İçeriğe atla

Abdurauf Fitrat

Fitrat, Özbekistan pulunda (1996)

Abdurrauf Fitrat (Rusça: Абдурауф Фитрат; 1886–1938), Orta Asya'nın en önde gelen modernistidir.

Fitrat, Buhara'da doğmuştur.[1] 1909 yılında İstanbul şehrine Türk Edebiyatı ve Türk Tarihi okumaya gelmiştir.[2] 1914 yılında Buhara'ya geri döner, kültürel faaliyetlerine başlar. Genç Osmanlılar gibi yenilikleri, çağdaşlaşmayı savunur. Genç Buharalılar anlamına gelen Yaş Buharalılar veya Yeni Buharalılar cemiyetine girer. 1920 yılında Buhara Cumhuriyetinin Ekonomi başkanı ve Millî Eğitim Bakanı olur. Sovyet Rus işgalinden sonra bilim kişisi olarak Türk Kültür araştırmaları çalışmalarına devam eder. İkinci Dünya Savaşı öncesi Orta Asya'daki bütün Türk ülkücüleri gibi Türk Birlikçi, Turancı suçlamalarıyla 1938 yılında Ruslar tarafından öldürülür.[3]

Abdurrauf Fitrat'in imzası

Şiirleri

Hürriyet gazetesinde Yurt Kaygusu adlı şiiri:

Ey uluğ Turan, arslanlar ülkesi / Ey ulu Turan, aslanlar ülkesi

Senge ne boldu, halıng kalaydır? / Sana ne oldu, halin nasıldır?

Neçük künlerge kaldıng? / Nasıl günlere kaldın?

Yer yüzününg bir neçe palvanları bolgan/ Yeryüzünün bir nice pehlivanları olan

Batur Türklering kanı? / Bahadır Türklerin nerede?

Niçün çekindiler? Niçun kettiler? / Niye çekildiler, niye gittiler?

Küreş meydanlarını özgelerge niçün koydular?/ Güreş meydanını başkalarına bırakıp niye gittiler?

Niçün / Niye?[4]

Kaynakça

  1. ^ "Debate between a Teacher from Bukhara and a European". 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2012. 
  2. ^ "Gramerimiz.Com". 4 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2012. 
  3. ^ "FEṬRAT, ʿABD-AL-RAʾŪF BOḴĀRĪ". Encyclopædia Iranica. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2012. 
  4. ^ Hamidulla Baltabayev, Abdurauf Fıtrat, Tenlengen Eserler, Taşkent Maneviyatı yayınları, 2000-2003

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekçe</span> Özbekistanın resmî dili olan Türk dili

Özbekçe veya Özbek Türkçesi, Özbekistan'ın resmî dilidir. Türk dillerinin içerisinde sınıflanan Karluk grubuna bağlı bir dil ve tarihî Çağataycanın çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekistan</span> Orta Asyada bir ülke

Özbekistan, resmî adıyla Özbekistan Cumhuriyeti, Orta Asya'da bir ülkedir. Yedi bağımsız Türk devletinden biridir. Kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile komşudur. Lihtenştayn ile birlikte sadece denize kıyısı olmayan ülkelere sınırı bulunan iki ülkeden biridir. Seküler ve üniter bir cumhuriyet olan Özbekistan 12 il ve bir özerk cumhuriyete (Karakalpakistan) ayrılmıştır. Başkenti Taşkent'tir. Ülke tarihî önemi ve stratejik konumu nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Halkın %85'i Özbekçe konuşur. Rusça, yönetimde ve ülkenin farklı etnik grupları arasında ortak dil olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Tacik ve Kazak azınlıklar bulunur. Ülkede İslam en yaygın dindir, bunu %5 ile Rus Ortodoksluğu takip eder. Müslümanların çoğu Hanefilik mezhebindendir.

<span class="mw-page-title-main">Turancılık</span> Ural-Altay kökenli halkları birleştirmeyi hedefleyen pan-milliyetçi

Turancılık veya Pan-Turanizm, tüm Ural-Altay kavimlerinin birliğini savunan siyasi görüş. İlk olarak Macarlar, Finler, Estonlar ve Rusya içindeki Fin-Ugor kavimleri ile beraber Tunguzlar, Moğollar ve Türklerin bir araya getirilmesi olarak ortaya çıkmıştır. Türkçü ve Turancı olan Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları isimli eserinde Turancılığın; Macarları, Moğolları, Tunguzları, Finuvaları içine alan bir kavimler karması olmadığı görüşünü belirterek Turancılığı Türk halkları ile sınırlandırmış ve Türkçülük ile aynı anlamda kullanmıştır. Turancılık bugünkü Türkî devletlerde bu şekilde benimsense de esas olarak Fin tarihçi Matthias Alexander Castrén tarafından Ural-Altay kavimlerinin birliğini sağlamak amaçlı ortaya atılmış bir görüştür.

<span class="mw-page-title-main">Buhara</span> Özbekistanda bir şehir

Buhara, Orta Asya'nın en eski yerleşim bölgelerinden olan ve günümüzde Özbekistan sınırları içinde bulunan tarihî şehir. Arkeolojik bulgular şehrin tarihinin en az 2500 yıl civarında olduğunu göstermiştir. Şehirde yapılan Arkeolojik kesit çalışmalarında yaklaşık 20 m kadar derinlikteki alt katmanda; kamusal binalar, askeri tahkim yapıları, çanak-çömlek ve madeni paralar gibi çeşitli arkeolojik buluntulara rastlanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tacikistan</span> Orta Asyada denize kıyısı olmayan bir ülke

Tacikistan, resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, 143.100 km2 yüzölçümü ve 9.537.645 kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan</span> Orta Asyada tarihî ve coğrafi bölge

Türkistan, Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge. Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.

<span class="mw-page-title-main">Hokand Hanlığı</span> Türkistan coğrafyasında toprakları olmuş eski bir monarşi

Hokand Hanlığı,, bugünkü Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan'ı da kapsayan bölgede 1709 ile 1876 yılları arasında hüküm sürmüş Mangıt-Ming Hanedanlığı. Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı ile birlikte Buhara Hanlıkları olarak anılmıştır. Başkenti Hokand olan hanlığın yönetimi içerisinde Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Farslar, Kıpçaklar, Soğdlar, Uygurlar bulunmaktaydı. Yönettiği şehirler arasında; Hokand, Taşkent, Buhara, Semerkand, Margilan, Namangan, Fergana, Andican, Türkistan, Çimkent, Taraz(Talas), Bişkek, Oş, Zaferabad, İsfara, Aksu, Kaşgar, Hoten vb şehirler bulunmaktaydı.,

<span class="mw-page-title-main">Orta Asya</span> Asyanın okyanuslardan uzak iç kesimi

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Semerkant</span> Özbekistan şehri

Semerkant, Özbekistan'ın 12 ilinden biri olan Semerkant ilinin yönetim merkezi olan şehir. Zerefşan Nehri vadisinde, başkent Taşkent'in 275 km güneybatısında yer alır. Nüfus açısından Özbekistan'ın en büyük ikinci şehri, tarihi ve sosyo-kültürel açıdan en önemli şehridir. 2500 sene öncesine dayanan tarihiyle dünyanın en eski şehirleri arasında yer alan Semerkant, İpek Yolu'nun önemli bir kavşağında yer almasından dolayı tarih boyunca siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan önemli bir yerleşim yeri oldu.

<span class="mw-page-title-main">Zeki Velidi Togan</span> Başkurt tarihçi, Türkolog ve Başkurt devrimci ve kurtuluş hareketinin lideri

Ahmet Zeki Velidi Togan, Başkurt, Türk tarihçi, Türkolog, Başkurt devrimi ve bağımsızlık hareketi önderi. Asıl adı Ahmet Zeki'dir. Rusya'da iken Validov soyadını kullanmış, Türkiye'ye geldikten sonra Togan soyadını almıştır. "Togan" sözcüğü "doğan" sözcüğünün Başkurtça şeklidir.

Kemalettin Kâmi Kamu, Gurbet Şairi olarak da tanınan Türk şair ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Türkçülük</span> Türk ulusunun kültürel-politik birliğini ve yükselmesini amaçlayan düşünce

Türkçülük, Türkizm veya Pan-Türkizm, tüm Türk halkının kültürel ve politik birliğini ve yükselmesini amaçlayan; 1880'lerde Osmanlı İmparatorluğu'nda ve o zamanlar Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olan Azerbaycan'da yaşayan Türk aydınlarının başlattığı harekettir.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Emirliği</span>

Buhara Emirliği, Aştarhan hanedanı'nın son hanı olan Ebül Gazi zamanında, Muhammed Rahim Han yönetimindeki Moğol kökenli Mangıtlar tarafından kurulan Özbek devleti. Moğol kökenli ancak Cengiz Han soyundan olmayan Mangitler 1747'de Buhara'yı işgal ederek 1753'te Emirliğini ilan etmişti. Dönemin Orta Asya'nın töresine göre Cengiz Han soyundan gelmeyen Han olamadığı için 1756'de "Amīr al-Mu'minīn" unvanını kullanmıştı. Ve 1785 yılında Aştarhan hanedanının Buhara Hanlığını yok etmişti.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti veya Türkistan ÖSSC, Rusya SFSC içinde 30 Nisan 1918'de kurulan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti. Orta Asya'da ilk olarak kurulmuş Sovyet devleti, ayrıca "Türkistan" ismiyle kurulmuş SSCB'ye bağlı ilk büyük Türk devletidir. Başkenti Taşkent'tir.

<span class="mw-page-title-main">Basmacı Hareketi</span> Orta Asyanın bağımsızlığı için Rus yönetimine karşı Enver Paşa önderliğinde çıkarılan ayaklanmalari

Basmacı Hareketi, Özbeklerin Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlattığı ve aralıklı olarak 1934'e değin sürdürdükleri ayaklanma hareketi.

<span class="mw-page-title-main">Alim Han</span> Buhara Emiri

Muhammed Alim Han, Buhara Emirliği'nin ve Özbek Mangıt Hanedanı'nin son Emiri.

<span class="mw-page-title-main">Feyzullah Hocayev</span>

Feyzullah Ubeydullayeviç Hocayev Özbek politikacı.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Operasyonu (1920)</span>

Buhara Operasyonu (1920), RSFSC ile Genç Buharalılar karşısında Buhara Emirliği arasında askeri çatışma. Savaş 28 Ağustos ile 2 Eylül 1920 tarihleri arasında sürmüştür. Buhara Emirliği'nin yenilgisi ve RSFSC kontrollü Buhara SHC kurulması ile sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Osman Kocaoğlu</span>

Osman Kocaoğlu, kısa ömürlü Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanıdır. Adı yabancı kaynaklarda Polat Usmon Khodzhayev olarak geçmektedir. Ancak burada Türkiye’deki bulunduğu süre içinde kullandığı isim esas alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Genç Buharalılar</span>

Genç Buharalılar, 1909'da Buhara'da kurulan bir gizli bir örgüttü. Topluluk, İslam'ı Batılı bilimsel bir model doğrultusunda reform ve modernize etmek isteyen cedidist hareketin bir parçasıydı.