İçeriğe atla

Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk

Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk (Arapça: عبد الحميد بن واسع بن ترك) ya da tam adıyla Ebü'l-Fazl Abdülhamîd bin Vâsi' bin Türk el-Huttelî el-Hâsib, dokuzuncu yüzyılda yaşamış Türk matematikçi. Öz geçmişi hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Onunla ilgili iki kayıt vardır, biri Farslı İbn el-Nedim ve diğeri İbn el-Kefti[1] tarafından, fakat bilgiler aynı değildir. Ancak İbn el-Kefti onun adını ʿAbd al-Hamid ibn Wase ibn Türk Jili olarak bahseder. Jili, Gilan anlamına gelir.[2] D. Pingree'ye göre, o Ḵottal (Amu Derya)'nın kuzeyinde ve Badaḵšān batısındadır) veya Gilan doğumludur. Abū Barza Fażl b. Moḥammad b. ʿAbd-al-Ḥamīd b. Tork (ö. Bağdat, 27 Ṣafar 298) (4 Kasım 910)[3]'un onun torunu olduğu görünür.

Onuncu yüzyılda İbn el-Nedim, ʿAbd-al-Ḥamīd[4] ile ilgili onun adının Abu'l-Fadl 'Abd al-Hamîd ibn Wâsi' ibn Turk al-Khuttalî (veya, al-Jîlî), soyadının Abû Muhammad olduğunu söyler ve iki eserini listeler:
1. Kitāb al-Jāmeʿ fi’l-ḥesāb ("Kapsamlı hesap kitabı") altı kitap halindedir; o kayıpdır, belki de, aşağıdaki dördüncü kitabın bir parçasıdır.
2. Kitāb al-Moʿāmalāt ("İşlemler kitabı") kayıptır. Bu başlıklı ve Kitāb al-Mesāḥa ("Ölçme kitabı") ile bir kitap daha İbn el-Nedīm tarafından Ebu Barza'ya atfedilir.

İbn el-Kefti[5] ise, el-Fihrist, gibi birinci kitabı tekrarlar, ama ikinci kitap yerine, o aşağıdaki kitapları listeler:
3. Nawāder al-ḥesāb wa ḵawāṣṣ al-aʿdād (“Hesaplama ve Sayıların özellikleri çeşitleri kitabı”), kayıpdır.
4. Kitāb al-Jabr wa’l-moqābala (“Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler”)[6]

Aydın Sayılı'ya göre; Halife Al-Maʾmūn zamanında Maveraünnehir'de doğan 9. yüzyılın ilk yarısında yaşayan ibn Türk (Abdülhamid İbni Vasi İbni Türk Ebu Fazl) (? - 847) Ceyl kentinden olduğu için el-Ceyli veya matematikçi anlamına gelen el-Hasip de denmektedir. Adından da anlaşıldığı gibi Türk oğlu olan bu bilim insanı sayılar teorisi ve cebir konularında çalışmalar yapmıştır. Yapıtları "Kitab-ül Cami fi'l hisap" (altı kitap halindedir),"Kitab'ül muamelat", "Kitab'ül Mesaha" (Ölçme işleri)'dır[7]

Onun erken dokuzuncu yüzyılda Bağdat'ta yaşadığı ve çalıştığı ve matematik eserleri yayımladığı kesindir.[8]

O cebir üzerine bir çalışma yazmış, "Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler" olarak adlandırılan karesel (ikinci dereceden) denklemlerin çözümü üzerine sadece bir bölümü geriye kalabilmiştir.

Abdülhamid İbn Türk'ün, "Kitāb al-jabr wa al-mukābala" başlıklı el yazması, Hârizmî'nin el-cebir (al-jabr)'ine çok benzer, aynı zamanda hatta belki ondan daha erken de yayımlanmış olabilir.

Notlar

  1. ^ Inbah al-ruwat 'ala anbah al-nuhat, yaklaşık bin Müslüman bilginlerin öz geçmişini içerir.
  2. ^ Ibn Turk 7 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Arapça) Dāʾirat al-Maʿārif-i Buzurg-i Islāmī, Cilt 3, no. 1001, Tahran. Çeviri Encyclopædia islamica içinde (İngilizce)
  3. ^ Ebn al-Qefṭī, Tārīḵ al-ḥokamāʾ, yayımcı J. Lippert, Leipzig, 1903, s. 406
  4. ^ Abu’l-Faraj Moḥammad b. al-Nadīm, Kitāb al-Fihrist, s. 281.
  5. ^ Ebn al-Qefṭī, Taʾrīḵ al-ḥokamāʾ, yayımcı J. Lippert, Leipzig, 1903, s. 230.
  6. ^ D. Pingree, ʿAbd-al-Ḥamīd b. Vāse 1 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopedia Iranica.
  7. ^ Aydın Sayılı, Abdülhamit İbni Türk'ün Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler Adlı Yazısı ve Zamanın cebri. TTK Ankara 1962.
  8. ^ Ahmed Djebbar, L'algèbre arabe, genèse d'un art, Vuibert/Adapt, 2005, s. 214. ISBN 2-7117-5381-6

Kaynakça

  • J. Høyrup, "Al-Khwarizmi, Ibn Turk and the Liber Mensurationum: On the Origins of Islamic Algebra". 1986, Erdem 5: 445–484.
  • Aydın Sayılı, Abdülhamit İbn Türk'ün Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler Adlı Yazısı ve Zamanın Cebri., 1962 Ankara Türk Tarih Kurumu Basımevı. Rev. by Jean Itard in Revue Hist. Sci. Applic., 1965, I8:123-124.
  • Ahmed Djebbar, L'algèbre arabe, genèse d'un art, Vuibert/Adapt, 2005, s. 214 - ISBN 2-7117-5381-6
  • D. Pingree ʿAbd-al-Ḥamīd b. Vāse1 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopedia Iranica Erişildi 28 Temmuz 2010. (İngilizce)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İbn Rüşd</span> Arap filozof, bilim insanı ve yazar (1126–1198)

İbn Rüşd, Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı. Tercüme ve yorumlamalarıyla Aristo'yu Avrupa'ya yeniden tanıtmıştır. İslam felsefesinde Aristocu akım olan meşşailiğin temsilcilerindendir.

Cebir sayılar teorisini, geometriyi ve analizi içine alan geniş bir matematik dalıdır. Temel matematik işlemlerinden, çember ve daire alanları bulmayı kapsayan geniş bir ilgi alanına sahiptir. Cebir, mühendislik ve eczacılık gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Kuramsal cebir, ileri matematiğin bir dalı olmakla birlikte sadece uzmanlar tarafından çalışılan bir koldur.

<span class="mw-page-title-main">Hârizmî</span> Fars matematikçi, astronom ve coğrafyacı

Hârizmî ya da tam künyesiyle Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî ; matematik, gök bilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Fars bilim insanı. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. 850 yılında Bağdat'ta ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">İbn Sina</span> Fars tıp bilgini ve filozof (980–1037)

İbn Sînâ veya Ebu Ali Sînâ ya da Batılıların söyleyişiyle Avicenna, İslam'ın Altın Çağı döneminin en önemli doktorlarından, astronomlarından, düşünürlerinden, yazarlarından ve bilginlerinden biri olarak kabul edilen Fars polimat ve "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen tabiptir.

<span class="mw-page-title-main">Muhyiddin İbnü'l-Arabî</span> Endülüslü İslam düşünürü, sufi ve filozof (1165–1240)

Muhyiddin İbnü'l-Arabî ya da tam adıyla Muhyiddîn Muhammed bin Ali bin Muhammed el-Arabî el-Hâtimî et-Tâî, ünlü İslâm düşünürü, mutasavvıf, yazar ve şair. Şeyhü'l Ekber unvanı ile de bilinir.

<span class="mw-page-title-main">İbnü'l-Heysem</span> Arap fizikçi, matematikçi ve astonom (965–1040)

İbn-i Heysem, Ḥasan Ibn el-Heysem, Batılıların söyleyişiyle Alhazen veya tam ismiyle Ebū ʿAlī el-Ḥasan ibn el-Ḥasan ibn el-Heysem, Arap matematikçi, astronom, ve İslam'ın Altın Çağının önemli fizikçilerinden biriydi. "Modern optiğin babası" olarak da anılır. Özellikle görsel algı dinamiklerine önemli katkılarda bulunmuştur. En etkili eseri, 1011–21 yılları arasında oluşturduğu ve Latince baskılar sayesinde günümüze kadar gelmiş Kitāb el-Manāzir olmuştur. Polimat, felsefe, teoloji ve tıp üzerine yaptığı birçok çalışmayı da kitaplarına kaydetmiştir.

İbn Fadlan, 10. yüzyılda yaşamış bir Arap din bilgini ve gezginidir.

<span class="mw-page-title-main">Cahiz</span> Basra doğumlu Arap bilim insanı

Cahiz veya el-Cahız gerçek ismi ve tam künyesi Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinani el-Fukaimi el-Basri olan, Basra doğumlu Afro-Arap yazar ve bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">Ebu Dülef</span>

Ebu Dülef Samanoğullarından en güçlü hükümdarı II. Ahmed oğlu II. Nasr'ın zamanında Çin'e elçilik göreviyle gönderdiği kişidir. Buhara'dan Çin'e kadar bir seyahat etmiş ve bu fırsatla birçok Türk boylarının bulundukları yerlerden geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İranlı bilim insanları listesi</span> İran kökenli bilim insanları listesi

Bu liste İranî kökenli bilim insanlarını içermektedir.

Muhammed bin Abdullah el-Mehdî veya Muhammed en-Nefsüzzekiyye, Abbasiler'e karşı Medine'de başlatılan isyanın lideridir.

Timur İmparatorluğu devrinde Alevîler

<span class="mw-page-title-main">İbn-i Mülcem</span>

İbn-i Mülcem, Havârîc fırkası mensuplarından biri ve Ali bin Ebu Tâlib’in katili.

Yakub bin Tarık 8. yüzyılda Bağdat'ta yaşamış İranlı (Pers) astronom ve matematikçi.

İbn Huzeyme,, Sahih ibn Huzeyme ile tanınan, hadis ve Şafii mezhebi Fıkıh alimi.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam matematiği</span> yaklaşık 622 ile 1600 yılları arasında İslam medeniyeti altında korunan ve geliştirilen matematiğin bütünü

İslam'ın Altın Çağı'nda matematik, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda, Yunan matematiği ve Hint matematiği üzerine inşa edilmiştir. Ondalık basamak-değer sisteminin ondalık kesirleri içerecek şekilde tam olarak geliştirilmesi, ilk sistematik cebir çalışması (Hârizmî tarafından yazılan Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap adlı eser ve geometri ve trigonometride önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İfrikiye</span> Kuzey Afrikada tarihi ülke

İfrikiye, profesyonel olarak el-Maghrib el-Adna bilinir, Orta Çağ tarihi boyunca, Constantinois ve Aurès, Tunus şehri ve Tripolitana'dan oluşan bölgeydi - hepsi daha önce Roma İmparatorluğu'nun Afrika Eyaleti'ne dahil edilmiş olanların bir parçasıydı.

Amajur el-Turki (Majur, Anajur ve Majura olarak da bilinir), Abbasi Halifeliğinde bir Türk askeri subayıydı. El-Mu'tamid'in halifeliği sırasında 870'ten yaklaşık olarak ölümüne kadar Şam valisi olarak görev yaptı.

Ebü'l-Fazl Muhammed ibn Ebi Abdullah el-Hüseyin ibn Muhammed el-Katib, genellikle babasından sonra İbnü'l-Amîd olarak bilinir, Büveyhî hükümdarı Rüknüddevle'nin veziri olarak görev yapan bir İranlı devlet adamıydı. Rüknüddevle, 940'tan 970'teki ölümüne kadar otuz yıldır. İbnü'l-Amîd olarak da bilinen oğlu Ebü’l-Feth İbnü'l-Amîd, makamında onun yerini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Ebû Bekir Sûlî</span> Türk asıllı Iraklı şair

Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdâdî eş-Şatrancî es-Sûlî, bir Türk alimi ve üç Abbâsî halifesi Müktefî, onun halefi Muktedir ve daha sonra, aynı zamanda öğretmenlik yaptığı Râzî'nin saray arkadaşıydı. Ebû Bekir kitap dostuydu, mektuplar yazdı, editör-şair, tarihçi ve bir shatranj oyuncusuydu. Dönemin biyografi yazarı İbnü'n-Nedîm bize onun "erkeksi bir duruşu" olduğunu söyler. En ünlüleri Kitāb al- Awrāq ve Kitāb al-Shiṭranj olmak üzere birçok kitap yazdı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.