Aşina Nişufu
Aşina Nişufu (Çince: 阿史那泥熟匐) veya Eski Türkçe İni Çor Börü[1] 679-680 yılları arasında isyan etmiş Göktürk tigini ve Doğu Göktürk kağanı. Adı 7. asır Çin kroniklerinde geçer.[2] Yaşamı hakkında çok az bilgi vardır. Bu yüzden, yalnızca hükümdarlık adı bilinmekte halk arasında kullanılan Türkçe adı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Göktürkleri kuran Aşina hanedanı üyesi olduğu için, adında yer alan Aşina ifadesi "Göktürk" hanedanına mensup olduğunu belirtmektedir.[3] Kendine bağlı olan destekçileri tarafından öldürülmüştür.[4]
Yaşamı
Nişufu'nun yaşamı hakkında çok az bilgi vardır. Çin kaynaklarına göre, I. Göktürk Kağanlığı yıkıldıktan sonra Tang Hanedanlığı'nın egemenliğine giren Türklerin yeniden Türk hâkimiyetini sağlamak için uğraşan isyancılardan biridir. Nişufu da Çin sarayını basma girişiminde bulunan Kürşad gibi giriştiği bağımsızlık mücadelesi sonucunda ölmüştür. Nişufu'nun ölüm tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, destekçilerinin ihaneti sonrasında kendi adamları tarafından öldürüldüğü düşünülmektedir.[5]
Arka plan
Göktürk İç Savaşı ile zayıflayan Göktürk Kağanlığı iyice güç kaybetmiş ve ikiye ayrılmıştı. Bu siyasi istikrarsızlık 630 yılına gelindiğinde artık Orta Asya'da egemen bir Türk devletinin kalmamasıyla sonuçlanmış, Türk topluluklarının devlet teşkilatlanması oluşturamadıkları tek dönem olan 630-680 Ulus Bunalımı Yılları başlamıştı.[6] Nişufu böyle bir dönemde Doğu Göktürk tahtına çıktı.
İsyan girişimi ve öldürülmesi
679 yılında Şanyu Genel Valiliği himayesindeki Türk yöneticiler olan Aşide Beŋü ve Aşide Fenzi, Aşina Nişufu'yu kağan yaparak Tang'a karşı isyan ettiler. 680 yılında, Tang ordusu Aşina Nişufu ve onun ordusunu yendi. Bu yenilginin ardından, Çin tarafından cezalandırılmaktan korkan destekçileri tarafından Nişufu öldürüldü. Aşina Nişifu'nun öldürülmesiyle birlikte, Çin'e karşı başlatılan bağımsızlık hareketleri bir ara kesintiye uğradıysa da Aşide Beŋü, Aşina Funian'ı kağan ilan ederek yine Tang'a karşı isyan etti.[4] Ancak bu girişim de başarısız oldu. Aşide Beŋü ve Aşina Funian Tang ordusuna teslim olmak zorunda kaldı. 5 Aralık 681 tarihinde Aşide Beŋü ve Aşina Funian da dahil olmak üzere 54 Göktürk Ch'ang-an'ın Doğu Pazarında halka açık bir alanda idam edildi.[7]
Bu dönemde yaşanan bağımsızlık isyanları, Göktürk Yazıtları'nda şu sözlerle dile getirilmiştir:
Türk milleti söyle demiş; “devlet sahibi idim, devletim şimdi hani? Kimin devleti için kazanıyorum” demiş. “Kağanlı millet idim, kağanım hani? Hangi kağanın işini-gücünü çeviriyorum” demiş. Böyle söyledikten sonra Çin imparatoruna düşman olmuşlar, ancak düşman olduktan sonra kendini tanzim ve tertip edemediğinden yine teslim olmuşlar.[8]
Ayrıca bakınız
- Aşina Funian
- Göktürk İç Savaşı
- Kürşad (Chieh-she-shuai)
- Aşide Beŋü
Kaynakça
- ^ Saadettin, Gömeç. "Türk Büyükleri XII". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2016.
- ^ Bauer, Susan Wise (2010). The History of the Medieval World: From the Conversion of Constantine to the First Crusade. W. W. Norton & Company. s. 238. ISBN 978-0-393-05975-5.
- ^ "Tarih 5 - İlk Türk Devletleri" (PDF). MEB. s. 61. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2016.
- ^ a b “Kök Börüler ve Arslanlar”, Göktürk Devleti’nin 1450. Kuruluş Yıldönümü, Sempozyumu, 7 Ekim Ankara 2001
- ^ Tarih 5, a.g.e., s.61.
- ^ İkinci Göktürk İmparatorluğu (Kutluklar), http://www.turktarihim.com/%C4%B0kinci_G%C3%B6kt%C3%BCrk_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu_Kutluklar.html 25 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Göktürkler ve Ergenekon Destanı (500-1000)". 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2016.
- ^ Költigin Yazıtları, güney yüzü, satır: 113.
