İçeriğe atla

Aşağı Tananaca

Aşağı Tananaca
Benhti Kokht’ana Kenaga’
Ana dili olanlarAmerika Birleşik Devletleri (Alaska)
Konuşan sayısı25:[1]Na-Dene
Eyak-Atabask
Atabask
Kuzey  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Na-Dene?
  • Aşağı Tananaca
Yazı sistemiLatin (Kuzey Atabask varyantı)
Dil kodları
ISO 639-2ath
ISO 639-3taa

Aşağı Tananaca ya da Aşağı Tanana dili [kendilerince Benhti Kokht’ana Kenaga’; İngilizce Lower Tanana, Tanana, Minto], ABD'nin Alaska eyaletinde içbölgelerdeki Tanana ırmağının (Tthʼituʼ) aşağı kısımlarında Minto (Menhti) ile Nenana yörelerinde yaşayan Aşağı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[1]

Aşağı Tanana dil sahasının komşuları olarak batı ve kuzeybatısında Koyukonca kuzeydoğusunda Guçince, güneyinde Ahtnaca, doğusunda ise Tanakrosça ve Hanca konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri (Yukarı Tananaca ve Tanakrosça) ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir (Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası).

Diyalekt ve kabileler

  • Minto-Nenana şivesi (İng. Minto Flats-Nenana River dialect). Minto (Menhti) ve Nenana (Nina Noʼ) yörelerinde konuşulur.
  • Chena şivesi (İng. Chena River dialect). Chena Village (Chʼenoʼ) köyünde konuşulur.
  • Salcha şivesi (İng. Salcha River dialect). Salcha (Sol Chaget) yöresinde konuşulur

Bazı dilciler, son konuşanı 1993'te ölen Salcha-Goodpaster (Salcha-Goodpaster dialect) şivesini oldukça farklı olmasından dolayı, Orta Tananaca (İng. Middle Tanana) adı altında Tanana dillerinin dördüncüsü olarak kabul etmektedir.[2]

Örnekler

  • dena adam
  • trʼaxa kadın
  • setseya dedem
  • setsu ninem
  • kwska şef, reis
  • xwtʼana klan
  • ddheł dağ
  • tu su
  • sresr kara ayı
  • bedzeyh rengeyiği
  • łiga köpek
  • beligaʼ (onun) köpeği
  • kʼwyʼ söğüt
  • katreth mokasin
  • trʼiyh kano
  • yoyekoyh aurora (kuzey ışıkları)

Ayrıca bakınız

Dip notlar

  1. ^ a b "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  2. ^ Holton, Gary. 2010. Behind the Map: The reification of indigenous language boundaries in Alaska. Working Papers in Athabaskan Languages, ed. by S. Tuttle & J. Spence, 75-87. (Alaska Native Language Center Working Papers 8). Fairbanks: Alaska Native Language Fairbanks.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Atabask dilleri</span>

Atabask dilleri, Athabaska dilleri ya da Dene dilleri olarak da bilinen bu grup, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri ailesinin en büyük grubudur ve Eyakça ile birlikte bir üst grupta toplanırlar. Atabasklar tarafından konuşulurlar. Kanada ve Alaska'da yoğundurlar. ABD'nin Kuzey Pasifik kıyılarında ve orta güney bölgelerinden Meksika'nın kuzey sınır bölgelerine kadar adacıklar olarak yer alırlar. Coğrafi konumları baz alınarak Kuzey Atabask dilleri, Pasifik Atabask dilleri ve Güney Atabask dilleri biçiminde üç alt grupta toplanırlar. Apaçi ve Navahoların dilleri son grupta yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ahtnaca</span>

Ahtnaca ya da Ahtna dili, Alaska'da Copper River yöresinde Ahtnalar tarafından konuşulan Na-Dene dilleri ailesinden Atabask dilleri grubundan bir Kızılderili dili. Eskiden İngilizcede Copper River ya da Mednovskiy adlarıyla da bilinirdi. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 650 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Hanca</span>

Hanca ya da Han dili, ABD'nin Alaska eyaletinde ve Kanada'nın Yukon bölgesinde Alaska Atabasklarından Hanlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir. Guçince ile Yukarı Tananaca arasında bir dil olup en yakın akrabası Guçincedir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 60 kişilik nüfustan 12 kadarı, Kanada'daki 250 kişilik nüfustan ise 7 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Denağinaca</span>

Denağinaca ya da Denağina dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Cook Inlet bölgesinde konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 1.000 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Koyukonca</span>

Koyukonca ya da Koyukon dili, ABD'nin Alaska eyaletinde, Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde, Koyukuk ırmağı ile Yukon ırmağı arasındaki bölgelerde Alaska Atabasklarından Koyukonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Değinakçadır. Fransız kökenli Kanadalı bir Cizvit misyoneri olan Jules Jetté'nin 1898'de kaydetmeye başladığı derlemeleri günümüzde Atabask dil araştırmalarında değerli belgelerdir. Hristiyan misyonerlerce misyon okullarında çoğu kez yalnızca dini eğitim verilmiş ve Koyukon öğrenciler İngilizce konuşmaya zorlanmıştır. Günümüzde Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Tanakrosça</span>

Tanakrosça ya da Tanakros dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Tanana ırmağının orta kesimlerinde Tanacross yöresinde yaşayan Tanakroslar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olmak üzere olan dil. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Tanakros dil sahasının komşuları olarak batısında Aşağı Tananaca kuzeyinde Hanca, güneyinde ise Ahtnaca konuşulur. En yakın akrabası olan Yukarı Tananaca doğusunda konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananaca</span>

Yukarı Tananaca ya da Yukarı Tanana dili [kendilerince Neeʼaaneegn, Nee'aaneek; İngilizce Upper Tanana, Nabesna], ABD'nin Alaska eyaletinde Northway, Tetlin ve Tok köylerinde, ayrıca daha az olarak Kanada'da Yukon bölgesinde Beaver Creek yöresinde yaşayan Yukarı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Yukarı Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeybatısında Tanakrosça kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir).

<span class="mw-page-title-main">Güney Tuçoncası</span>

Güney Tuçoncası ya da Güney Tuçon dili, Kanada'da Yukon bölgesinin güneybatısında Güney Tuçonları tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tuçon dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 1995 rakamlarına göre 1400 kişilik nüfustan 200 kişi anadilini konuşabiliyor. En yakın akrabası Kuzey Tuçoncası olup, diğer akrabaları Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Tuçoncası</span>

Kuzey Tuçoncası ya da Kuzey Tuçon dili, Kanada'da Yukon bölgesinin Mayo, Pelly Crossing, Stewart Crossing, Carmacks ve Beaver Creek yörelerinde Kuzey Tuçonları tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tuçon dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 1995 rakamlarına göre 1000 kişilik nüfustan 200 kişi anadilini konuşabiliyor. En yakın akrabası Güney Tuçoncası olup, diğer akrabaları Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir.

<span class="mw-page-title-main">Guçince</span>

Guçince ya da Guçin dili, ABD'de Alaska eyaletinde ve Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Yukon bölgelerinde Guçinlerin konuştuğu Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Tlingitçe ya da Tlingit dili, ABD'de Alaska'da, ufak bir kısmı da Washington'da ve Kanada'da eyalatlerinde yaşayan Kıyı Tlingitleri ile İç Tlingitleri tarafından konuşulan Na-Dene dillerinden tehlike altındaki Kızılderili dilidir. Grup içinde tek başına alt grupta toplanır. Diğer alt grubu Eyak-Atabask dilleri oluşturur. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 10.000 kişilik nüfustan 300 kadarı, Kanada'daki 1.000 kişilik nüfustan ise ancak 75 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Tanana Chiefs Conference</span>

Tanana Chiefs Conference, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska denen coğrafi bölgesinde Güney Alaska Atabaskları haricindeki 10.000 den fazla bütün Alaska Atabaskları denen yerli kabile üyelerine sağlık, eğitim, istihdam, toplumsal ihtiyaçlar, doğal kaynak proğramları ile aile hizmetleri sunan kâr amacı gütmeyen yerel şirketler birliği (konsorsiyum). Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden kâr amaçlı Doyon, Limited'in etki alanındaki 42 köyde 41 geleneksel kabile yapılanmasına göre faaliyet gösterir. Bugün TCC, üye kabilelerin siyasi, ekonomik, yasal ve sosyal savunucu olmuştur. Adını Tanana Nehrinden alır.

Tanana dilleri, Çoğu ABD'nin Alaska eyaletinde İç Alaska coğrafi bölgesinde, birazı da Kanada'da konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki üç ya da dört Kızılderili dili. Anadilini konuşabilen yaklaşık 165 kişidir. Dillerin hepsi de adlarını konuşulduğu topraklarda bulunan Tanana Nehrinden alır. Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası birlikte bir üst grup oluşturan Yukarı Kuskokvimcedir.

<span class="mw-page-title-main">Tanana Nehri</span>

Tanana Nehri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin doğusunda İç Alaska bölgesinde Alaska Atabasklarının coğrafyasında bulunan ve Yukon Nehrine dökülen bir nehir. Uzunluğu 940 km dir. Adını Koyukoncadan alan nehrin adı daha sonraları dilcilerce Tanana dillerine verilmiştir.

Kuzey Atabask dilleri, Kuzey Amerika'nın kuzeybatısında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin daha çok içbölgesinde Alaska Interior adı verilen İç Alaska'da birazı da güneyde Pasifik kıyılarında yaşayan Alaska Atabaskları ile batı Kanada'da Kanada Atabaskları tarafından konuşulan ve 29 dilden oluşan Atabask dillerinin bir alt grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Tananalar</span>

Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananalar</span>

Yukarı Tananalar ya da Yukarı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinin Tanana Nehri'nin yukarı kısımlarında ve Kanada'da Yukon topraklarında Beaver Creek yöresinde taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik etnik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Tanakroslar</span>

Tanakroslar ya da Tanakros Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinin Tanana Nehri'nin orta yukarı kısımlarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik etnik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Adları Tanana Crossing kelimesinden kaynaşma yoluyla türetilmiştir.