Aşk felsefesi
| Makale serilerinden |
 |
| Makale serilerinden |
| İlişkiler (Ana hat) |
|---|
 |
Aşk felsefesi, aşkın doğasını tanımlamaya çalışan sosyal felsefe ve etik alanıdır.[1][2]
Mevcut teoriler
Aşkın ve sevginin ne olduğunu ve hangi işleve hizmet ettiğini açıklamaya çalışan birçok farklı teori vardır. Aşkın varlığını açıklamaya çalışan yaygın teori türleri arasında şunlar yer almaktadır: psikolojik teoriler, evrimsel teoriler ve ruhani teoriler. Psikolojik teorilerin büyük çoğunluğu aşkın çok sağlıklı bir davranış olduğunu düşünmektedir. Evrimsel teoriler aşkın doğal seçilim sürecinin bir parçası olduğunu savunur. Ruhani teoriler ise sevgiyi Tanrı'nın bir armağanı olarak görür. Aşkı, mistik bir deneyime çok benzeyen, açıklanamaz bir mistik gizem olarak gören teoriler de vardır.
Batı gelenekleri
Klasik kökleri
Klasik aşk felsefesinin kökleri Platon'un Sympasion'una kadar uzanır.[3][4] Platon'un Symposion'u aşk fikrini derinlemesine inceler ve aşkı tanımlamak için farklı yorumlar ve bakış açıları getirir.[5] Platon, kendisinden sonraki aşk felsefelerini etkilemeye devam eden üç ana aşk konusunu seçer.
- Biri göksel (Tanrısal), diğeri dünyevi (beşeri) olmak üzere iki aşk fikri. Aradan geçen iki bin yıla yaķın zamandan sonra Laurence Sterne'nin "The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman" romanının ana karakterlerinden Amca Toby Shandy 'nin ilham aldığı "- Hristiyan Dünyasında Marsilio Ficino'nun Francisco Vallés hakkındaki bulunduğu yorumundan hareketle- bu aşklardan biri rasyoneldir, diğeri doğaldır - ilki felsefe ve hakikat arzusunu harekete geçirir... - ikincisi, sadece arzuyu harekete geçirir."[5]
- Aristophanes'in insanoğlunu orijinal bir bütünün ikiye bölünmesinin ürünü olarak görmesi: "bu ilkel insanlarla ilgili her şey çiftti: dört elleri, dört ayakları ve iki yüzleri vardı" -Psikanalist Sigmund Freud daha sonrasında yineleme saplantısı teorisini desteklemek için bu mitten[6] yararlanacaktı.-
- Platon'un aşkın yüceltilmesi teorisi - "yukarı doğru tırmanarak... birden ikiye, ikiden tüm güzel biçimlere, güzel biçimlerden güzel eylemlere, güzel eylemlerden güzel kavramlara, güzel kavramlardan mutlak güzellik kavramına ulaşana kadar".[7]
Buna karşın Aristoteles, eros'tan (aşk) ziyade philia'ya (dostluk, sevgi) daha fazla vurgu yapmıştır;[8] ve dostluk ile aşk arasındaki ilişki Rönesans'a kadar devam edecekti.[9] Latinler adına Cicero, "'dostluk' (amicitia) kelimesinin türetildiği şeyin aşk (amor) olduğuna"[10] işaret ederken, Lucretius, Epikuros'un çalışmalarını temel alarak, hem Venüs'ün "evrenin yönlendirici gücü" olarak rolünü övmüş hem de "aşk hastası" olanları eleştirmişti. ..hayatın en güzel yıllarını tembellik ve sefahat içinde heba edenleri"[11] eleştirmişti.
Yunancada Eros, Aşk Tanrısı olarak da bilinir, yaramaz aşk tanrısıydı. Tanrıça Afrodit'in yoldaşıydı. Eros, tanrıların ve insanların içindeki aşk ateşini tutuşturmasıyla bilinirdi. Bir yay ve ok ya da alevli bir meşale ile silahlanmış olarak tasvir edilmesiyle bilinir. Ayrıca itaatsiz ama Afrodit'in sadık bir çocuğu olarak da bilinir.[12]
Philia sevgisi dostluk sevgisinin bir türüdür. Yunancada kardeşçe sevgi anlamına gelir. Aristoteles üç ana arkadaşlık türünü tanımlayabilmiştir. Bunlar Yararlı, Zevkli ve Erdemli'dir.[13] Yararlı, bir arkadaşlığın arzu ile elde edilen bir yararı olmasıdır. Zevk verici, kişinin aldığı zevke dayanır. Erdem, gerçek dostluğa dayandığında ve ondan hiçbir şey almadığında ortaya çıkar.
Agape Yunancada basitçe sevgi anlamına gelir. Agape sevgisinin varlığı, sevgi nesnesinde iyi niyet, yardımseverlik ve kasıtlı zevk olduğunda ortaya çıkar.[14] Bu sevgi türü romantik ya da cinsel sevgiyle ilgili değildir. Yakın bir dostluk ya da kardeşlik sevgisi olan Philia türü sevgiye de atıfta bulunmaz. Bu sevgiyi diğerlerinden ayıran şey, din tarafından yönlendirilen cömertlik ve herkese karşı şefkat gibi maneviyatın doğal eylemlerini içermesidir.[15][16]
Aşk hastalığının hedefleri arasında Catullus, Héloïse gibi diğerleriyle birlikte, kendisini 12C'de bir Aşk ile ilgili yargılamaya çağrılmış bulacaktı.[17] Bu tür figürlerin arasından saray aşkı kavramı ortaya çıkacak[18] ve Petrarşizm, erken modern dünya için romantik aşkın retorik/felsefi temellerini oluşturacaktı.
Fransız şüpheciliği
Daha şüpheci bir Fransız geleneği Stendhal'dan itibaren izlenebilir. Stendhal'in kristalleşme teorisi, aşk için hayali bir hazır bulunuşluğu ima ediyordu; nesnenin hayal edilen her mükemmelliğe bürünmesi için tek bir tetikleyiciye ihtiyaç vardı.[19] Proust daha da ileri giderek yokluğu, ulaşılmazlığı veya kıskançlığı aşkın gerekli öncülleri olarak saydı.[20] Lacan, "aşk, sahip olmadığın bir şeyi var olmayan birine vermektir" sözüyle neredeyse geleneğin parodisini yapacaktı.[21] Luce Irigaray gibi bir post-Lacancı ise "ötekini aynılaştıran... cinsel özgürleşme kılıfı altında erotizmi aşkın aleyhine vurgulayan"[22] bir dünyada aşka yer bulmak için mücadele edecekti.
Bilinen Batılı Aşk Felsefecileri
- Hesiod
- Empedocles
- Plato (Sympasion)
- St Augustine
- Thomas Aquinas
- Leon Hebreo
- Baruch Spinoza
- Nicolas Malebranche
- Jean-Pierre Rousselot
- Antonio Caso Andrade
- Sigmund Freud
- Søren Kierkegaard - Works of Love
- Carl Jung
- Anders Nygren
- Martin D'Arcy
- Irving Singer - Philosophy of Love: A Partial Summing-Up
- Arthur Schopenhauer - "Aşkın Metafiziği (Metaphysics of Love)"
- Thomas Jay Oord
- Friedrich Nietzsche
- Max Stirner "Egoistic Love"
- Max Scheler "The Nature of Sympathy"
- Erich Fromm, Sevme Sanatı kitabının yazarı
- C. S. Lewis, "The Four Loves"
- Michel Onfray,Théorie du corps amoureux : pour une érotique solaire (2000) kitabının yazarı
- Karl Popper
- Jean-Luc Marion, "The Erotic Phenomenon"
- Luce Irigaray, "The Way of Love"
- Bell Hooks - All About Love: New Visions
- Roger Scruton - Notes from Underground
- Carrie Ichikawa Jenkins
Doğu gelenekleri
Max Weber'in din ve cinsellik arasındaki yakın ilişki olarak adlandırdığı şey göz önüne alındığında,[23] Hindistan'da lingam ve yoni'nin ya da Çin'de Yin ile yang'ın, erkek ve dişi ilkelerine[24] dayanan kozmik kutupluluğun yapılandırıcı bir biçimi olarak rolü belki de daha anlaşılırdır. Tantra, maithuna ya da kutsal cinsel birleşme yoluyla[25] bütün bir kutsal cinsellik geleneği geliştirmiş[26] ve bu gelenek Budizmle birleşerek cinsel aşkın aydınlanmaya giden bir yol olarak görülmesine yol açmıştır: Saraha'nın ifadesiyle, "Lotus ve vajra arasında oluşan bu mutluluk verici haz... tüm kirleri ortadan kaldırır".[27] Daha sade bir ifadeyle, Hinduların evlilikte aşkın temeli olarak dostluk geleneğinin izi Vedaların ilk zamanlarına kadar sürülebilir.[28] Konfüçyüs bazen bir sevgi felsefesini (dinin aksine) ifade ediyor olarak görülür.[29]
Hinduizm'de aşk ve sevgi
Hinduizmde aşk, adanmışlık aşkı veya ilahi bir amaç için aşk olarak adlandırılır.[30] Hindu bir keşiş ve filozof olan Swami Vivekananda, "Evrendeki her şey ilahi kökenlidir ve sevilmeyi hak eder; ancak, bütünün sevgisinin parçaların sevgisini de içerdiği unutulmamalıdır."[31] demiştir.
Budizm'de aşk ve sevgi
Budizmde sevgi evrenseldir, aydınlanmaya ulaşmak için sevginin tüm insanlık için olması gerekir.[30] Dhammapada "sonbaharda solmuş bir nilüferi koparır gibi kendi sevginizi koparın. Barış yolunda, Buddha'nın gösterdiği Nirvana yolunda çabalayın."[32]
Konfüçyüsçülükte aşk ve sevgi
Konfüçyüsçülükte aşk, insan ilişkilerinde sevgiye önem verir.[30] Ren, Konfüçyüsçülüğün öğretilerinin merkezinde yer alan ve farklı sosyal ilişkilere odaklanan yardımsever sevgi anlamına gelen bir erdemdir.[33] Konfüçyüs'ün Analektleri'nin IV ,
"4.1 Üstat dedi ki, ren'e yerleşmek en adil yoldur. Eğer kişi ren'in ortasında yaşamayı seçmezse, bilgi nereden gelecek?
4.7 Üstat dedi ki, insanlar oldukları kişi tipine göre hata yaparlar. Onların hatalarını gözlemleyerek ren'i anlayabilirsiniz."[30]
İslam Dünyasında Aşk ve Sevgi
Özellikle Platon'un Symposion'unda da ele alınan Batı Dünyasında da o dönem tartışılan, Dünyevi (beşeri) aşk ve göksel aşk (ilahi aşk) görüşü ve ayrımı İslam Dünyası'nda da tartışma konusu olup, büyük bir etki bırakmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Irving Singer (31 Mart 2009). Philosophy of Love: A Partial Summing-Up. MIT Press. ISBN 978-0-262-19574-4. Erişim tarihi: 14 Eylül 2012.
- ^ Kephart, William (1970). "The "Dysfunctional" Theory of Romantic Love: A research report". Journal of Comparative Family Studies. 1 (1): 26-36. doi:10.3138/jcfs.1.1.26. JSTOR 41600756. 28 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2021.
- ^ Linnell Secomb (1 Haziran 2007). Philosophy and Love: From Plato to Popular Culture. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-2368-6. Erişim tarihi: 14 Eylül 2012.
- ^ "Plato's theory of love: Rationality as Passion" (PDF). 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Eylül 2023.
- ^ a b Lawrence Sterne, The Life and Opinions of Tristram Shandy (1976) p. 560-1
- ^ S. Freud, On Metapsychology (PFL 11) p. 331
- ^ B. Jowett trans, The Essential Plato (1999) p. 746
- ^ Aristotle, Ethics (1976) p. 377-9
- ^ William C. Carroll ed., The Two Gentlemen of Verona (2004) p. 3-23
- ^ Quoted in Carroll, p. 11
- ^ Lucretius, On the Nature of the Universe (1961) p. 27 and p. 163-5
- ^ Kingsley-Smith, Jane (2010). Cupid in early modern literature and culture. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76761-3. Erişim tarihi: 20 Kasım 2022.
- ^ "Philia: Love In Friendships | BetterHelp". www.betterhelp.com (İngilizce). 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2021.
- ^ "What Is Agape Love?". Bishop William B. Caractor's blog. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2022.
- ^ Templeton, Sir John (1999). Agape Love: Tradition In Eight World Religions. Templeton Foundation Press. ss. 49. ISBN 978-1-890151-75-1.
- ^ Fay, Jim (2000). Love and Logic Magic for Early Childhood (İngilizce). Love and Logic Press.
- ^ Helen Waddell, The Wandering Scholars (1968) p. 20 and p. 26
- ^ Carroll, p. 31
- ^ Irving Singer, The Nature of Love (2009) p. 360-1
- ^ G. Brereton, A Short History of French Literature (1954) p. 243
- ^ Adam Phillips, On Flirtation (1994) p. 39
- ^ Luce Irigaray, Sharing the World (2008) p. 49 and p. 36
- ^ Max Weber, The Sociology of Religion (1971) p.236
- ^ Carl Jung, Man and his Symbols (1978) p. 81 and p. 357
- ^ Sophy Hoare, Yoga (1980) p. 19
- ^ Margo Anand, The Art of Sexual Ecstasy (1990) p. 38-47
- ^ Quoted in E. Conze, Buddhist Scriptures (1973) p. 178
- ^ Hindu Philosophy of Marriage[]
- ^ F. Yang/J. Taamney, Confucianism (2011) p. 289
- ^ a b c d Ding, Z. (1995, Fall). ""Love" and the Eastern Spirit: a philosophic perspective." The Cal Poly Pomona Journal of Interdisciplinary Studies, 8, 183-189.
- ^ Vivekananda, Swami (10 Eylül 2010). The God Of Love Is His Own Proof (İngilizce). Kessinger Publishing, LLC. ISBN 978-1163062906.
- ^ Anonymous (30 Mayıs 1973). The Dhammapada: The Path of Perfection. Mascaró, Juan tarafından çevrildi. Penguin Classics. ss. 76. ISBN 978-0140442847.
- ^ Bunnag, Anawat, The Concept of Love in Philosophy: A Comparative Study Between Plato’s Idea and Chinese Philosophy Part II: Confucius (August 9, 2019). CULTURAL ANTHROPOLOGY eJOURNAL, Vol.4, No.134: Aug 23, 2019, Available at SSRN: Şablon:SSRN yada http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3435287
