Abaza isyanları
| Abaza isyanları | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Osmanlı İmparatorluğu | Abaza Mehmed Paşa kuvvetleri | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Hafız Ahmed Paşa Hüsrev Paşa | Abaza Mehmed Paşa | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| bilinmiyor | 30.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Birçok Yeniçeri ve Paşa öldürüldü. | bilinmiyor | ||||||||
Abaza isyanları, Osmanlı İmparatorluğunun duraklama dönemindeki isyanların bir parçasıdır. Osmanlı Padişahı I. Mustafa döneminden, IV. Murad zamanına kadar uzanır. İsyanlar çığ gibi büyümüş ve başladığı tarihten, 1632 yılında IV. Murad'ın mutlak saltanatının başlamasına kadar bastırılamadı.
Arka plan
Osmanlı hükümdarı II. Osman, 1621 yılında çıktığı Hotin seferinden istediği sonucu almamıştır. Bunun sebebi Yeniçerilerin savaş esnasında isteksiz savaşması ve başına buyruk davranmasıydı. Padişah artık gitgide bozulan ocağı kapatmaya karar verdi. Önce Yemen'de çıkan isyanı bastırmak için Anadoluya gitmeye çalışmış lakin dönemin şeyhülislamı Esad Efendi, bir padişahın bu kadar basit bir isyanı bastırmaya gitmesinin doğru olmadığını söyleyince sultan bu fikrinden vazgeçti. Aslında burada padişahın asıl amacı Türkmenler den bir ordu toplayıp ocağı yerle yeksan etmekti. Sultan Osman yeni bir fikirle bu seferde hacca gideceğini söylediyse de yine muhalefetle karşılaşmıştı hatta Yeniçeriler de sultanın ocağı kaldıracağı haberini duymuştu. Bu haberi işiten Yeniçeriler isyan etti ve Hoca Ömer Efendi, Süleyman Ağa gibi isimlerin kellerini istedi ancak padişah bunu kabul etmeyince isyan büyüdü. Saraya giren isyancılar I. Mustafa'yı tekrar padişah ilan ettiler ve Sultan Osman'ı yakalayarak çeşitli hakarete ve saldırılara maruz bıraktıktan sonra Yedikule zindanlarında padişahı katlettiler.
İlk isyan
Padişahın katledildiğini öğrenen Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paşa II. Osman'ın kanını dava ederek isyan etti. Anadolu'nun çoğu kalesini ele geçirmiş ve yakaladığı tüm Yeniçerileri kılıçtan geçirmişti. Bu isyan Yeniçerileri korkuya boğmuş ve Istanbul'da da padişahın katilleri aranmaya başlanmış hatta I. Mustafa da bir hatt-ı hümayun yazarak "Tiz katiller bulunsun" demiştir. Her ne kadar Sadrazam onu görevinden alsa da kendisi hanedana ve devlete sadık olduğunu ancak katillerin cezalandırılması gerektiğini savunarak faaliyetlerine devam etmiştir. Yeniçerilerden aynı şekilde nefret eden İç Anadolu'daki Türkmenlerde Abaza'ya katılarak davasına ortak olmuş. Tarih 1624 yılına geldiğinde Sadrazam Hafız Ahmed Paşa komutasındaki ordu Kayseri yakınlarında savaşmış ve Abaza'nın adamlarından bazıları ona ihanet ederek taraf değiştirmişlerdir bu yüzden de Abaza Paşa bu savaştan yenik ayrılmış ve Erzurum'a kaçmıştı. Daha sonralarında paşa yakalanmış ve padişahın huzuruna çıkarılmıştı. Herkes onun idam edilmesini beklerken Sultan IV. Murad onu abisinin kanını dava etmesinden ve cesaretinden etkilenmiş ve affetmişti. Abaza Paşa, Bosna Beylerbeyliğine atanmıştı.
İkinci isyan
Osmanlı-Safevi çatışmalarının sürdüğü vakit Safevi orduları artık Ahıska'yı tehdit ediyordu. Bunu fırsat bilen Abaza Paşa padişahtan orduyu yönetmek için izin istemişti ancak isteği kabul edilmedi. Abaza orduları ile birlikte savaş alanına yönelmişti. Orduya yardım etmek yerine isyan etmek için uygun bir vakit bekleyen Abaza Paşa vakti bulur bulmaz isyan etmiş ve isyan başarıya ulaşmıştı. Birçok yeniçeri ve paşayı öldürdü. Bu yenilgiden sonra Halil Paşa azledilmiş yerine Hüsrev Paşa sadrazam olmuştu.
Diğer isyanlar
Anadolu, Abaza Paşa ve beraberinde ki kuvvetleri ile kaynayan kazana döndüğü vakit diğer havalilerde de isyanlar başlamıştı. Haile-i Osmaniye (II. Osman'ın öldürülme vakası)'na bizzat tanık olan Hüseyin Tûgī şunları söyler: "Sultan Osman Han'ın şehadetinden sonra her gün bir hadise zuhur ederdi" diyerek padişahın ölümünden sonra bunu kimsenin kaldıramadığını ve o kargaşa dönemini çok iyi bir şekilde özetliyor.[1] Kırım'da padişahın ölümünü protesto etmek amacıyla dev bir ayaklanma başladı ardından Yemen, Mısır. Bu isyanlar ancak 1632 yılında bitti.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Tugi, Hüseyin (2010). Musîbetnâme: tahlil-metin ve indeks. Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 978-975-16-2231-0.
- TDV İslâm Ansiklopedisi - Abaza Paşa
- TDV İslâm Ansiklopedisi - II. Osman
