İçeriğe atla

Abdurehim Heyit

Abdurehim Heyit
ئابدۇرېھىم ھېيىت
Doğum1962
Kaşgar, Sincan Uygur Özerk Bölgesi
İkametUrumçi, Sincan Uygur Özerk Bölgesi
MilliyetÇin vatandaşı etnik Uygur
MeslekMüzisyen

Abdurehim Heyit (Uygurca: ئابدۇرېھىم ھېيىت; d. 1962), Uygur halk sanatçısı ve bestekâr. Şubat 2019'da Türkiye hükûmet kaynakları, Heyit'in vefat ettiğini bildirmişti, ancak bu iddia sonradan Çinli kaynaklar tarafından yalanlandı.

Hayatı

Heyit, özellikle dutar çalgısıyla yaptığı performanslarıyla bilinir. Pekin'de müzik okudu ve Çin çapında ulusal sanatçı gruplarıyla birlikte oynamıştır. Mart 2017'de tutuklanıp hapse alındı; raporlara göre, sekiz yıl hapis cezasına çaptırıldı, üstelik bunun nedeni, "Atalar" isimli bir şarkı çalması. Bu şarkı, eski bir Uygur şiirine dayanır ve "savaş şehitleri" hakkında bir referans barındırarak genç neslin kendi ataların fedakarlıklarına saygı göstermeleri gerektiği yönünde bir çağrı olarak yorumlanabilir.[1]

Ölümü hakkında iddialar

Türkiye medyası, Heyit'in iddia edilen işkenceye uğramasının sonucu olarak 9 Şubat 2019 tarihinde Urumçi'de gözaltında öldüğünü bildirmişti. Raporlar, Heyit'in sekiz yıllık cezayla bir ceza kampında tutulduğundu bildirdi. Ölümü resmen doğrulanmamıştı, ancak bu raporlar, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy'un Çin Hükûmeti'ne yönelik, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Uygur Türklerine yapılan muamelelere karşı çıkan eleştirel bir açıklama paylaşmasına yol verdi. Bu muameleleri "insanlık adına büyük bir utanç kaynağı" olarak nitelendirdi ve "Çin makamlarının Uygur Türklerine yönelik sistematik asimilasyon politikası insanlık adına büyük bir utanç kaynağıdır" diye yorumda bulundu.[1][2][3]

10 Şubat 2019 tarihinde Çin devlet medyası, Heyit'in aynı günde kaydedildiği açıklamasını düşerek bir videosunu yayınladı; bu videoda Heyit, "şu an sağlığım iyi" ve "ulusal yasaları ihlal ettiğim iddiasıyla soruşturma sürecindeyim" diye yorumlar yaptı.[4] ABD merkezli insan hakları örgütü "Uyghur Human Rights Project", videonun gerçekliği hakkında kuşkusunu dile getirdi.[5] Cornell Üniversitesi öğretim üyesi Magnus Fiskesjö, Heyit'in videoda söylediklerinin önceden yazılmış olduğunu ve eşyaların, tehdit edildiği veya O'nun işkence gördüğüne dair işaretler gösterdiğini belirtti.[6]

25 Temmuz 2019 tarihinde Türkiye Vatan Partisi'ne bağlı Aydınlık gazetesi, Urumçi'ye gidip Heyit'le kendi evinde görüşme yaptı. Haberde, Türkiye Hükûmeti'ne ve Meral Akşener gibi Çin Hükûmeti'ni Uygur Sorunu konusunda eleştirmiş diğer Türk siyasetçilere yönelik oldukça eleştirel bir dil kullanıldı, bunları "Çin karşıtı propaganda" yapmakla ve "bölücülüğü" teşvik etmekle suçladı. Haberdeki fotoğraflar, Abdurehim Heyit'in duvara asılı Şi Cinping'li bir propaganda karesi altında Şi Cinping'in yazdığı Çin'in Yönetimi kitabının bir kopyasını ellerinde tuttuğunu göstermekteydi. Görüşme, Çinli yetkililerin izniyle yapıldı. Heyit çinli gözetmenler yanında, görüşme boyunca Çince konuşarak Çinli tercümanlar gazetecinin sorularını cevapladı.[7]

Kaynakça

  1. ^ a b "Turkey demands China close camps after reports of musician's death". BBC News. 10 Şubat 2019. 2 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2019. 
  2. ^ "SC-06, 9 Şubat 2019, Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy'un Uygur Türklerine Yönelik Ağır İnsan Hakları İhlalleri ve Halk Ozanı Abdurrehim Heyit'in Vefatı Hakkındaki Soruya Cevabı". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 9 Şubat 2019. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  3. ^ "China's treatment of Uighurs is 'embarrassment for humanity', says Turkey", The Guardian, 10 February 2019 12 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 10 February 2019
  4. ^ @CRI_Turkish (10 Şubat 2019). "Abdurrehim Heyit ölmedi, Türkiye Dışişleri'nin #Xinjiang iddiaları asılsız. Abdurrehim Heyit'in sağlık durumunun iyi olduğu açıklandı" (X gönderisi) – X vasıtasıyla. 
  5. ^ "Abdurehim Heyit Chinese video 'disproves Uighur musician's death'". BBC News. 10 Şubat 2019. 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2019. 
  6. ^ Erin Handley, Michael Li (11 Şubat 2019). "'Dead' Uyghur poet Abdurehim Heyit appears on Chinese state media, says he's 'never been abused'". ABC News. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2019. 
  7. ^ "Aydınlık, 'Öldürüldü' denilen ünlü Uygur ozan Abdurrehim Heyit ile görüştü". Aydınlık. 25 Temmuz 2019. 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2019. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Uygurlar</span> Doğu Türkistanda yaşayan Türk soylu halk ve bu halktan olan kimse

Uygurlar veya Uygur Türkleri, Orta ile Doğu Asya'dan kaynaklanan ve kültürel olarak bu bölgelerle bağlı bir Türk azınlık etnik grubudur. Uygurlar Çin'in resmî olarak tanıdığı 55 etnik azınlıktan biridir. Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygurların memleketi olarak tanınır. Bununla birlikte, Çin Hükûmeti, Uygurları yalnızca çok kültürlü bir ulusa ait olan bölgesel bir azınlık olarak tanır ve Uygurların yerli bir halk olduğu yönündeki kavramı reddetmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyincan Celil</span>

Hüseyincan Celil, Uygur hakları savunucusu, imam, Kanada vatandaşı.

<span class="mw-page-title-main">Rabia Kadir</span>

Rabia Kadir Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi yaşayan Uygur halkının insan hakları için mücadele eden Uygur aktivist. 2005 yılından bu yana ABD'de yaşamakta ve Uygurların sesini dünyaya duyurmaya çalışmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan</span> Orta Asyada tarihî bir bölge

Doğu Türkistan veya Uyguristan, bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları</span> Sincan Uygur Özerk Bölgesinin başkenti Urumçide 5 Temmuz 2009 günü başlayan olaylar

Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları, Çin'e bağlı, Doğu Türkistan adıyla da bilinen, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkenti Urumçi'de 5 Temmuz 2009 günü başlayan olaylardır. Başkaldırının ilk gününde en az 1.000 Uygur'un katıldığı protesto olayları şiddetlenerek Çin'in en büyük etnik grubu olan Han halkına karşı bir şiddet eylemi haline gelmiştir. Polisin devreye girmesine rağmen yüzlerce Han Uygur'ların yanı sıra polisle de çatışmıştır. Başkaldırılar sonucunda resmi kaynaklara göre en az 197 kişi ölmüş, 1.721 kişi yaralanmış, birçok araç ve bina hasar görmüş olmakla birlikte Uygurlar tarafından ölü sayısının çok daha fazla olduğu ifade edilmiştir. Başkaldırıların arkasından polis tarafından yapılan operasyonlar sonucunda birçok kişi kaybolmuştur. İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından 43 kayıp kayda geçirilmiş, gerçek kayıp sayısının ise çok daha fazla olduğu belirtilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Şi Cinping</span> 10. Çin Komünist Partisi genel sekreteri

Şi Cinping veya Xi Jinping, Çin Komünist Partisi (ÇKP) Genel Sekreteri, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) Başkanı ve Merkez Askeri Komisyon (MAK) başkanı olarak görev yapan Çinli bir siyasetçidir. Çin’in 2012’den bu yana “en üst düzey lideri” olup ÇKP’den 2016’da resmen “ana lider” unvanını aldı. Genel sekreter olarak Şi, Çin'in en üst karar organı olan Çin Komünist Partisi'nin Politbüro Daimi Komitesi'nde eski bir başkanlık görevinde bulundu.

<span class="mw-page-title-main">İlham Tohti</span>

İlham Tohti Çin'de, bölücülük suçlamasıyla müebbet hapis cezasına çarptırılmış Uygur ekonomist ve aktivist. Uygur-Han ilişkileri üzerine yaptığı araştırmalarla tanınmaktadır. Bunun yanı sıra, Çin'de bölgesel özerklik konusunda yasal düzenlemelerin tam olarak uygulanması için mücadele etmektedir. Ayrıca Uygurlarla ilgili konuların tartışıldığı Uyghur Online adlı internet sitesinin sahibidir. 2009'da Urumçi'deki ayaklanmadan kısa bir süre sonra, Çin hükûmetinin, Sincan'da Uygurlara karşı yürüttüğü politikalara getirdiği eleştiriler gerekçe gösterilerek gözaltına alınmıştır. Sonrasında serbest bırakılmış, ancak Ocak 2014'te tekrar hapsedilmiştir. Çalışmaları ve çektiği sıkıntılar sebebiyle Barbara Goldsmith ödülüne layık görülmüştür (2014). İlham Tohti, Uygurların haklarını savunan çalışmalarıyla 2019 yılında Saharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü'ne layık görüldü.

<span class="mw-page-title-main">Çin Rüyası</span>

Çin Rüyası, Çin siyasetinde 2013 yılından sonra popüler olan, Çin değerleri ile sosyalizmin hedefleri doğrultusunda Çin Komünist Partisi'nin görüşlerini yansıtan terim. Çin siyaseti kapsamında bu ifade gazeteciler, resmi hükûmet yetkilileri, çeşitli aktivistler gibi toplumum çeşitli katmanlarından kişilerce kullanılmaktadır ve "Çin ulusunun hedeflerini" tanımlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sincan yeniden eğitim kampları</span>

Sincan yeniden eğitim kampları ya da Çin Hükûmeti'nin resmi / örtmeceli tanımıyla "Mesleki Beceri Eğitim Merkezleri", Çin Hükûmeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 2014 yılından bu yana işlettiği ve başta Uygur Türkleri olmak üzere çoğunluğu Müslümanlardan oluşan çeşitli etnik gruplara ait insanları tuttuğu kamplardır. Çeşitli devletler ve sivil toplum kuruluşları tarafından "toplama kampları", "enterne kampları" ve "endoktrinasyon kampları" olarak tanımlanan bu kamplar ilk kez Genel Sekreter Şi Cinping'in yönetimi altında 2014 yılında kuruldu. Sert tutumuyla bilinen parti sekreteri Chen Quanguo'nun Ağustos 2016'da özerk bölgenin başkanlığına getirmesinden beri kampların sayısı ve kapsamı görülmemiş bir şekilde yoğunlaştı. Bu kampların gizlice ve yasal sistemin dışında işletildiği, birçok tutuklunun herhangi bir yargılama veya suçlama yapılmadan kamplara alındığı bildirilmiştir. Raporlara göre yerel makamlar bu kamplarda yüzbinlerce Uygur ve diğer etnik azınlıklara ait Müslümanları tutmuştur; bu tutuklamaların amacının aşırılık ve terörizmle mücadele etmenin yanı sıra Çinlileştirme (中国化) olduğu belirtilmektir.

<span class="mw-page-title-main">Hoca Niyaz</span>

Hoca Niyaz, Hoca Niyaz Hacı olarak da bilinir, Sincan'da önce Kumul Hanlığı, sonra Çinli hükümdar Jin Shuren, sonra da Hui savaş ağası Ma Zhongying'e yönelik isyanlarda önderlik yapmış Uygur bağımsızlık hareketi lideri idi. Hoca Niyaz, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin Kasım 1933'teki kuruluşundan cumhuriyetin 1934 yılındaki teslim oluşuna kadar bu kısa ömürlü cumhuriyetin ilk ve tek başkanı olmakla hatırlanır.

<span class="mw-page-title-main">Uygur Soykırımı</span> Xi Jinping yönetimi altında kuzeybatı Çinde etnik ve dini azınlıklara yönelik devam eden zulüm

Uygur Soykırımı, Çin Hükûmeti tarafından Uygurlar'a karşı uygulanan şiddet ve İnsan hakları ihlallerine verilen genel isimdir. Bu politika çoğunluğu Uygur olan bir milyondan fazla Türk Müslümanın herhangi bir yasal işlem olmaksızın, gizli gözaltı kamplarında tutulmasına yol açtı. Söz konusu politikayı eleştirenler genel olarak bunu Çin hükûmetinin Sincan'ı Çinlileştirme çabasının bir sonucu olarak tanımladılar ve bunu bir Kültürel soykırım olarak nitelendirdiler. Bu politikalar, Sincan yerel Komünist Parti sekreteri Chen Quanguo tarafından uygulanmıştır. Birçok aktivist, bağımsız STK, insan hakları uzmanı, hükûmet yetkilileri ve Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti bu olayları bir Soykırım olarak adlandırdı. Uygurlulara karşı uygulanan şiddet, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana etnik ve dini kimlikleri nedeniyle en fazla kişinin tutuklandığı, şiddet gördüğü ve öldürüldüğü olay oldu.

<span class="mw-page-title-main">Rahile Davut</span>

Rahile Davut, Çin'e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan Sincan Üniversitesi'nin bir profesörüdür; Uygur folkloru ve geleneklerinde bir uzman olarak uluslararası alanda tanınmaktadır. Çin'in Kültür Bakanlığı'ndan ödüller ve burslar kazanmıştır ve bir folklor enstitüsü kurmuştur. 2017 yılından beri görülmemiştir; Çin Hükûmeti'nin işlediği zorla kaybolmanın bir kurbanı olduğu ve devlet yetkilileri tarafından gizli bir yerde gözaltında tutulduğu düşünülmektedir.

Taşpolat Teyip, Uygur asıllı Çin vatandaşı coğrafyacı. 2010 ile 2017 yılları arasında Sincan Üniversitesi başkanıydı. Gizli bir duruşmada idam cezasına çarptırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Dilnigar İlhamcan</span>

Dilnigar İlhamcan ya da Çince ismiyle Dinigeer Yilamujiang, Sincan Altay doğumlu, Uygur asıllı Çinli kayaklı koşucu. Olimpiyat Oyunları'ndaki ilk çıkışını 2022 Kış Olimpiyatları'nda yaptı.

Çin'in Uyguristan, Urumçi kentinde 24 Kasım 2022'de çok katlı bir apartmanda çıkan yangında en az 10 kişi öldü. Olaydan önce Çin hükûmetinin başlattığı sıfır COVID politikasını katı bir şekilde uygulamasının, herhangi bir apartmanda yaşayan kişilerin binayı ölmek pahasına da olsa terk etmesinin yasal olup olmayacağı konusunda sorular vardı.

<span class="mw-page-title-main">Ruşen Abbas</span>

Ruşen Abbas, Uygur asıllı Amerikalı aktivist. Kâr amacı gütmeyen Uygur Hareketi'nın kurucusu ve yönetici müdürüdür. Abbas, kız kardeşi Gülşen Abbas'ın 2018'de Çin hükûmeti tarafından gözaltına alınmasının ardından uluslararası aktivizmin en önde gelen Uygur seslerinden biri haline geldi.

<span class="mw-page-title-main">Gülçehre Hoca</span>

Gülçehre Hoca, 2001'den beri Özgür Asya Radyosu'nda çalışan Uygur-Amerikalı gazeteci. Kasım 2019'da Hoca, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde devam eden insan hakları krizine ilişkin haberciliği nedeniyle Magnitski İnsan Hakları Ödülü'nü aldı ve 2020'de Uluslararası Kadın Medya Vakfı'nın Gazetecilikte Cesaret Ödülü'nü aldı. ve vakfın En Etkili 500 Müslüman listesi arasında yer aldı.

<span class="mw-page-title-main">Ahmetcan İsmail</span> Uygur tababet doktoru, yazar, müzisyen

Ahmetcan İsmail, araştırmacı, Uygur tababet doktoru, yazar, müzisyen, diyetisyen, sinolog ve sosyo-psiko bilimci ve Uygur düşünür. 2015 yılının Kasım ayında Hindistan’daki Tababet Kurultayı'nda Doktora ve profesörlük ünvanını almıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.