve kullanımı

Bolivyalı Aymara lideri Takir Mamani, yerli halkların yönetim organlarının resmi açıklamalarında "Amerika" veya "Latin Amerika" yerine "Abya Yala" ifadesinin kullanılmasını savunuyor ve "köylerimize, şehirlerimize ve kıtalarımıza yabancı isimler koymak, kimliğimizi işgalcilerimizin ve onların mirasçılarının iradesinetabi kılmakla eş değer" demektedir.[3] Bu nedenle, Yeni Dünya veya Amerika yerine "Abya Yala" terimi, yerli milletlerin yanında yer alan ve onların haklarını destekleyen kişi ve gruplar tarafından ideolojik bir ifade olarak kullanılıyor.

Ekvador'da bir yayınevi olan Editorial Abya Yala, adını Takir Mamani'nin önerisinden almaktadır.[4] Bu isim, ayrıca Kosta Rika'daki bağımsız bir tiyatro olan Teatro Abya Yala[5] ve San Fransisko'daki bir video prodüksiyon ve web tasarım firması olan Abya-Yala Productions tarafından da kullanılmaktadır.[6]

Kıtanın üst kısmına, yani Kuzey Amerika'ya atıfta bulunan benzer bir terim, birkaç Kuzeydoğu Woodland Kızılderili kabilesi, özellikle Haudenosaunee veya İrokua Konfederasyonu tarafından kıtanın bir kısmı için kullanılan Kaplumbağa Adası'dır.[7]

60 yerli Amerikalı ve Latin Amerikalı kadın sanatçı ve şairin yer aldığı "Kaplumbağa Adasından Abya Yala'ya" başlıklı bir antoloji, 2011 itibarıyla Kickstarter'da yeterli fonu toplamıştır.[8]

Combo Chimbita adlı bir müzik grubu ise, ilk uzun albümlerine Abya Yala adını vermiştir.[9]

Ayrıca bakınız

  • Guna Yala, Panama'daki özerk Guna bölgesinin adıdır.
  • Kaplumbağa Adası, Kuzey Amerika kıtasına atıfta bulunan benzer bir terimdir.[7]

Dipnotlar

  1. ^ Miguelángel López-Hernández (2004). Encuentros en los senderos de Abya Yala. Editorial Abya Yala. ISBN 978-9978-22-363-5. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013. 
  2. ^ The Idea of Latin America. Blackwell Publishing. 2005. s. 22. 
  3. ^ "Nativeweb.org". 19 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  4. ^ "Abya-Yala - ¿Quiénes somos?". 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013. 
  5. ^ "Abya Yala". Asociación Cultural para las Artes Escénicas. 4 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013. 
  6. ^ "Abya-Yala Productions". 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013. 
  7. ^ a b Johansen, Bruce Elliott and Barbara Alice Mann, eds. Encyclopedia of the Haudenosaunee (Iroquois Confederacy) Westpoint, CT: Greenwood Press, 2000. 0-313-30880-2ISBN 0-313-30880-2.
  8. ^ "Turtle Island to Abya Yala - A New Anthology by Native Women by Macha Femme". Kickstarter. 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2013. 
  9. ^ "Abya Yala, by Combo Chimbita". Combo Chimbita. 8 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2018. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Grönland</span> Danimarka Krallığına bağlı federe özerk bölge

Grönland, Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde, 2.166.086 km² ile kuzey kutbundaki en büyük buz örtüsüyle kaplı, Danimarka Krallığı'na bağlı özerk bir bölgedir. Kanada Arktik Adaları'nın doğusunda, Arktik ve Atlantik okyanusları arasında yer alan dünyanın en büyük adasıdır. Grönland, jeopolitik olarak Avrupa'nın bir parçasıdır. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Nuuk'tur. Fizyografik olarak Kuzey Amerika kıtasının bir parçası olmasına rağmen Grönland, 986'dan başlayarak bin yıldan fazla bir süredir siyâsî ve kültürel olarak Avrupa ile ilişkilendirilmiştir. Sakinlerinin çoğunun ataları Alaska'dan Kuzey Kanada'ya göç eden ve 13. yüzyılda yavaş yavaş adaya yerleşmeye başlayan İnuitlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kolombiya</span> Güney Amerikada bir ülke

Kolombiya veya resmî adıyla Kolombiya Cumhuriyeti, Güney Amerika'da yer alan ve Kuzey Amerika'da adaları bulunan bir ülkedir. Kuzeybatıda Panama, kuzeyde Karayip Denizi, doğuda Venezuela ve Brezilya, güneyde Ekvador ve Peru ve batıda Büyük Okyanus ile çevrilidir. Yüz ölçümüne göre Güney Amerika'nın 4., dünyanın ise 26. en geniş ülkesidir. Ülke 32 departman ve aynı zamanda en büyük şehir olan Bogotá Başkent Bölgesi'ne ayrılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Galápagos Adaları</span>

Galapagos Adaları, Colón Takımadaları olarak da bilinir, Büyük Okyanusun doğusunda Ekvador'a bağlı takımadalar. Uzak ve izole bir konumda olan adalar, Güney Amerika kıtasının yaklaşık 1000 km batısında yer alır. Galapagos takımadaları toplam 50.000 km² yüzölçüme sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Florida</span> Amerika Birleşik Devletlerinde eyalet

Florida, Amerika Birleşik Devletleri'nin Güneydoğu bölgesinde yer alan bir eyalettir. Batıda Meksika Körfezi, kuzeybatıda Alabama, kuzeyde Georgia, doğuda Bahamalar ve Atlantik Okyanusu; güneyde ise Küba ve Florida Boğazı ile komşudur. Hem Meksika Körfezi'ne hem de Atlantik Okyanusu'na sınırı olan tek eyalettir. Nüfusu 21 milyonu aşan eyalet, Amerika Birleşik Devletleri'nin en kalabalık üçüncü eyaleti, doğudaki eyaletler arasında en kalabalık olanı ve 2020 itibarıyla nüfus yoğunluğu bakımından sekizinci sırada yer almaktadır. Yüzölçümü 65.758 milkare (170.310 km2) olup, 50 eyalet arasında 22. sırada yer almaktadır. Miami, Fort Lauderdale ve West Palm Beach şehirlerinin yer aldığı Miami metropolitan alanı 6,138 milyonluk nüfusuyla eyaletin en büyük metropolitan alanıdır ve eyaletin en kalabalık şehri 949.611 kişilik nüfusuyla Jacksonville'dir. Florida'nın diğer büyük nüfus merkezleri arasında Tampa Körfezi, Orlando, Cape Coral ve eyalet başkenti Tallahassee yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Haiti</span> Karayip Denizinde bir ada ülkesi

Haiti ya da resmî adıyla Haiti Cumhuriyeti, Amerika'da Karayip Denizi'nde bir ada ülkesidir. Küba'nın doğusunda yer alan Hispaniola adasını Dominik Cumhuriyeti ile paylaşır ve adanın batı kısımdadır. Küba ve Jamaika'nın doğusunda Bahamalar'ın güneyinde bulunur. Yüzölçümü 27.750 km² olan ülke Karayipler'in yüzölçümü en büyük üçüncü; 11 milyon nüfusu ile Karayipler bölgesinin en kalabalık nüfuslu ülkesi konumundadır. Başkenti Port-au-Prince'tir.

<span class="mw-page-title-main">Panama</span> Orta Amerikada bir ülke

Panama veya resmî adıyla Panama Cumhuriyeti, Orta Amerika'da, Karayip Denizi ve Kuzey Büyük Okyanus kıyısında, Kolombiya ve Kosta Rika arasında yer alan bir ülkedir. Başkenti, ülke ile aynı adı taşıyan Panama şehridir (Panamá). Panama, 16. yüzyılda İspanyollar tarafından keşfedilmiş olup 1821'e kadar bir İspanyol kolonisi olarak kalmıştır. 1821'de ise Kolombiya ile birleşmiş ancak 1903 yılında Kolombiya'dan ayrılarak ABD’nin desteği ile bağımsızlığını ilan etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İspanyollar</span> İspanyanın herhangi bir yerinde yerli olan veya İspanyol vatandaşlığına sahip kişiler

İspanyollar, Güneybatı Avrupa'nın İber Yarımadası'nda yer almakta olan İspanya'nın yerli halkına verilen isimdir. Bunun yanı sıra, en büyük kısmı Latin Amerika'da olmak üzere dünyanın birçok bölgesinde İspanyol kolonizasyoncuları soyundan gelen önemli sayıda İspanyol yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri Kızılderilileri</span>

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri veya kısaca Yerliler, Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Kızılderililer için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan en az iki ayrı grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Amerika</span> Tek bir kıta veya kara kütlesi olarak birlikte ele alındığında Kuzey Amerika ve Güney Amerika

Amerika veya Amerika Kıtası, Batı Yarımküre'de Yeni Dünya olarak adlandırılan bölgede, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve bunlara bağlı adalardan meydana gelen kıtalar ve adalar topluluğu. Amerika Kıtası, Batı Yarımküre'deki kara alanının çoğunu kapsar ve Yeni Dünya'yı oluşturur. Amerika sözcüğü birçok dilde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) anlamında da kullanıldığı için kavram karmaşasına neden olabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderililer</span> Amerika kıtasının yerlilerine verilen isim

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Amerikan Devletleri Örgütü</span> Amerika kıtasındaki devletlerin uluslararası örgütü

Amerikan Devletleri Örgütü genel merkezi Washington, Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan bölgesel bir uluslararası kuruluştur. Üyeleri Amerika kıtasında toprağı bulunan 35 bağımsız ülkedir.

<span class="mw-page-title-main">Kolomb öncesi Amerika</span>

Kolomb öncesi Amerika, Amerika olarak adlandırılan bölgede Avrupalı sömürgecilerin varlığının hissedilir derecede olan döneme kadarki tarihsel dönemi kapsar. Bu uzun dönem Eski Taş Çağından Orta Çağa kadar uzanır. Teknik olarak Kolomb öncesi dönem Kolomb'un 1492 ile 1504 yılları arasında yaptığı yolculuklara vurgu yapsa da bu tarihsel dönem yerli Amerika halkların egemenliğinin Avrupalılarca sona erdirilmesine kadar sürer, bu bazı durumlarda Kolomb'un Yeni Dünya'ya gelişinden sonra birkaç yüzyıl sürmüştür.

Kanada Kızılderilileri, Kanada'da Eskimo İnuitler ile melez Métisler dışında kalan bütün Kanada yerlileri için kullanılan niteleme olup Kanada'da resmi olarak İlk Milletler adı kullanılır. Kanada'da Kızılderili (Indian) adı hâlâ yasal bir terim olsa da resmî olarak kullanımı günümüzde oldukça azalmıştır. Kanada Kızılderililerinin sayısı 2006 sayımına göre 698.025 kişidir. Şu an için Kanada tarafından kabul edilen 630 kabile hükûmeti yasal olarak tanınmaktadır ve bunların kabaca yarısı Ontario ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde bulunmaktadır. Kanada'da yasal olarak yaşamak zorunda oldukları kısıtlayıcı yerlere Kızılderili rezervi adı verilir. Günümüzde Kanada Kızılderililerine karşı sistemik ırkçılık hâlâ uygulanmaktadır. eğitim ve öğretimleri yirminci yüzyılın ortalarına kadar ırkçı asimilasyon politikaları gereği oluşturulan Kanada Kızılderili yatılı okullarında yapılıyordu. Kızılderili Kütüğüne kayıtlı olanların hakları kayıtsız olanlara göre fazladır. Kızılderili işlerinden Kanada Kızılderili ajanı sorumludur.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

Porto Rikolular, Porto Riko'da doğmuş veya aile kökeni bu ülkeye dayanan insanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Hispanik Amerika</span> Amerikada İspanyolca konuşulan bölgeler

Hispanik Amerika ya da İspanyol Amerikası , Amerika'da İspanyolca konuşan uluslardan oluşan bölge.

<span class="mw-page-title-main">Hispanik ve Latino Amerikalılar</span> etnik grup

Amerika Birleşik Devletleri'nde Hispanik ve Latino Amerikalılar, İspanya ve Hispanik Amerika'dan veya bazen Portekiz ve Brezilya'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne göçmüş veya sığınmış insanların torunu olan Amerikalılardır.

<span class="mw-page-title-main">Çevrimiçi çizgi roman</span>

Çevrimiçi çizgi roman, bir internet sitesinde veya mobil uygulamada yayınlanan çizgi romanlardır. Birçoğu yalnızca internet üzerinden yayınlanırken, diğerleri dergilerde, gazetelerde veya çizgi roman kitaplarında da da yayınlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz Latin Amerikan</span>

Beyaz Latin Amerikan, Avrupa'dan Latin Amerika bölgesine gelen insanların soyundan gelen kimseler için kullanılan tabirdir. İlk olarak Amerika Kıtasının keşfedilmesi ile İspanya'dan Latin Amerika'ya göç etmişlerdir. Zamanla bölgede nüfusları yerlileri geçmiş ve çoğunluk haline gelmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kaplumbağa Adası (Yerli Amerikalı kültürü)</span> kıta

Kaplumbağa Adası, bazı yerli Amerikan halkları ve yerli hakları aktivistleri tarafından, Dünya veya Kuzey Amerika'yı ifade etmek için kullanılan bir isimdir. Bu isim, ortak bir yerli Amerikalı yaratılış hikâyesine dayanmaktadır ve bazı kültürlerde "Kuzey Amerika" ile eş anlamlıdır.