Abhazya Prensliği
| 1463[1]-1864 | |||||||||
 Bayrak  Arma | |||||||||
 Abhazya Prensliği | |||||||||
| Başkent | Sohum | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Abhazca, Türk[2] | ||||||||
| Hükûmet | Prenslik | ||||||||
| Prens | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Gürcistan tarihi საქართველოს ისტორია |
|---|
 |
Abhazya Prensliği (Türkçe: Abazistan; Abhazca: Аԥсуа Аҳра; Gürcüce: აფხაზეთის სამთავრო, apkhazetis samtavro), Gürcistan Krallığı içerisinde devam eden iç karışıklıklar içerisinde ortaya çıkmış feodal karakterli eski bir devlettir. Bağımsızlığını kaybetmesinden sonra önce Osmanlı İmparatorluğu tarafından sonra da Çarlık Rusyası tarafından belli ölçüde otonomi elde edip varlığını sürdürse de, 1864 yılında Rusya tarafından tamamen ele geçirilmiştir.
Arka plan
Abhazya'ya Gürcistan Krallığı içerisinde bir dükalık (saeristavo) olarak 12. yüzyıldan itibaren Şervaşidze (Şarvaşidze, Çaçba ya da Şaraşia) ve Dadiani klanı tarafından yönetilmiş Tsuhumi Dükalığı olarak değinilir. Abhaz tarihinin bu dönemi hakkında bilgiler oldukça kısıtlıdır. Cenovalılar 14. yüzyılda Abhazya kıyıları boyunca kendi ticaret kolonilerini kurmuştur ancak kısa bir süreliğine işlek olarak çalışmıştırlar. 1454 yılında Kaptan-ı Derya Hamza Bey komutasındaki Osmanlı donanmasının (içinde bir de Sebastopolis adlı Ceneviz kolonisi bulunan[3]) Sohumkale'yi kısa süreliğine ele geçirdi. 1450'li yıllarda Gürcistan Krallığı'nda iç karışıklıklar ortaya çıktı. Şervaşidzeler, Gürcistan Kralı VIII. Giorgi'ye karşı başlatılan ve VI. Bagrat tarafından yönetilen büyük isyana katıldılar 1463 yılında kral isyancılar tarafından Çihori Muharebesi'nde yenilgiye uğratıldı. Bunun sonucunda Gürcistan 3 rakip krallık ve 5 prensliğe bölündü. Abhazya prensleri, İmereti Krallığı'na tabi Dadiani hanedanı tarafından yönetilen Megrelya Prensliği vasallarıydılar. Ancak vasallık büyük çoğunlukla temsiliydi, Megrel ve Abhazya yöneticilerinin ikisi de sadece kendi bağımsızlıklarını sağlamak için savaşmakta başarılı değil aynı zamanda birbirleri ve İmereti ile sınırlarında mücadele etmekteydiler. Kendi belirledikleri sınırlarını idare etmekle meşgul İmereti krallarının bölgeyi kendi haline bırakması ile Abhazya Prensliği'nin bağımsızlığı büyük ölçüde sembolikti. 1490 yılında Gürcistan Krallığı'nın antlaşmayla 3 krallığa ayrılması ile bölünme resmîleşmiş oldu: Kartli, Abhazya'nın bir parçası olduğu İmereti ve Kaheti krallıkları[4]
16.-18. Yüzyıllar
1570'lerde Osmanlı donanması Tshumi kalesini zapt etti ve burayı bir Türk kalesi Suhum-Kale'ye çevirdi (bu nedenle modern adı Suhumi). Abhazya, Hristiyanlığın ancak yavaş yavaş İslam'la yer değiştirmesine rağmen Osmanlı ve İslam etkisine girdi ve iktidardaki Şervaşidze ailesi ancak 18. yüzyılın ikinci yarısında İslam'ı benimsedi. O zamana kadar, dağlık konumu ve geçilemez ormanlarıyla büyük ölçekli istilalardan korunan Abhazya, bağımsızlığını korudu ve köleler istisna olmak üzere geleneksel Kafkasya mallarında ticaretten kar elde etti.
16. ve 18. yüzyıllar boyunca, Abhazya prensleri, Megrelya prensleriyle aralıksız sınır çatışmalarına karıştılar. Sonuç olarak, Şervaşidze hükümdarları doğudaki mülklerini önce Ğalidzga nehrine ve ardından Enguri'ye kadar genişlettiler. Prens Zegnak'ın 1700'lerde ölmesiyle prensliği oğulları arasında bölündü. En büyük oğlu Rostom, kendisini Lihni köyündeki ikametgâhından Bzıb nehri üzerindeki günümüz Gagra'dan Ğalidzga'ya kadar olan kıyıda, Bzıb Abhazya olarak da bilinen Abhazya Prensi ilan etti. Cikeşia, Ğalidzga ve Kodor Nehri arasındaki Abcua'yı kabul etti; ve Kvapu, Ğalidzga'dan Enguri'ye kadar uzanan ve daha sonra Kvapu'nun oğlu Murzakan'dan sonra Samurzakano olarak bilinen, kıyıdaki bir bölgenin lordu oldu. Dal-Tzabal (Tzebelda, Tsabal) dağlık bölgelerinde herhangi bir merkezi yönetim yoktu ancak Marşania klanının hakimiyetindeydi. Eskiden Zygia (Gürcü kaynaklarında Ciketi) olarak bilinen Sadzni, günümüzdeki Abhazya'nın kuzeyinde Gagra ve Soçi şehirleri arasında uzanıyordu ve Geçba klanı tarafından yönetiliyordu. Bu bölgeler ayrıca Şervaşidze-Çaçba evinin temsilcileri veya Açba (Ançabadze), Emhaa (Emuhvari), Ziapş-İpa, İnal-İpa, Çabalurhua ve Çhotua gibi diğer soylu ailelerin temsilcileri tarafından yönetilen birkaç küçük tımarı da içeriyordu. Bütün bu bölgeler az ya da çok Abhazya prenslerine bağlıydı.
Abhazya Prensliği, Osmanlı'ya karşı aktif olarak savaştı. 1725 ve 1728'de ayaklanmacılar Sohum Kalesi'ni kuşattı. 1733'te büyük bir Osmanlı ordusu Megrelya Prensliği ve Abhazya'nın önemli bir bölümünü harap etti. Bu genel bir kargaşaya neden oldu. Abhazlar, Osmanlı ordusunu yenerek onları prensliğin büyük bir bölümünden çıkardı. Osmanlıların elinde sadece birkaç kıyı kalesi kaldı. Feodal parçalanmaya rağmen Batı Gürcistan'daki krallık-prenslikler Osmanlı'ya karşı birleşik bir güçle savaştı. Hutunia Şervaşidze, İmereti Kralı I. Solomon komutasındaki İmereti, Abhazya ve Megrelya birleşik ordusunun Osmanlı'yı yendiği Hresili Muharebesi'ne (1757) katıldı. Abhazya Prensliği, 1770'de St. Petersburg'dan gelen bir Rus müfrezesi ve Megrelya Prensliği tarafında Poti'de Osmanlı'ya karşı muharebede yer aldı. 1771 yılında Abhaz ayaklanmacılar Sohum kalesini ele geçirdiler ancak ayaklanmacılar arasındaki bölünme nedeniyle kaleyi ellerinde tutamadılar. 1779'da Abhazya prensleri Keleş Bey ve Bekir Bey Osmanlı ordusu ile birlikte İmereti Kralı I. Solomon tarafından desteklenen Megrelya Prensliği'ne karşı başarısız olacak bir sefer düzenledi muharebe Ruhi Kalesi'nde gerçekleşti.
Osmanlı ve Rus İmparatorluğu Arasında
Keleş Bey Abhazya'nın İslam'ı benimseyen ilk prensi gibi görünmektedir bu nedenle ona Suhum-Kale'si verilmiştir. Ancak Abhazya prenslerinin bu din değişimleri geri dönüşsüz değildi; 19. yüzyıl boyunca Ruslar ve Osmanlılar bölgeyi kontrol etmek için mücadele ederken, Şervaşidze hanedanının çeşitli mensupları dini bölünmede taraf değiştirmekteydi. Rusya ile diplomatik ilişki kurmak için ilk atılım 1803 yılında, Doğu Gürcistan'ın genişleyen Çarlık imparatorluğuna ilhakından kısa bir süre sonra (1801) söz konusu Keilaş Bey tarafından yapılmıştır. Bu prens oğlu Aslan Bey tarafından 2 Mayıs 1808'de öldürüldükten sonra kısa bir süre için Osmanlı yanlısı yönetim galip geldi. Aslan Bey, İmereti'nin son kralı II. Solomon ile birlikte Rus İmparatorluğu'na karşı aktif olarak savaştı. 2 Temmuz 1810'da Rus Donanması Suhum-Kale'ye saldırdı ve Aslan-Bey'in yerine rakibi Hristiyanlığa dönen ve Giorgi adını alan Sefer Bey (1810-1821) tahta geçti. Abhazya, özerk bir prenslik olarak Rus imparatorluğuna katıldı. Ancak, Giorgi'nin ve aynı zamanda varislerinin yönetimi, komşu Suhum-Kale ve Ruslar tarafından garnizon edilen Bzıb bölgesi ile sınırlıyken diğer kısımlar Müslüman soyluların egemenliği altında kalmıştır. Bir sonraki Rus-Türk savaşı, Rus konumlarını güçlendirdi ve Abhazya seçkinleri arasında, özellikle dini bölünmeler yoluyla daha fazla ayrılığa yol açtı. Kırım Savaşı sırasında (1853-1856), Rus kuvvetleri Abhazya'yı boşaltmak zorunda kaldı ve Prens Mihail (1822-1864) görünüşte Osmanlılara bağlandı. Daha sonra Rus varlığı güçlendi ve Batı Kafkasya dağlıları 1864'te Rusya tarafından yenildi. Bu sıkıntılı bölgede Rus yanlısı bir "tampon bölge" olarak işlev gören Abhazya'nın özerkliğine artık Çarlık hükûmetince ihtiyaç kalmamış ve Şervaşidze yönetimi sona ermiştir; Kasım 1864'te Prens Mihail haklarından feragat etmek ve Voronej'e yerleşmek zorunda kaldı. Abhazya, 1883'te Kutaisi Guberniyası'nın parçası olarak bir okrug'a dönüştürülen Suhum-Kale'nin özel bir askeri vilayeti olarak Rus İmparatorluğu'na dahil edildi.
Lihni İsyanı
Temmuz 1866'da Rus makamlarının vergilendirme amacıyla Abhazların ekonomik koşulları hakkında bilgi toplama girişimi Lihni isyanına yol açtı. İsyancılar Mihail Şervaşidze'nin oğlu Giorgi'yi prens ilan ettiler ve Suhumi'ye yürüdüler. Sadece General Dmitry Sviatopolk-Mirsky liderliğindeki güçlü Rus takviyeleri aynı Ağustos ayındaki isyanı bastırabildi. Rusların sert tepkisi akabinde özellikle 1877'de Türk birliklerinin yaptığı çıkarma ile başlayan Kafkas dağlılarının isyanına yerel halkın da katılmasından sonra, Abhaz muhacirlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na büyük bir göçüne yol açtı. Sonuç olarak, birçok bölge neredeyse terk edildi ve Abhazya'nın nüfusu üç kat azaldı.
Prensler
| Prens | Saltanat |
|---|---|
| 1. Putu Şervaşidze | 1580–1620 |
| 2. Seteman Şervaşidze | 1620–1640 |
| 3. Sustar Şervaşidze | 1640–1665 |
| 4. Zegnak Şervaşidze | 1665–1700 |
| 5. Rostom Şervaşidze | 1700–1730 |
| 6. Manuçar Şervaşidze | 1730–1750 |
| 8. Zurab Şervaşidze | 1750–1780 |
| 9. Keleş Ahmet Bey Şervaşidze | 1780–1808 |
| 10. Aslan Bey Şervaşidze | 1808–1810 |
| 11. Sefer Ali Bey (Giorgi) | 1810–1821 |
| 12. Ömer Bey (Dimitri) | 1821–1822 |
| 13. Miheil Şervaşidze | 1822–1864 |
Kaynakça
- ^ Hoiberg, Dale H. (2010)
- ^ "Станислав Лакоба. Двуглавый орел и традиционная Абхазия". apsnyteka.org (Rusça). 23 Kasım 1953. 23 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
- ^ "Histoire de Commerce du Levant au Moyen Age", Wilhelm Heyd, c.II, Leipzig (1936), s.392
- ^ Rayfield (2012), p 162
- Hoiberg, Dale H., (Ed.) (2010). "Abkhazia". Encyclopedia Britannica. I: A-ak Bayes (15. bas.). Chicago, IL: Encyclopedia Britannica Inc. s. 33. ISBN 978-1-59339-837-8.
- Gigineishvili, Levan (April 2003). "Conflicting Narratives in Abkhazia and Georgia: Different Visions of the same History and the Quest for Objectivity". 12 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2016.
- Kitagawa, Seiichi (1996). The Role of Historiography in the Abkhazo-Georgian Conflict. SRC Winter Symposium Socio-Cultural Dimensions of the Changes in the Slavic-Eurasian World.
- Mirsky, Georgiy I.; Mirskii, G. I. (1997). On Ruins of Empire: Ethnicity and Nationalism in the Former Soviet Union (Contributions in Political Science). Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-30044-5.
- Murray, Hugh, (Ed.) (1838). The Encyclopaedia of Geography: Comprising a Complete Description of the Earth, Physical, Statistical, Civil, and Political; Exhibiting its Relation to the Heavenly Bodies, its Physical Structure, The Natural History of Each Country, and the Industry, Commerce, Political Institutions, and Civil and Social State of All Nations. Philadelphia, PA: Carey, Lea, and Blanchard. s. 455.
- Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia. London, UK: Reaktion Books Ltd. ISBN 978-1-78023-030-6.
- Smith, Graham; Allworth, Edward A.; Law, Vivien A.; Bohr, Annette; Wilson, Andrew (1998). Nation-Building in the Post-Soviet Borderlands: The Politics of National Identities. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-59968-7.
- Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation (2. bas.). Indiana University Press. ISBN 0-253-20915-3.
- Zverev, Alexei (1996). "Ethnic Conflicts in the Caucasus 1988-1994". Coppieters, B. (Ed.). Contested Borders in the Caucasus. Brüksel: Vub Pr. ISBN 978-9054871170. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2006.
