İçeriğe atla

Aşvan Kale

Arkeolojik Höyük
Adı:Aşvan Kale
il:Elazığ
İlçe:Merkez
Köy:Muratcık
Türü:Höyük
Tahribat:Keban Baraj Gölü altında kalmıştır.[1]
Tescil durumu:
Tescil No ve derece:
Tescil tarihi:
Araştırma yöntemi:Kazı

Aşvan Kale, Elazığ il merkezinden kuş uçuşu 35 km. kuzeybatıda, Keban Barajı yapılmadan önce Fırat'ın bir kolu olan Murat Nehri'nin güney yakasında, eski adı Aşvan olan Muratcık Köyü'nün hemen batısında yer alan bir höyüktü. Keban Baraj Gölü'nde su toplanmasıyla sular altında kalmıştır. Üstü düz, yamaçları dik olan tepe, tabanda 130 x 110 metre boyutlarındadır.[1]

Kazılar

Höyük 1945 yılında İsmail Kılıç Kökten tarafından saptanmıştır. Daha sonra 1967 yılında R. Whallon ve S. Kantman tarafından incelenmiştir. Kazılar ise 1968-72 yıllarında David French başkanlığında, Stephen Mitchell yönetiminde Keban Barajı ve Hidroelektrik Santrali Proje çalışmaları çerçevesinde Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü[2] tarafından gerçekleştirilen Aşvan Kale Projesi kapsamında yürütülmüştür.[1] Aynı proje içerisinde Taşkun Kale ve Çayboyu höyükleri de incelenmiştir.

Tabakalanma

Kazılarda ulaşılan sonuçlara göre yerleşmede eskiden yeniye, Erken Tunç Çağı II. ve III. evreler, Demir Çağı, Roma Dönemi ve Orta Çağ tabakaları vardır. Erken Tunç Çağı yerleşmesi, yerleşmenin toplam kültür dolgusunun neredeyse dörtte üçü kalınlığındadır.[1][3]

Buluntular

Mimaride Helenistik, Roma ve Orta Çağ'a ait buluntulara rastlanmıştır.[4] Mimaride kerpiç kullanıldığı, duvar kalıntılarından ve duvarlara ait döküntü parçalardan anlaşılmaktadır. Çanak çömleklere bakılarak yapılan çalışmalarda üst yapı katlarında Karaz malı, devetüyü açkılı mal ve Malatya – Elazığ yöresi boya bezekli mal bulunduğu anlaşılmıştır. Alt tabakalarda ise kırmızı boya bezemeli parçalar, Karaz kırmızı – siyah açkılı malı tüm çeşitleriyle görülmektedir. Tüm tabakalarda buluntu veren Karaz malı, el yapımı, taşçık ve saman katkılıdır. Dış yüzlerinde çoğunlukla siyah, ender olarak da kahverengi ve kırmızı, iç yüzlerinde kızılımsı kahverengi ya da bej renk kullanılmıştır. Ayrıca yöresel krem renkli bir başka malın varlığından söz edilmektedir.[1]

Kazı alanında ekili ürünler, yabani ot ve yararlı yabani bitki türlerine de rastlanmış ve bulan çekirdek ve bitki parçalar detaylı olarak incelenip katologlaştırılmıştır. Bölgede iklim değişikliğinin olduğunu gösteren deliller de yer almaktadır.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları
  2. ^ "Home | BIAA". biaa.ac.uk (İngilizce). 11 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023. 
  3. ^ The Aşvan Sites 3: Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia The Early Bronze Age (İngilizce). The British Institute of Archeology at Ankara. 1994. s. 5-14. 18 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023. 
  4. ^ Aşvan Kale: Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia (İngilizce). B.A.R. 1980. s. 35-65. 18 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023. 
  5. ^ The Archeobotony of Aşvan (İngilizce). İngiliz Arkeoloji Enstitüsü. 2017. s. 31-64, 127-133. 18 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Alacahöyük</span> ören yeri

Alacahöyük, Çorum'un Alaca ilçesinin 15 km kuzeybatısındaki Alacahüyük köyündeki bir höyüktür. Bu höyükte dört ayrı kültür evresinden kalma 15 yerleşim ya da yapı katı saptanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Karaz kültürü</span>

Karaz Kültürü,Erken Tunç Çağı'na ait bir kültürdür. Sovyet arkeolog Boris Kuftin'in çalışmalarında ortaya konulan, Geç Kalkolitik Çağ ve Tunç Çağı boyunca Doğu Anadolu Bölgesi, Transkafkasya, Azerbaycan ve Kuzeybatı İran'ı içine alan bir yayılma gösteren kültürdür.

Şemsiyetepe Höyüğü, Elazığ il merkezinin batısında, Bilaluşağı Köyü'nün hemen güneyinde yer alan bir höyüktür. Höyüğün büyük bir bölümü günümüzde Karakaya Baraj Gölü kıyısında kalmıştır. Höyük, 70 x 90 metre ölçülerinde, 5-6 metre yükseklikte dairesel ve küçük bir tepedir. Esasen höyük orta boy bir yerleşme sayılırdı, fakat Fırat günümüze kadar yerleşmenin kuzey ve kuzeybatı kesimini yemiştir.

Zeytinlibahçe Höyük, Şanlıurfa ilinin batısında, Birecik ilçesinin 3 km. güneyinde Mezra Köyü yakınlarında bir höyüktür. Höyük, 31 metre yükseklikte, 190 x 140 metre boyutlarında olup 26 dönümlük yerleşim alanı varıdır. Bir bölümü tarım amaçlı kullanılmaktadır.

Pulur / Sakyol Höyük, Sakyol köyünün kuzeydoğusunda günümüzde Keban Baraj Gölü altında kalmış olan bir höyüktür. Yakınında yer aldığı köyün eski adı Pulur, yeni adı ise Sakyol'dur. Anadolu'daki Pulur Höyük adıyla bilinen diğer höyüklerden ayırt etmek için Pulur / Sakyol ya da Sakyol / Pulur Höyük adıyla kayıtlara alınmıştır. Höyüğü ilk tespit eden İsmail Kılıç Kökten, yerleşmeden Pulur Köyü içindeki Kültepe olarak bahsetmektedir. Höyük, baraj gölü altında kamadan önce Murat Çağı ve Karasu Çağı'nın birleştiği bölgenin 4–5 km. uzağında idi. Tepe olarak 120 x 80 metre ölçüsünde olup ovadan 20 metre yükseklikteydi.

Norşuntepe Höyüğü, Elazığ İl merkezinin 26 km. güneydoğusunda Alişam Köyü'nün 3 km. güneyinde yer alan bir höyüktür. Höyük, Keban Barajı su toplama sahasında kalmış olup Baraj'ın tamamlandığı 1975 yılından itibaren yavaş yavaş göl suları etkisiyle erimekte olan bir adacıktır. Tepe baraj suları yükselmeden önce 150 x 130 metre boyutlarında ve 35 metre yükseklikteydi. Höyükteki yerleşme alanı ise 500 x 300 metrelik bir alana yayılmıştı. 2022 yılının Mayıs ayında tapulama harici alanda yer alan Norşuntepe Höyüğü "Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı" özelliği gösterdiğinden sit alanı ilan edildi.

Tepecik / Makaraz Tepe Höyüğü, Elazığ İl merkezinin yaklaşık olarak 31 km. doğusunda, günümüzde Keban Baraj Gölü suları altında kalmış olan bir höyüktür. Höyüğün asıl ismi Makaraz Tepe'dir. Fakat arkeolojik yazında daha çok Tepecik olarak geçmektedir. Tepe, 200 metre çapında olup 16-17 metre yüksekliktedir.

Yeniköy / Gavur Höyüğü, Elazığ il merkezinin kuzeybatısında, Pulur / Sakyol Höyük'ün kuzeydoğusunda Laluşağı Köyü'nün 3 km. kuzeyinde yer alan bir höyüktür. Günümüzde Keban Baraj Gölü altında kalmıştır. Adını, yakınındaki göçerlerin mevsimlik köyü Yeniköy'den almaktadır. Tepe, kabaca 200 x 150 metre boyutlarında olup 14 metre yüksekliktedir. Höyükte yapılan kazıları kazı başkanı olarak yöneten Dr. Hamit Zübeyir Koşay, tepenin Huğu-Gavur Höyük olarak da bilindiğini yazmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tell Tayinat</span>

Tell Tayinat Höyüğü, Hatay il merkezinin doğu – kuzeydoğusunda, Reyhanlı ilçesinin 17–18 km batısında, Asi Nehri'nin 1,5 km doğusunda yer alan bir höyüktür. Tepe, yamaçlar dahil olmak üzere 700 x 500 metre boyutlarında, 15 metre yüksekliktedir. Kazı yapılmadan önce üzerinde Tayinat Köyü bulunmakta idi.

Karaoğlan Höyüğü, Ankara İl merkezinin 25 km. güneyinde, Mogan Gölü'nün güneydoğu ucunda yer alan bir höyüktür. Bulunduğu bölge Ankara bölgesinden güneydoğu ve güneybatı yönlerine uzanan ana ticaret yollarının kavşağı durumundaydı. Tepe, 260 x 180 metre boyutlarında ve 18-20 metre yüksekliğindedir. Höyük Ankara – Konya kara yolu üzerindedir.

Çayboyu Höyüğü, Keban Barajı yapılmadan önce Elazığ İli, Muratcık Köyü'nün 750 metre doğusunda yer alan bir höyüktü. Tepe, 100 x 80 metre boyutlarında olup 3 metre yüksekliktedir. Ancak erozyon, sulama kanalları ve tepenin doğusundan akan derenin yol açtığı tahribat nedeniyle gerçek büyüklüğü vermemektedir.

Fatmalı Kalecik Höyüğü, Keban Baraj Gölü altında kalmadan önce, Elazığ İl merkezinin yaklaşık 32 km. kuzeybatısında Fatmalı Köyü'nün 4 km. güney-güneydoğusunda bulunan bir höyüktür. Tepenin 60 metre çapında ve 2 metre yükseklikte olduğu belirtilmektedir.

Taşkun Kale, Elazığ İl merkezinin kuş uçumu 31 km. kuzeybatısında, eski adı Aşvan olan Muratcık Köyü'nün 4 km. güneydoğusunda yer alan bir höyüktür. Tepe, 150 metre çapında ve 20 metre yüksekliktedir. Bazı yıllar, Keban Baraj Gölü içinde bir ada haline gelmektedir. Höyüğün üstünde bir İlhanlı kalesi bulunmaktadır. Yerleşme, tarımcı küçük bir yerleşme olarak görülmektedir.

Taşkun Mevkii, Elazığ il merkezinin kuş uçumu 30 km. kuzeybatısında, Muratcık Köyü'nün 5 km. güneydoğusunda, Taşkun Kale Höyüğü'nden 1 km. mesafede yer alan bir höyüktür. Tepe, 110 metre çapında alçak ve yayvandır. Kuzey kesiminde yüksekliği 5,6 metre iken güney kesimde 3,2 metredir. Yerleşme, MÖ 3. binyılın ilk çeyreğine tarihlenmektedir.

Pağnik Öreni Höyüğü, Keban Baraj Gölü'nde su toplanmaya başlamadan önce Elazığ il merkezinin yaklaşık olarak 25 km kuzeybatısında, Ağın ilçesinin 3 km güneydoğusundaki, eski adı Pağnik olan Kaşpınar köyünde yer alan bir höyüktü. Günümüzde göl suları altında kalmıştır.

Kurupınar Höyüğü, Elazığ İl merkezinin yaklaşık 30 km kuzeybatısında, Aşvan'ın 5–6 km güneyinde, Ergüzek Köyü'nün 2,5 km kuzeydoğusunda yer alan bir höyüktür. Bugün için Keban Baraj Gölü'nden etkilenerek kısmen yok olmuştur. Tepe, kabaca 125 metre çapında ve 3 metre yüksekliktedir.

Helvacı Höyücek Höyüğü, İzmir il merkezinin kuzeybatısında, Menemen İlçesinin kuzey-kuzeybatısında, Helvacı Köyü'nün 4 km. batı-güneybatısında yer alan bir höyüktür. Çevrede Höyücek ya da Üyücek adıyla bilinmekte olup, aynı addaki yerleşmelerden ayırabilmek için bu ad verilmiştir. Bununla birlikte bazı yayınlarda Höyücek, bazı yayınlarda da Helvacı olarak geçmektedir. Aşağı Gediz Ovası'nın batı kesiminde küçük bir tepe görünümündedir. Günümüzde denizden 18 km. içerdeki yerleşmenin iskan edildiği tarihlerde Gediz Nehri'ne daha yakın ve muhtemelen deniz kenarında olduğu düşünülmektedir. Kaçak kazılar ve yol yapımıyla kısmen tahrip olmuş durumdadır.

Gelinciktepe, Malatya il merkezinin kuzeydoğusunda, Orduzu Beldesi'nin ve Arslantepe Höyüğü'nün 2 km. kuzeydoğusundaki kayalı üzerinde yer alan bir tepe üstü yerleşmedir. Kayalık yükseltinin özellikle güneybatı yamacındaki kaya oyukları yerleşme yeri olarak kullanılmıştır. Erozyonla ortaya çıkan büyük kaya blokları bu tür oyuklar ve kaya sığınakları yaratmıştır. Ayrıca savunma kolaylıkları da sağlamaktadır.

Çıldırın Hüyleri, Elazığ il merkezinin kuzeybatısında, Ağın İlçesi'nin yaklaşık olarak 6 km. batısında, Yenipayam Köyü'nün batısında, Arapkir Deresi'nin kenarındaki düzlükte yer alan çifte höyüktür. Höyükler Çıldırınbaşı Hüyleri, Çift Tepeler ya da İkiz Tepeler olarak da bilinir. Höyüklerin bulunduğu düzlüğün altında, Arapkir Deresi içinde Çıldırınini adı verilen bir mağara bulunmaktadır. İ. Kılıç Kökten, 1970 yılındaki araştırmalarında, mağara içinde kültür toprağı bulunmadığının yazmıştır. Dereye yakın ve diğerine göre güneyde yer alan höyük günümüzde Keban Baraj Gölü'nün suları altında kalmıştır.

Kalaycıktepe Höyüğü, Tunceli il merkezinin güneybatısında, Akçapınar köyünde, Karasu Çağı'nın doğu kıyısında yer alan bir höyüktü. Günümüzde tümüyle Keban Baraj Gölü suları altında kalmıştır. Yerleşmeye, Elazığ / Kalaycık Düz Yerleşmesi ile karışmaması için Kalaycıktepe adı verilmiştir. Arkeolojik yayınlarda Kalecik ve Kalaycık ya da Kalaycık Tepe olarak da geçmektedir. Tepe, yaklaşık olarak 260 x 180 metre boyutlarında, 32 metre yüksekliğindeydi. Russell ise höyüğün boyutlarını 130 x 70 x 20-30 metre olarak vermektedir.