İçeriğe atla

Abdullah Tukay

Koordinatlar: 55°45′37″N 49°06′22″E / 55.760223°K 49.106168°D / 55.760223; 49.106168
Abdullah Tukay
Ğabdulla Tuqay
عبدالله توقای
Габдулла Тукай
Tukay'ın portresi (1910'lar)
Doğum26 Nisan 1886
Kışlavıç, Kazan Bölgesi, Rus İmparatorluğu
Ölüm15 Nisan 1913 (26 yaşında)
Kazan, Rus İmparatorluğu
Ölüm sebebiTüberküloz
MeslekŞair, Yazar, Yayımcı
İmza

Abdullah Muhammed Arif oğlu Tukay (Tatarca: Габдулла Мөхәммәтгариф улы Тукай / Тукаев ; Ğabdulla Möxəmmətğarif ulı Tuqay / Tuqayev) veya Abdullah Tukay (Tatarca: Ğabdulla Tuqay; 26 Nisan 1886 - 15 Nisan 1913), Tatar halk şairi, yazar ve yayımcı.

Modern İdil Tatar edebiyatı ve dilinin kurucularındandır. Şiirleri birçok dile çevrilmiştir. İki ciltte toplann şiirlerinin yanını sıra siyasi makale ve fıkralar kaleme almış; çocuk edebiyatı alanında da önemli eserler vermiştir.[1]

Yaşamı

26 Nisan 1886'da Kazan bölgesi Kışlavıç adlı kentinde doğdu.[2] Babası iyi bir medrese öğrenimi görmüş olan köy imamı Muhammed Arif, annesi Üçili kasabasından Ziynetullah Bey'in kızı Memdude Hanım'dır. Babasını henüz bebekken, annesini ise 4 yaşında iken kaybetti. Akrabaları tarafından büyütüldü ve çok zor bir çocukluk geçirdi. Farklı köylerdeki ailelerin yanına evlatlık verildi. Öğrenimine Kırlay'daki mahalle mektebinde başladı. 1895 yılında Cayık'taki halasının yanına geldi ve Buhara usulü eğitim veren Mutiullah medresesinde ve medresenin hemen yanındaki Rus sınıfında eğitimine devam etti.

Eniştesi Ali Asgar Osmanov'nun ölümünden sonra medresede kalmaya, küçük çocuklara ders vererek, matbaalarda mürettiplik yaparak hayatını kazanmaya başladı. Medresedeki öğrenimi sırasında Tatar edebiyatı ile halk edebiyatını incelikleriyle öğrendi, Arapça, Farsça, Rusça, Başkurtça, Türkçe gibi ve diğer halkların edebiyatları, Şark felsefesi ile aruz teorisini hocasının oğlu olan ve o dönemde medresede ders veren Kamil Muti'den öğrendi. Kamil Mutii hayatını doğrudan etkiledi; köye onun getirdiği Türkçe ve Arapça gazete ve yayınları takip etti.[3] İstanbul'dan gelerek medreseye devam eden Türk ceditçisi Abdülveli onu Türkçe ve Fransız edebiyatları ile tanıştırdı.[2]

Tukay daha sonra Kamil Muti'nin çıkardığı Fikir, El Asrü Cedit gazetelerinde, Uklar dergisinde faal olarak çalıştı. Bu organların hem mürettibi, hem musahhihi, hem yazarlarından birisi, hem de redaktörü idi. 1905 yılının başında Sosyal Demokratlar organı olan Uralets gazetesine mürettip (dizgici) olarak girdi. Medreseden ayrılarak eski hayat tarzına fikren tavır aldı.[4]

Tukay hastanede
İstanbul, Eyüpsultan'daki Gabdulla Tukay Parkı'nda yer alan heykeli

Medresede okurken şiirler yazmaya başlayan Tukay, ilk şiirlerini Fikir gazetesinde yayımladı.[3] Daha sonraları ise El-Asru’l-Cedid ve Nur gazetelerinde şiirler yazdı. Ceditçilik hareketinin ateşli bir destekçisi idi. Daha önce Osmanlı edebiyatına yakın şiirler yazan Tukay, 1905 İhtilali'nden sonra şiirlerini Tatarca yazmaya başladı ve Cayık dışında da geniş halk kitlelerince tanındı. Kazan Türkleri arasındaki batıl inançları, köhnemiş zihniyet ve kurumları, softa din adamlarını eleştiren yazılar ve şiirler kaleme aldı. Eleştiri yazıları, onun şöhretini arttırdı.[4]

Tukay 1907 yılının sonbaharında Kazan'a döndü. Ali Asgar Kemal ile birlikte Yeşin (Şimşek), onun kapatılmasının ardından Yalt-Yult adlı mizah dergisini çıkardı; El-İslâh gazetesinde de sık sık yazdı. Konu ve kahramanlarını halk edebiyatından alan eserleriyle büyük üne kavuşan Tukay, "Halk şairi" unvanını aldı. Ancak hayatı maddi sıkıntı içinde ve sağlık sorunlarıyla uğraşarak geçti. 1911 yılında vereme yakalandı. 15 Nisan 1913 tarihinde 26 yaşındayken Kılyaçkın Hastanesi'nde öldü.

Türkiye'de ismi Tarsus'ta bulunan bir sokağa ve Ankara'da Anıtkabir'in önünde bulunan caddeye verilmiştir.[3]

Tuğan tel

Tuğan tel ("Ana Dil") onun en ünlü şiirlerinden biridir[5]. (Ses: Bulat Şaymi, 2024).

İ tuğan tel, i matur tel, ətkəm-ənkəmneñ tele!

Dönyada küp nərsə beldem sin tuğan tel arqılı.

İñ elek bu tel belən ənkəm bişektə köyləgən,

Annarı tönnər buyı əbkəm xikəyət söyləgən.

İ tuğan tel! Hərwaqıtta yərdəmeñ berlən sineñ,

Keçkenədən añlaşılgan şatlığım, qayğım minem.

İ tuğan tel! Sində bulğan iñ elek qıylğan doğam:

Yarlıqağıl, dip, üzem һəm ətkəm-ənkəmne, Xodam![6]

Kaynakça

  1. ^ Minhaciyeva, L.İ; M. Yasin Kaya (Aktaran). "XX. Yüzyıl Başı Çocuk Edebiyatının Gelişim Sürecinde Abdullah Tukay'ın Hizmetleri" (PDF). []
  2. ^ a b Özkan, Fatma. "Abdullah Tukay'ın Şiir Dünyası". Türk Yurdu Dergisi; Sayı 287, Temmuz 2011 -. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  3. ^ a b c Er, Oğuzhan. "Tatar Halkının Sembol İsmi: Şair Abdullah Tukay". 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  4. ^ a b Uzun, Murat. "Abdullah Tukay'ın Tatarca Üzerindeki Etkiler" (PDF). Turkish Studies Cilt 8/4 Bahar 2013. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  5. ^ "Tatar Culture - American Turko-Tatar Association". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024. 
  6. ^ "Туган тел". 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2024. 

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yahya Kemal Beyatlı</span> Türk yazar ve siyasetçi

Yahya Kemal Beyatlı, doğum adıyla Ahmed Agâh, Türk şair, mütefekkir, yazar, siyasetçi ve diplomattır.

Türklerin Anadolu'ya geldikten sonra edebiyatları iki gruba ayrılmıştır. Arapça ve Farsçayı çok iyi bilen aydınların oluşturduğu "Yüksek Zümre Edebiyatı" ve İslam öncesinden gelen sözlü bir "Halk Edebiyatı". Anadolu'ya göç eden Türkler arasında aynı ayrım devam etti. Medrese eğitimi gören aydın kesim Arap ve Fars edebiyatlarının tesirini devam ettirirken, halk yine saz şairleri aracılığıyla halk edebiyatını devam ettirdi. Dolayısı ile Anadolu Türk Edebiyatı iki grupta incelenmektedir. Bu gruplardan biri halk edebiyatıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bâkî</span> Türk divan edebiyatı şairi

Bâkî ya da asıl adıyla Mahmud Abdülbâkî, Türk divan şairi.

<span class="mw-page-title-main">Recaizade Mahmud Ekrem</span> Türk şair ve yazar (1847-1914)

Recaizade Mahmud Ekrem, Türk şair ve yazardır. 19. yüzyıl Osmanlı dönemi Türk edebiyatının önde gelen isimlerindendir.

<span class="mw-page-title-main">Muallim Naci</span> Türk tanzimat dönemi yazarı ve şairi

Muallim Naci, Türk yazar, şair, öğretmen ve eleştirmen.

<span class="mw-page-title-main">Tataristan Cumhuriyeti Ulusal Marşı</span>

Tataristan Cumhuriyeti Devlet Marşı, Tataristan Cumhuriyeti Devlet Arması ve Tataristan Cumhuriyeti Devlet Bayrağı ile birlikte cumhuriyetin resmî sembollerinden biridir. Marş, 14 Temmuz 1993’te Cumhuriyet Yüksek Kurulu kararıyla onaylanmıştır ve bu marşın yalnızca bestesi kabul edilerek o dönem güftesi onaylanmamıştır. Ünlü Tatar bestekâr Röstem Yahin’e ait olan bu beste, aslında şair Ramazan Baytimerov’un 1970’li yıllarda yazdığı “Tugan Yagım” adlı şiirinin şarkı olarak terennümü için bestelenmiştir. Bağımsızlık ilanının ardından düzenlenen devlet sembollerine ait yarışmalar arasında marş için yapılan ilk yarışmada bu marşın sözsüz olarak yalnızca bestesinin kabul edilmesi özellikle şart koşulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed-i Hânî</span> Kürt edebiyatçı ve astronom

Ahmed-i Hani, 17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi.

<span class="mw-page-title-main">Orenburg</span> Rusyanın Volga Federal Bölgesinde bulunan Orenburg Oblastının yönetim merkezi

Orenburg, Rusya'nın Volga Federal Bölgesinde bulunan Orenburg Oblastı'na bağlı şehir, aynı zamanda Oblast'ın yönetim merkezi. Başkent Moskova'nın 1478 km güneyinde Ural Nehri civarındadır. Nüfusu 542.700'dür (2005). Orenburg şehri 1920-1925 yıllarında Kazakistan'a başkentlik yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türk edebiyatı</span> Türkçe yazılmış edebî eserler

Türk edebiyatı, Türk yazını veya Türk literatürü; Türkçe olarak üretilmiş sözlü ve yazılı metinlerdir.

Musa Mustafa oğlu Celil(ev) İdil Tatar asıllı Sovyet şair, yazar, aktör, çevirmen.

Derdmend mahlasıyla yazmış olan şair Muhammed Zakir Muhammedsadıkoğlu Ramiyev (Rameev) klasik Tatar edebiyatının en önemli temsilcilerinden biridir. 1917 Devrimi öncesi Çarlık Rusyasının en varlıklı ailelerinden birinden geldiği için Sovyet rejimi tarafından özellikle unutturulmuştur.

Şeref Bilsel, Türk şair.

Şürele, Türk mitolojisinde ve halk kültüründe bir orman ruhu yani bir iye ya da cindir. Değişik şivelerde Şüreli, Şurala, Çurala, Çürele olarak da bilinir. Şürele Kayum Nasıri tarafından bilim, Abdullah Tukay’ın yazdığı bir şiirle de edebiyat dünyasına tanıtılmıştır. Tataristan’da Şürele hakkındaki efsanelerin büyük bir kısmı derlenmiş ve hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Türkiye’de ise Mustafa Öner’in, Abdullah Tukay’ın Şürele adlı şiiri hakkında bir makalesi mevcuttur.

Orman İyesi – Türk, Tatar ve Altay mitolojisinde ve halk inancında orman ruhudur. Ağaç İyesine çok benzer özellikler taşır. Urman İyesi veya Meşe İyesi ya da Yış İyesi olarak bilinir. Tokay İyesi de denir. Moğollar ise Seber (Sibir) Ezen veya Oy (Oyın) Ezen derler. Ormanın koruyucu ruhudur. Her orman için farklı bir İye vardır. Keyfi yerinde olduğunda kalın sesle şarkı söyler. Meşe ağacı kılığındadır. Ağaçlara her yıl yeni bir halka ekleyerek onları büyütür. Kır saçlı, aksakallı bir ihtiyardır. Uzun boyludur, elinde uzun bir sopa vardır. Tunguzlar Ura Amaka diye bahsederler.

Âli Kul Gali, 12. yüzyıl sonu 13. yüzyıl başında Harezm civarında veya İdil boyu Bulgar ilinde yaşamış Türk şair.

Abdullah Avlani, Özbek şair. Yeni devir Özbek medeniyeti, edebiyatının esasçılarından biri, çocuk edebiyatı, Özbek milli tiyatrosu, draması, matbuatı, Özbek milli pedagojisinin temeli taşını koyan eğitimci.

<span class="mw-page-title-main">Ali Asgar Kemal</span>

Ali Asgar Kemal, Tatar yazar.

Tatar edebiyatı, - Tatar halkının geleneklerinden köken alan edebi eserleri içeren kavram.

<span class="mw-page-title-main">Naki İsanbet</span>

Naki İsanbet (1899-1992) Tatar yazar, ansiklopedist, şair, oyun yazarı, çocuk kitapları yazarı, folklor uzmanı ve filolog. Tanımlayıcı ve anlatımsal Tatar sözlüklerini toplama ve derleme çalışmaları ile bilinir.

Ayaz Ğıylecev, Tatar yazar, dramaturg, eleştirmen, fıkra yazarı ve fikir adamıdır.