İçeriğe atla

Abhaz alfabesi

Abhaz alfabesi
Аҧсуа алфавит
TürAlfabetik Alfabe
DillerAbhazca
OluşturanPeter von Uslar, Aleksey Chochua
Dönem1865-günümüz
Aile sistemi
Fenike alfabesi
Kardeş alfabelerBosna Kiril alfabesi
Bulgar alfabesi
Kırgız alfabesi
Kırım Tatar Kiril alfabesi
Makedon alfabesi
Glagol alfabesi
Rutenya alfabesi
Sırp Kiril alfabesi
Tacik alfabesi
Azeri alfabesi (1939-1991)
Türkmen alfabesi
Kazak alfabesi
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Abhaz alfabesi, Abhazcanın yazımında kullanılan 62 harften oluşan alfabe.

Abhazca 19. yüzyıla kadar yazılı bir dil değildi. Şimdiye kadar Abhazlar, özellikle prensler Yunanca (9. yüzyıla kadar), Gürcüce (9–19. yüzyıl) ve kısmen Türk dilini (18. yüzyıl) kullanıyordu.[1] Abhaz alfabesi kelimesi olan анбан (anban), Gürcü kelimesi olan ანბანი (anbani) bu sözcükten ödünç almıştır. İlk Abhaz alfabesi Rus general Peter von Uslar tarafından 1862 yılında oluşturulmuştur. Bu alfabe 37 harften oluşmaktaydı ve temeli Kiril alfabesine dayanıyordu. 1909 yılında Abhazcanın ünlü harflerinin bolluğu nedeniyle Aleksey Çoçua tarafından 55 harfli yeni bir Abhaz alfabesi oluşturulmuştur.

1926 yılında, Sovyetler Birliği'nin korenizatsiya politikası sırasında, Kiril alfabesi asıllı olan Abhaz alfabesi Nicholas Marr tarafından Latin alfabesine dönüştürülmüştür. Alfabe 77 harfe sahip ve buna Abhaz analitik alfabesi denirdi. 1928 yılında alfabe Latin alfabesi olarak tekrar düzenlendi. 1938 yılından 1954 yılına kadar Abhazca Gürcü alfabesiyle yazılmıştır.

1954 yılından bu yana, Abhazca 62 harfli yeni Kiril alfabesi ile yazılmıştır (aşağıdaki tabloya bakınız).

Nicholas Marr tarafından oluşturulan ve 1926-1928 yıllarında kullanılan Abhaz Latin alfabesi[2]
Abhaz Latin alfabesinin Kiril ve IPA uyarlamaları.
Gürcü alfabesine dayanan ve 1938'den 1953'e kadar kullanılan Abhaz alfabesi.
Modern Abhaz alfabesi
Harf Ad Transliterasyon IPA
А аАa/ɑ/
Б бБыb/b/
В вВыv/v/
Г гГыg/ɡ/
Гь гьГьыg'/ɡʲ/
Гә гәГәы/ɡʷ/
Ӷ ӷӶыġ/ʁ/
Ӷь ӷьӶьыġ'/ʁʲ/
Ӷә ӷәӶәыġə/ʁʷ/
Д дДыd/d/
Дә дәДәы/d͡b/
Е еЕe/ɛ/
Ж жЖыž/ʐ/
Жь жьЖьыž'/ʒ/
Жә жәЖәыžə/ʒᶣ/
З зЗыz/z/
Ӡ ӡӠыʒ/d͡z/
Ӡә ӡәӠәыʒə/d͡ʑᵛ/
И иИыi/j, jɨ, ɨj, i/
К кКыk/kʼ/
Кь кьКьыk'/kʼʲ/
Кә кәКәы/kʼʷ/
Қ қҚы/kʰ/
Қь қьҚьыk̢'/kʲʰ/
Қә қәҚәыk̢°/kʷʰ/
Ҟ ҟҞы/qʼ/
Ҟь ҟьҞьыk̄'/qʼʲ/
Ҟә ҟәҞәыk̄°/qʼʷ/
Л лЛыl/l/
М мМыm/m/
Н нНыn/n/
О оОo/ɔ/
П пПыp/pʼ/
Ԥ ԥԤы/pʰ/
Р рРыr/r/
С сСыs/s/
Т тТыt/tʼ/
Тә тәТәы/t͡pʼ/
Ҭ ҭҬы/tʰ/
Ҭә ҭәҬәыt̢°/t͡pʰ/
У уУыu/w, wɨ, ɨw, u/
Ф фФыf/f/
Х хХыx/χ/
Хь хьХьыx'/χʲ/
Хә хәХәы/χʷ/
Ҳ ҳҲы/ħ/
Ҳә ҳәҲәыx̢°/ħᶣ/
Ц цЦыc/t͡sʰ/
Цә цәЦәы/t͡ɕᵛʰ/
Ҵ ҵҴы/t͡sʼ/
Ҵә ҵәҴәыc̄°/t͡ɕʼᵛ/
Ч чЧыč/t͡ʃʰ/
Ҷ ҷҶыӴ/t͡ʃʼ/
Ҽ ҽҼыċ/t͡ʂʰ/
Ҿ ҿҾыċ̨/t͡ʂʼ/
Ш шШыš/ʂ/
Шь шьШьыš'/ʃ/
Шә шәШәыš°/ʃᶣ/
Ы ыЫy/ɨ/
Ҩ ҩҨы/ɥ ~ ɥˤ/ (< [*/ʕᶣ/)
Џ џЏыǰ/d͡ʐ/
Џь џьЏьыǰ'/d͡ʒ/
Ь ь'/ʲ/
Ә ә°/ʷ,ᶣ,ᵛ/

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Бгажба Х. С. Из истории письменности в Абхазии. — Тбилиси. 1967. С. 34" (PDF). 29 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ekim 2014. 
  2. ^ Марр, Николай Яковлевич (1864–1934): Абхазский аналитический алфавит. (in: Труды яфетического семинария, vol. I, Leningrad 1926), p. 51, table 2

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kazakça</span> Kazakistanın resmî dili olan Türk dili

Kazakça veya Kazak Türkçesi, Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet” kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.

Modern Kırım Tatar dili için Latin ve Kiril alfabeleri kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sırpça</span> Sırbistanın resmi dili

Sırpça, Slav dillerinin güney grubuna ait, çoğunlukla Sırplar tarafından konuşulan dil. Hırvatça, Karadağca ve Boşnakçanın da dahil olduğu Sırp-Hırvat dili'nin standart bir formu olarak kabul edilmektedir. Sırpça, Sırbistan'ın ve Kosova'nın resmî dilidir. Ayrıca Bosna-Hersek'in 3 resmî dilinden biridir. Dil aynı zamanda Karadağ, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Slovakya ve Çekya'da azınlık dili olarak tanınmaktadır. Yaklaşık 10 milyon Sırp tarafından konuşulmaktadır. Dil, Türkçeden kelimeler almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Türk, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Gürcü alfabesi, Güney Kafkas dillerinin, özellikle Gürcücenin yazımında kullanılan alfabedir. 1940'larda Osetçe ve 1937-1954 arasında Abhazcanın yazımında da kullanılmıştır. Gürcü alfabesi Dağıstan'da Avarlar tarafından da yüzyıllarca Avar dilini yazmak için kullanılmıştır. Avarlar Gürcü krallıkları ile Alazan vadisi yüzünden çatışmaya başlayınca Gürcü alfabesi, 16. yüzyıldan itibaren yerini Avar dili için düzenlenmiş Arap harflerinden oluşan Ajam alfabesine bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

Uygur alfabesi, çağdaş Türk yazı dillerinden Uygurcanın yazımı için kullanılan alfabedir. Uygurca 10. yüzyıldan beri Arap alfabesi ile yazılmaktadır. 1969-1983 yılları arasında Çin hükûmetinin hazırlattığı Uygur Latin alfabesi ile yazılmış fakat sonra Uygurca sesleri gösteren ek işaretler ile Arap alfabesine dönülmüştür. Aşağıdaki kıyaslama Arap, Latin ve Kiril harflerinin bir karşılaştırılmasıdır:

<span class="mw-page-title-main">Çeçence</span> Kuzeydoğu Kafkas dili

Çeçence, çoğunluğu Çeçenya’da ve başka ülkelerde yaşayan Çeçenlerin konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dilidir. Yaklaşık olarak 1.300.000 kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Laz alfabesi</span>

Laz alfabesi Lazcanın yazılması için kullanılan bir yazı sistemidir. Lazlar Türkiye'de Latin alfabesinden geliştirilmiş bir yazı sistemini, Gürcistan'da ise Gürcü alfabesini kullanmaktadır.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

Şor alfabeleri — Şor Türkçesinde yazı için kullanılan damgalar sistemleri. XX. yüzyıldan beri kullanılan Şor alfabesini 3 etapta ayırabiliriz

Türk yazı sistemleri Türk dilinin bütün tarihî ve çağdaş dönemlerinde kullanılmış olan alfabeleridir. Türklerin en geniş ölçüde kullandığı yazı sistemleri Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabesidir. Türk dilinin tarihi sürecinde ticari, kültürel, dinî vb. sebeplerle bu dilin yazımında Göktürk, Mani, Soğut (Sogd), Uygur, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani, Grek, Arap, Kiril, Latin asıllı alfabeler Türk diline çeşitli düzeyde uyarlanmış varyantlarıyla kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde latinizasyon</span>

Sovyetler Birliği'nde latinizasyon veya latinleştirme 1920'ler ve 1930'larda, Sovyetler Birliği'nde konuşulan tüm diller için geleneksel yazı sistemlerini Latin alfabesini kullanan sistemlerle değiştirmeyi veya o sırada bir yazı sistemi olmayan diller için Latin alfabesine dayanan bir tanesini oluşturma çabasıydı.

Uygur Kiril alfabesi, başta Kazakistan ve eski BDT ülkelerinde yaşayan Uygurlar tarafından Uygur dilini yazmak için kullanılan Kiril alfabesiyle yazılmış bir alfabe.

Modern Gagavuz alfabesi, Türk alfabesini temel alan 31 harfli Latin kökenli bir alfabedir. Daha önceleri, Sovyet yönetimi sırasında Gagauzya'nın resmi alfabesi Kiril alfabesiydi.