İçeriğe atla

Aşkın Çabası Boşuna

Aşkın Çabası Boşuna
Love's Labours Lost
Love's Labours Lost
Loves Labour Lost Birinci Folio Bakisi
Loves Labour Lost Birinci Folio Bakisi
YazarWilliam Shakespeare
İlk gösterim1593 - 1596 civarları
Ülkeİngiltere
Orijinal dilİngilizce
TürGülmece-Komedi
Zaman ve mekânNavara Kralı sarayi
1598'de yayınlanan Birinci Quatro edisyonu için Aşkın Çabası Boş oyunu için baş sayfa

Aşkın Çabası Boşuna (İngilizcesi: Love's Labour's Lost) İngiliz yazar William Shakespeare tarafından yazılmış bir komedi oyunudur. Bu eser yazarın ilk komedileri arasında olup 1590'lı yılların ortalarında yazılmış olduğu sanılmaktadır. İlk defa basılıp yayınlanması 1598'dedir. Bu eser ilk defa 1598'de Kraliçe I. Elizabeth huzurunda sahneye konulmuş; ikinci defa yıllarca sonra 1605'te bir büyük malikanede oynamıştır. Sonra 1839'da Covent Garden Tiyatrosunda oynanıncaya kadar tiyatro repertuvarlarına hiç girmememiştir.

Yazılma kaynağı, zamanı ve sahnede ilk oyun

Bu oyunun ismi bir Klasik Yunan şairi olan Theognisin şu mısrasından ortaya çıkartılmıştır:

Düşmanlarına iyilik yapmak aşkın boşa giden çabasıdır"

Bu oyun Shakespeare'in eserleri arasında nadiren tek bir kaynağa bağlanamayanlardandır. Bu nitelikli diğer eserleri "Fırtına" ve "Cymbaline"dir. Bazı kritikler ayni devrin pek tanınmamış İngiliz yazarları olan John Lyly ile Robert Wilsonun ve Fransız yazar Pierre de la Primaudye'nin etkilerini görürler[1] Bu nedenle bu eserin Shakespeare'in tüm orijinalliğini ilk defa açıkça göstermiş olduğunu iddia etmektedirler.

Modern edebiyatçı ve kritiklerinin coğu oyunun 1595 veya 1596'da yazılmış olduğuna hemfikirdirler. Eğer bu doğru ise bu oyun Shakespeare'in en çok tanınmış eserlerinden olan Romeo ve Juliyet ve Bir Yaz Gecesi Rüyası eserleri ile aynı dönemde yazılmıştır. Kitapçı Cuthbert Burby'nin 1598'de yayınlamış olduğu Quatro edisyonun içinde bulunan Aşkın Çabası Bosuna eserinin baş sayfasında "W.Shakespeare tarafından hataları değiştirilmiş ve eklemeler yapılmıştır" şeklinde bir ifade bulunmaktadır. Bunun eserin yeniden düzeltilip değiştirildiği manasında olduğu ve böylece bu eserin son formunun ilk şekilden değişik olduğu iddia edilmektedir. Bu oyun 1623'te Birinci Folyo edisyonunda ve 1631'de son quatro edisyonunda basılmıştır.

İlk defa sahneye konulması için yazılı belgeye göre bu eser ilk defa 1597'de Kraliçe I. Elizabeth huzurunda Saray'da Noel eğlenceleri arasında oynanmıştır. İkinci sahneye koyma ise 1605'te bir Londra'da bir tiyatoda değil; bir İngiliz asilzadesinin (ya 3. Southampton Baronu ya da Lord Cranborne'un) büyük malikanesinde yapılmıştır. Daha sonra da çok uzun bir ara ile 1839'da Covent Garden Kraliyet Operaevi'nde 1839'da yapılmıştır.[2]

Karakterler

Ferdinand - Navarre Kralı
Prenses - Fransız Prensesi
Berowne, Longaville, Dumaine - Kıralın maiyetindeki baronlar
Boyet, Marcade - Franız Prensesi maiyetindeki baronlar
Rosaline, Maria, Katharine - Fransız Prensesinin nedimeleri
Don Adriano de Armado - Bir fantastik İspanyol
Sir Nathaniel - Bir papaz
Holofernes - Bir öğretmen
Dull - Bir koruma görevlisi
Costard- Bir soytarı
Moth - Armado'nun genç uşağı
Bir Orman Korucusu
Jaquenetta - Hafif tabiatlı bir köylü kızı
Subaylar ve diğerleri, Kral ve Prenses'in hizmetkarları

Konu

Bu oyun Navarre Kralının ve üç asilzade arkadaşının (Berowne, Dumaine ve Longaville) hayatlarının gelecek üç yılını ciddi akademik çalışmalara adayacaklarına ve kadınların bulundukları toplantılarda boş vakit geçirmeyeceklerine dair bir yemin vermeleri ile başlar. Berowne bu uğraş hakkında diğerlerine nazaran daha çekingen davranır. Berowne yakın bir zamanda krallığa Fransız Prensesi'nin üç asil kadın nedimeleri ile birlikte geleceğini ve bu asil hanımların ağırlanması gereğini krala hatırlatır. Kral Berowne'na, bu haberin yeminleri için pek önemi olmadığını, asil hanımların saray dışında bir arazide kamp kurulup ağırlanacaklarını söyler.

Fakat asil hanımlar geldiği zaman kral ve üç arkadaşı bu Fransız Prensesi ve üç asil nedime hanımlara komik olarak aşık olurlar. Bu ana konu etrafında birkaç komik alt-konu bulunmaktadır. Çok ağır bir İspanyol şivesi ile İngilizce konuşan silahşor Don Adrieno de Armado genç uşağı Moth yardımı ile ve muhalifi olan bir ahmak köylü olan Costard ile, biraz hafif meşrep köylü kızı olan Jaquenetta'ya kur yapmaya çalışır ama hiç sonuç almadan başarısız kalır. Aynı zamanda iki tane yazarın alay ettiği ilim adamı, Holofrenes ve Nathniel, sahneye gelirler ve bilgi gösterisi yapma niyetiyle birbirlerine çok basit okul çocuğu Latincesi ile konuşmaya çalışırlar.

Son perdede komik karakterler asilzadeleri eğlendirmek için bir oyun sahneye koyarlar; bu fikir Holofernes tarafından geliştirilmiştir ve bu oyunda bu kişiler Dokuz Değerliler rollerini alırlar. Dört asilzade - ve asil hanımların erkek uşağı Boyet - bu oyunu alaya alırlar ve bu nedenle Armado ve Costard nerede ise kavga edecek hale gelirler. Bu oyun içinde oyunun sonunda yeni bir beklenmedik karmaşık sorun da ortaya çıkar. Fransa'dan bir haber gelmiştir. Prenses'in babası ölmüş ve taht prensese kalmıştır. Bu nedenle Prenses'in hemen ayrılıp geri dönmesi gerekmektedir. Kral ve asilzadeleri Fransız asil kadınlara onlar ayrıldıktan sonra da sadık kalacaklarına yemin ederler. Fakat asil hanımlar erkeklerin aşklarının o kadar güçlü olduğuna ve onlara sadık kalabileceklerine inançları yoktur. Bu nedenle bir yıl ve bir gün bekleyip yeminlerine sadık kalıp kalmadıklarının sınanması gerekmektedir.

Böylece bu oyun pek kesin olmayan bir sonuçla sona ermektedir; halbuki Shakespaere'in oyunları sonunda her sorunun kesin sonuçlara varılır. Bu oyun bu prensipten tek ayrıldığı oyun olduğu bilinmektedir. Onun için bazı edebiyatçılarsa bir başka oyunun bunu takip ettiğine inanmaktadır. Gerçekten Shakespeare'in oyunlarının adlarının bir listesini hazırlayan Francis Meresin listesinde Aşkın Çabası Kazançlı adi altında bir oyun bulunmakta ve bunun kaybolmuş bir Shakespeare oyunu olduğunu iddia etmektedirler.[3]

Kritik

Aşkın Çabası Boşuna oyunu, Shakespeare'in oyunları arasında, çok gösterişli ve entelektüel olma ününü kazanmıştır. İçeriğinde çok karmaşık olarak geliştirilmiş kelime oyunları, cinaslar ve tanınmış edebiyat eserlerine telmihler bulunmaktadır. Çağının şiirsel şekillerini çok zeki bir şekilde iğneleyen ve taklit eden parçalar eser içinde her tarafa yayılmıştır.

Bu eser eski Shakespeare çağının entelektüel zümreden seyircisine hitap etmek üzere hazırlanmıştır. Onun için eski 16.yüzyıl içerik ve formları, her zaman modern çağların seyircisine çok acayip geldiği için bu oyun hiçbir zaman popüler olmamıştır. Bu durum Türkçeye sadece bir defa çeviri haline getirilmesi ile de anlaşılmaktadır. Yine 2000 yılında Kenneth Brenagh bu oyunun filmini hazırlarken oyunun janrını değiştirip müzikalleştirmiş ve böylece daha geniş bir seyirci zümresine hitap edebileceğini düşünmüştür; ne yazıktır ki oyunun ruhu galip gelmiş ve film pek gişe geliri getirmemiştir.

Adaptasyonlar

Alman asıllı Thomas Mann'ın 1943'te yazdığı Doctor Faustus adlı romanda hayalî bir şahıs olan Alman bestekârı Adrian Leverkühn Aşkın Çabası Bos adlı bir opera yazmıştır.

Kenneth Branagh'nın 2000 yılında yaptığı filmde olayların zamanı 1930'lu yıllara aktarılmıştır. Böylece hazırlanan filmin bir muzikal olmasına imkân sağlanmıştır. Bu janrda filmin seyirci çekeceğini beklemekteydi; ancak eğer başarı gişelerde satılan bilet sayısı ile değerlendirilirse, beyaz-sahnede bu filmin pek bir başarı sağlayamadığı kolayca iddia edilebilir.

Bu Aşkın Çabası Boş oyunu ve bunu seri olarak takip ettiği sanılan Shakespeare'in kayıp oyunlarından olan Aşkın Çabası Kazançlı, İngiltere'de BBC Televizyonu için hazırlanan uzun yıllardır devam eden bigi-kurgu/fantezi dizisi olan Doktor Who serisinde Shakespeare'in kodu adı verilmiş birkaç bölümün ana konusunu sağlamışlardır.

Dipnotlar

  1. ^ Kerrigan, J. ed. "Love's Labour's Lost", New Penguin Shakespeare, Harmondsworth 1982, ISBN 0-14-070738-7
  2. ^ F. E. Halliday, A Shakespeare Companion 1564-1964, Baltimore, Penguin, 1964; pp. 288-89.
  3. ^ Knutson, Roslynn, (1991) The Repertory of Shakespeare's Company, 1594-1613, Fayatteville: University of Arkansas Press. say.75.

Türkçeye çeviriler

Dışsal kaynaklar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">William Shakespeare</span> İngiliz oyun yazarı ve şair (1564–1616)

William Shakespeare, İngiliz şair, oyun yazarı ve oyuncu. Genellikle İngilizce dilinin en büyük yazarı ve dünyanın en iyi dram oyunu yazarı olarak anılır. İngiltere'nin ulusal şairi ve "Avon'un Ozanı" olarak da bilinir. Günümüze ulaşan eserleri, bazı ortaklaşa yazılanlarla birlikte 38 oyun, 154 sone, iki uzun öykü şiir ve birkaç kaynağı belirsiz şiirden oluşur. Oyunları bütün önemli dillere çevrildi ve diğer bütün oyun yazarlarından daha çok sergilendi.

<span class="mw-page-title-main">Dram (tiyatro)</span>

Dram trajedi, komedi veya trajikomedi türünde tiyatro eseri. Dramatik, epik ve liriğin yanı sıra üçüncü esaslı edebi türdür.

<span class="mw-page-title-main">Molière</span> Fransız oyun yazarı ve oyuncu (1622 - 1673)

Jean-Baptiste Poquelin daha bilinen adıyla Molière, Fransız oyun yazarı ve oyuncu.

<span class="mw-page-title-main">Tiyatro</span> sahnede, seyirciler önünde oyuncuların sergilenmesi amacıyla hazırlanmış gösteriler

Tiyatro, bir sahnede, seyirciler önünde oyuncuların sergilemesi amacıyla hazırlanmış gösterilerdir. Farklı bir şekilde duyguların ve olayların hareket (jest) ve konuşmalarla anlatılmasıdır. Genel olarak temsil edilen eser anlamında da kullanılır. Tiyatro eseri, olayları oluş yoluyla gösterir. Bu yönüyle konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir. Yaygın bir deyişle tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı olarak Shakespeare'in sözüyle de ifade edilir.

<i>Hamlet</i> William Shakespeareın trajedisi

Hamlet, William Shakespeare tarafından 1599 ile 1601 yılları arasında yazılan temasında trajediyi işleyen oyundur. Danimarka'da geçen oyunda Prens Hamlet'in, kral olan babasını öldürdükten sonra tahta geçen ve annesi Gertrude ile evlenen amcası Claudius'tan nasıl intikam aldığını anlatır. Oyun renkli bir biçimde kahır dolu kederden, hiddet dolu gazaba geçen gerçek ve yapmacık cinnetin izlediği yolu çizer ve ihanet, intikam, ensest, ahlaksızlık konularını işler.

<i>Hırçın Kız</i> ilk temsili 1593 olan Shakespearein komedisi

Hırçın Kız, William Shakespeare'in komedilerinden biridir. 1590-1591 yıllari arasinda yazıldığı varsayılır ve ilk temsili 1593'tedir.

<i>V. Henry</i> (oyun) Shakespearein bir oyunu

V. Henry, William Shakespeare'in İngiltere kralı V. Henry'nin hayatına dayanarak yazdığı tarihsel bir oyundur. Agincourt Savaşı öncesi ve sonrası olayları konu alır. 1599 yılının ilk aylarında yazıldığı düşünülmektedir. Kendi başına ayrı bir oyun olmayıp bir dörtlü oyun grubunun birinci oyunu olduğu iddia edilmektedir. Bu Henriad oyun grubunun diğerleri esere konu olan kralın hükümdarlığa geçiş tarihi itibarıyla şöyle sıralanabilir: IV. Henry, Bölüm 1, IV. Henry, Bölüm 2 ve V. Henry.

<i>Fırtına</i> (oyun) Shakespeare oyunu

Fırtına, William Shakespeare'in beş perdeden oluşan, trajik-komik hatta fantastik, oyunlarından biridir. Genellikle 1610 ya da 1611'de yazıldığı varsayılmaktadır ama bazı otoritelere göre daha önce yazılmıştır. Shakespeare'in başka yazarlarla işbirliği yapmadan, tek kendisinin yazmış olduğu son tiyatro eseridir. Türü konusunda kesin bir anlaşma yoktur. İlk 1623de yayınlanmasında, Birinci Folyo edisyonunda, komedi olarak adlandırılmıştır ama çağımızda birçok modern otorite tarafından romans olarak sınıflandırılmaktadır. 1642de Cromwell'in devrim idaresi tarafından İngiliz tiyatrolarının kapatılmasına kadar pek az dikkat çekmiştir. Kraliyet idaresinin Restorasyonu ile tiyatrolar tekrar açıldıkları zaman çok ilgi görmüş ve popüler olarak sahnelerde birçok defa tekrarlanmıştır; ama bu oyunlarda çok defa orijinal metin değil değiştirilmiş telif metinler kullanılmıştır. Ondokuzuncu yüzyıl ortalarında tiyatrolar orijinal metinleri kullanmaya başlanmışlardır. Yirminci yüzyılda kritikler ve edebiyat bilimcileri tarafından çok köklü bir yeniden değerlendirmeden geçirilmiştir ve çağımızda Fırtına Shakespeare'in en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

<i>Veronalı İki Centilmen</i>

Veronalı İki Gentilmen, İngiliz oyun yazarı William Shakespeare tarafından tiyatro yazarlığı mesleğinin başlarında yazılmış komedi janrında bir oyundur. Shakespeare'in oyunları arasında en az sayıda oyuncu ile oynananıdır ve bir kadın kahramanın erkek çocuk elbiseleri ile sahneye çıkması ilk defa bu oyunda olmuştur. Oyunda işlenen ana temalar arkadaşlık ve sadakatsizliktir. Bazı yazarlar, oyunun en önemli olayının Proteus'un uşağı olan Launce'ın, köpeği ile birlikte sahnede soytarılık yapması ve böylelikle bir bakıma oyunu esas kahramanlarından çalmaları olduğunu iddia ederler.

<i>Windsorun Şen Kadınları</i>

Windsor'un Şen Kadınları, İngiliz oyun yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış komedi türünde bir tiyatro oyunudur. Bu oyun ilk defa 1602'de basılmıştır ancak yazılışının 1597'den önce olduğu zannedilmektedir. Baş kahraman, Shakespeare'in IV. Henry oyunlarında bulunan, "şişman şövalye" Sir John Falstaff'tır. Bu oyun Shakespeare'in kendi yaşama çağı olan ve yeri olan I. Elizabeth çağının İngiltere orta sınıfının hayat sorunları ile ilgili olan tek oyunudur. Bu oyunun birkaç opera adaptasyonu yapılmıştır.

<i>Sonu İyi Biterse</i>

Sonu İyi Biterse ünlü İngiliz yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış bir oyundur. Ne zaman yazıldığı kesin olarak bilinmemekle beraber 1601 ile 1608 arasında Shakespeare kariyerinin ikinci yarısının başlangıç yıllarında yazıldığı tahmin edilmektedir. Bu eser 1623te Shakespeare eserlerinin tümünü kapsayan Birinci Folyo içinde yayınlanmıştır. Önceleri bu oyun komedi olarak sınıflandırılmakta idi. Ancak çağımızda bu sınıflama değiştirilmiş kolayca komedi veya trajedi olarak sınıflandırma yapılamadığı için bu eserin problem oyunlar olarak sınıflanması kabul edilmektedir

<i>Cymbeline</i> William Shakespearein oyunu

Cymbeline, İngiliz yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış bir Kelt asıllı eski İngiliz kralı hakkında 5 perdelik bir oyundur.

<i>İki Soylu Akraba</i>

İki Soylu Akraba İngiliz Kralı I. James çağında 1613-1614'te yazılmış, 1634'te basılmış bir trajedi-komedi oyunudur. Bu oyunun zamanın İngiliz yazarlarından John Flecther ile daha ünlü William Shakespeare tarafından birlikte yazıldığı edebiyat otoriteleri tarafından genel olarak kabul edilmektedir. Araştırmacılar çok geniş kapsamlı testler ve teknikler uygulayarak hangi kısımların Shakespeare hangilerinin Fletcher tarafından yazıldığını şöyle tahmin etmektedirler: Shakespeare -

I.Perde, 1.-3.Sahneler;
II.Perde, 1.Sahne;
III.Perde, 1.Sahne;
V.Perde, 1.Sahne 34-173 satirlar ve 3.-4. Sahneler
Fletcher -
Prolog;
II.Perde, 2.-6. sahneler;
III.Perde, 2.-6. sahneler;
IV.Perde, 1. ve 3.sahneler;
V.Perde: 1.Sahne, 1-33 satırlar, 2.Sahne ;
Epilog.
Bilinmeyen-
I.Perde, 4.-5. sahneler;
IV.Perde 2.Sahne
<i>Perikles</i> (oyun)

Perikles, Sur Prensi ünlü İngiliz oyun yazarı ve ozanı William Shakespeare tarafından yazılmış bir tiyatro oyunudur. Bu eser Shakespeare'in ilk yayınlanan tüm eserlerini kapsayan Birinci Folyo edisyonunda bulunmaktadır.

<i>Kış Masalı</i>

Kış Masalı ünlü İngiliz oyun yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış bir tiyatro eseridir. 1611'de ilk defa I. James'in sarayında sahnelenmiştir. İlk yazılı baskısı, 1623'te William Shakespeare'in toplu eserlerini ıhtivâ eden "Birinci Folyo" baskısında kaydedilmiştir. Oyun ilk sahnelendiğinde komedi olarak tanımlanmakla beraber, bazı modern eleştirmenler eseri "romans" türüne dahil etmektedir. Birtakım eleştirmenler ve araştırmacılar da eseri bir "problem oyun" olarak görmektedirler; çünkü oyunun başındaki üç perde çok güçlü psikolojik dram türünde fakat son iki perde de komedi unsuru ağırlık kazanmakta ve oyun nihâyetine mutlu sonla sona ermektedir.

<i>Kral John</i>

Kral John ünlü İngiliz oyun yazarı ve ozanı William Shakespeare tarafından yazılmış olan 5 perdelik bir oyundur. Bu oyunun janrı tarih oyunu olarak verilmektedir; çünkü İngiliz Kralı II. Henry ve kraliçe Akitanya Düşesi Eleanor'un oğlu ve İngiliz Kralı III. Henry'nin babası olan 1199 – 1216 döneminde İngiliz Kralı olan Kral John'un hayat hikâyesini dramatik bir şekilde temsil etmektedir. Bu oyun 1590'li yılların ortalarında yazılıp temsil edilmiş olduğu sanılmaktadır; fakat ilk basılı şekli 1623 tarihli birinci folyo edisyonunda bulunmaktadır.

<i>VIII. Henry</i> (oyun) Shakespeare oyunu

VIII. Henry, ünlü İngiliz oyun yazarı ve ozanı William Shakespeare tarafından (kısmen) yazılmış ve İngiltere Kralı VIII. Henry'nin yaşam hikâyesini dramatik olarak temsil eden bir tarihsel janr tiyatro oyunudur. Zamanının belgelerinde bu oyunun ismi Her şey Gerçek olarak geçmektedir. Bu eserin ilk basılışı 1623'te yayımlanan Birinci Folyo edisyonundadır ve burada ilk defa oyunun ismi Henry VIII olarak verilmektedir. Oyunun bünyesi Shakespeare'in yazım hayatının sonlarına hazırladığı diğer romans janrlı eserlere çok benzemektedir. Fakat oyunun dilinin stilini inceleyen araştırmacılar bu eserin Shakespeare'in takipçisi olan oyun yazarı John Fletcher ile birlikte yazıldığına dair çok inandırıcı deliller bulunduğunu bildirmektedirler.

<i>VI. Henry, Bölüm 1</i>

VI. Henry Bölüm 1, İngiliz oyun yazarı William Shakespeare tarafından yaklaşık olarak 1588-1590’da yazılmış olduğu kabul edilen tarihsel bir oyundur. Bu oyun üç bölüm olan VI. Henry oyunları ile birlikte III. Richard oyunlarından oluşan Shakespeare'in tarihi oyunlar dörtlemesinin birincisidir.

<i>VI. Henry, Bölüm 3</i>

VI. Henry Bölüm 3 1591'de yazıldığı kabul edilen ve konusunun zamanının İngiltere Kralı VI. Henry'nin hayat dönemini olan bir Shakespeare tarihsel oyunudur. Bu oyun üç bölüm olan VI. Henry oyunları ile birlikte III. Richard oyunlarından oluşan Shakespeare'in bir tarih oyunlar dörtlemesinin üçüncüsüdür.

<i>Shakespearein soneleri</i> William Shakespeareden şiirler

Shakespeare'in soneleri, William Shakespeare'in çeşitli temalar üzerine yazdığı şiirlerdir. Shakespeare'in soneleri çoğu zaman 1609'da bir quarto'da toplu biçimde yayımlanmış olan 154 sone olarak bilinse de, Shakespeare'in yazdığı altı ek sone daha vardır ve bunları Romeo ve Juliet, V. Henry ve Aşkın Çabası Boşuna oyunlarına dahil etmiştir. III. Edward oyununda da kısmi bir sone vardır.