İçeriğe atla

Aşağı Katruh şivesi

Aşağı Gatruh lehçesi Azerbaycan dilinin bir lehçesidir.^[1]^[2]^[3] Dağıstan'ın Rutul bölgesinin Ashagi Gatrukh köyünde yayılan doğu lehçeleri grubuna ait bir şivedir.

Alan

Aşağı Gatrux'un bir görünümü. 2013.

Dağıstan'ın Rutul bölgesinin Ashagi Gatrukh köyünde Azerbaycan dilinin Aşağı Gatrukh lehçesi konuşulmaktadır. 1939 yılında yüzden fazla aile köyden Dağıstan'ın Maharramkend ilçesine taşınarak Lezgilerle birlikte Yeni Aul köyünü kurmuştur. Köy nüfusunun bir kısmı Darbend, Mahaçkale ve Dağıstan'ın diğer şehirlerinde yaşamaktadır. Toplam 2.000 kişi Aşağı Gatrux lehçesini konuşmaktadır. Lak ve Rutul'un komşu sakinleri de birbirleriyle Azerice iletişim kurmaktadır. ^[4]

Bir örnek

Aşağı Gatrux lehçesinde bir şiir.

Aşağı Katruh şivesinde

Edebi dilde

«Qatrux camahati harda ulsa da cani sağ olsun, üregi şad olsun!

Ebel şad bayramlar geçürmə Allah bizə qismət olsun! Galanlay da sağ olsun, galmay istiyib gala bilməyanlay da sağ olsun! Yüz bayramlara çıxun. Qatruxu hemeşe bele padderjka eyleyun.

Gezdim Vetenin dağları düzi,

İnşallah, Talut, dileyi bitər, senün üstüne qalar yüzi

Allah kesmesun senin karamatinnen bizi,

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Kentun eteginde yerleşib dermizin qayı,

Qizlar, gelinlar benzeyillar Günə Ayı,

Bulutlar meskenidu Qarçıqayı,

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Her keçən içar Pir bulağun suyuni,

Yeylağlara yayallar qoyunun sürini,

Ana-ata gozlar evladun tuyuni,

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Yuxarıkentun piydə yandurallar çirağı,

Uzağlara gedar siz u sesi suraği.

Yatdan çixarmi axi Bizunavətər bulaği?

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Atalar diyir Vetenun qədrini bil!

Çox dolamalimi, say ağaca çixan yox.

Yaşıvi sev diyirlər, Talut, sen beş yüz il!

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Deyillar darmandu dağlarun torpaği daşi,

Çox qarli olay geşşenun başi.

Kimlərdən xəbər alem, ay camahat, Qatruxun yaşi,

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Bu yerləra bir yaraşıqdı esebi meşe,

Güzlar da açir ağ lale benövşe

Bize bir açirma sirdu xanım meşe,

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Asmayi çox gedib küklerin üste,

Ordan cavan, qoja, keçir deste deste,

Senin türgesinde, Talut, igid evladlar besler,

Ziyaratlar, siz bizim Vetene olmusiz dayağ.

Sizi qatruxlular hemişe görsün oyağ. Sağ olun!».

«Qatrux camaatı harada olsa da canı sağ olsun, ürəyi şad olsun! Elə, belə şad bayramlar keçirməyi Allah bizə qismət etsin! Gələnlər də sağ olsun, gəlmək istəyib gəlməyənlər də sağ olsun! Yüz bayramlara çıxın. Qatruxa həmişə belə dəstək olun.

Gəzdim Vətənin dağlarını düzünü,

İnşallah, Talut, diləyin bitər, sənin üstünə qalar üzü

Allah kəsməsin sənin karamətindən bizi,

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Kəndin ətəyində yerləşib miz qaya,

Qızlar, gəlinlər bənzəyirlər Günə Aya,

Bulutlar məskənidir Qarçıqaya,

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Hər keçən içər Pir bulağın suyunu,

Yaylaqlara yayallar qoyun sürüsünü,

Ana-ata gözləyər övldanın toyunu,

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Yuxarı kənddə nöyütlə yandırıllar çırağı,

Uzaqlara gedər izi, səsi, sirağı.

Yaddan çıxarmı axı Bizunavətər bulağı?

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Atalar deyir Vətənin qədrini bil!

Çox dolanıb ağaca çıxan yox.

Yaşını sev deyirlər, Talut, sən beş yüz il!

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Deyillər dərmandır dağların torpağı daşı,

Çox qarlı olur Geşşənin başı.

Kimlərdən öyrənim, ay camaat, Qatruxun yaşını,

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Bu yerlərə bir bəzəkdir əsəbi meşə,

Çiçəklər də açır ağ lalə bənövşə,

Biz bir sir açır xanım meşə,

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Asma çox gedib köklərin üstünə,

Oradan cavan, qoca, küçir dəstə-dəstə,

Sənin türbəndə, Talut, igid övladlar bəslər,

Ziyarətlər, siz bizim Vətənə olubsunuz dayaq.

Sizi qatruxluları hemişə oyaq görək. Sağ olun!».

Kaynakça

^ Пигам А. Азимов, «Проблемы двуязычия и многоязычия: Сборник статей», с. 296
^ Владимир Журавлев, «Внешние и внутренние факторы языковой эволюции», с. 166
^ VI Конгресс этнографов и антропологов России, с. 59
^ Джидалаев 2008.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kumuklar</span> Türk etnik grubu

Kumuklar, veya Kumuk Türkleri, Dağıstan, Çeçenya ve Kuzey Osetya'nın yerlisi bir Türk halkıdır Kuzey Kafkasya'daki Türkler arasında en kalabalık olanlardır. 1930'lara kadar Kuzey Kafkasya halkları arasında Kumukça lingua franca olarak kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

Aramca veya Aramice, Sâmî (Semitik) dil ailesinin Kuzeybatı grubundan bir dil. Suriye ülkesinin eski adı olan Aram sözcüğüne izafeten adlandırılmıştır.

Acara lehçesi, Gürcücenin güneybatı lehçelerinden biri olup Acara'da ve Türkiye'de yaşayan Acaralılar tarafından konuşulur. Güneybatı lehçelerinde Acara lehçesi ile birlikte üç lehçe bulunur ve bunlardan Guria lehçesi Acara'nın kuzeyindeki Guria'da konuşulurken İmerhev lehçesi yalnızca Türkiye'de Artvin iline bağlı Meydancık, Şavşat (İmerhev) beldesinde konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Dağıstan</span> Rusyaya bağlı özerk ülke

Dağıstan, resmî adıyla Dağıstan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'nın Kuzey Kafkasya kısmında, Hazar Denizi kıyısında bulunan Rusya'ya bağlı, özerk bir cumhuriyettir. Kuzey Kafkasya Federal bölgesinin bir parçasıdır ve Büyük Kafkas Dağları'nın kuzeyinde konumlanır. Rusya'nın en güneyinde yer alan Dağıstan, güney ve güneybatıda Gürcistan ve Azerbaycan ile, batı ve kuzeyde Rusya'ya bağlı cumhuriyetler olan Çeçenistan ve Kalmukya ile kuzeybatıda ise Stavrapol Krayı ile sınır komşusudur. Mahaçkale, başkenti ve en büyük kentidir. Diğer büyük kentleri ise Derbent, Kizlyar, İzberbaş, Kaspiysk, Buynaksk'tır.

<span class="mw-page-title-main">Lezgice</span> Bir Kafkas dili.

Lezgice veya Lezgince, Dağıstan'ın güneyinde ve Azerbaycan'ın kuzeyinde Lezgilerin konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dili.

<span class="mw-page-title-main">Dolganca</span>

Dolganca Türk dillerinin Sibirya grubuna ait, Sahaca ile çok yakın olan, ağırlıklı olarak Dolganların konuştuğu dildir. Konuşucu sayısının azlığı nedeniyle tehlike altındadır. Taymır bölgesinde konuşulmaktadır.

Rutullar, Rusya'ya bağlı Dağıstan'da yaşayan küçük bir yerli halk. Kuzey Azerbaycan'da da yaşarlar.

Katruh, Rusya'ya bağlı Dağıstan Özerk Cumhuriyeti'nin Azerbaycan sınırındaki Rutul ilçesine bağlı bir köydür. 4.000 civarında Türk yaşamaktadır.

Cuhuri, Cuvuri ya da Yahudi Tatçası bir Tat dili olup özellikle Azerbaycan ve Dağıstan'da doğu Kafkas Dağlarındaki Dağ Yahudileri tarafından konuşulur.

Rutulca, Rusya'ya bağlı Dağıstan Cumhuriyeti'nde ve Kuzey Azerbaycan'da yaşayan küçük bir yerli halk olan Rutullar′ın konuştuğu dil. Rutulca, Kuzeydoğu Kafkas dillerinin Samur öbeğinde yer alır ve bugün Dağıstan Anayasası tarafından tanınmış 14 dilden biridir.UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'na göre dil, "kesinlikle tehlike altında" kategorisinde sınıflandırılmıştır.

Sahurlar -Azerbaycan′nın Kah ve Zaqatala ilçelerinde,ayrıca Dağıstan′nın Şeki-Zaqatala bölgesine komşu olan Rutul ilçesinde yaşamaktadırlar. Sayılar 30 bine yakındır .Sakur dilinde konuşurlar. Dini açıdan Sünni müslümandırlar. Şu anda 12 okulda sakur dilinde dersler geçirilir.Aynı okullarda 105 sınıf var ve 2500 civarında öğrenci eğitim alıyor Sakurların yaşadıkları bölgeye Şeki-Zaqatala ekonomik bölgesi dahildir. Son on yılda ortalama yıllık nüfus artışı 1.5% olmuştur ki, bu da Cumhuriyyet seviyesinde düşük . Sakurların en ünlü temsilcileri sırasında Fizik-matematik ilmler doktoru Abdullah Muhtarov,Prof.Abdullah Qarayev,Prof. Orucu Alizade,Valeh Hamzayev şair ve başkaları örnek verebiliriz. Sahurlar(saxur цахур yıki) Kafkasda Hristiyanlığı ilk kabul etmiş halkdır.Sonradan Arapların İslamı yaymalarına engel olmaya çalışmış ve sayıları azalmıştır.Selcuk ve oğuz türklerinin kafkasa gelişiyle dağlara çekilmişler.1562 ci yilında Osmanlı İmparatorluğunun desteyile I Ali Sultan Sahur sultanlığını kurmuş, başkenti günümüzde koy sayılan o zamanlar büyük şehir olmuş Dağıstanın Rutul rayonunun Saxur koyu olmuştur.sonradan merkez İlisuya geçmiş ve 1844 yılına kadar istiklallerini korumuşlar.Kafkasda ilk defa XII yuzyılda Kurani Kerimi Sahurlar dillerine çevirmişler.Misafirperver halkdır.Mutfakları oldukça zengindir...

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya Türkmenleri</span>

Kafkasya Türkmenleri ya da Kafkas Türkmenleri, Kafkasya Oğuzları, Hazar Ötesi Türkmenleri, Stavropol Türkmenleri, Rusya'da Stavropol Krayının Turkmenskiy ile Neftekumskiy rayonlarında yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslümandırlar.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes dilleri</span> Kuzeybatı Kafkas dil ailesinin alt bölümü

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan kültürü</span>

Azerbaycan kültürü Azerbaycan'da yaşayan halkların ve Azerbaycan tarihinde yer alan devletlerin kültürü. Bölgede yaşanan siyasi ve askeri olaylar ve Azerbaycan'ın Doğu ve Batı arasında yerleşmesi kültürün gelişimini etkileyen temel faktörlerdir. Azerbaycan Doğu Avrupa ve Batı Asya'dadır ve Avrupa Konseyi üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'da konuşulan diller</span> Azerbaycan ülkesinde kullanılan dil aileleri

Azerbaycan dilleri dört dil ailesinde sınıflandırılmaktadır: Hint-Avrupa, Altay, Güney Kafkas, Nahçı-Dağıstan. Azerbaycan'da en yaygın dil Azerbaycan dilidir. 2009 itibarıyla toplam nüfusun %98,6'sı bu dilde konuşmaktadır. Rusça ve İngilizce en çok konuşulan yabancı dillerdir. Buna ek olarak, az sayıda Talışça, Avarca, Lezgice, Sahursa, Tatça, Kürtçe, Gürcüce, Udince konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri, Dağ Yahudileri dilini kullansalar da göç ve modernleşme nedeniyle son zamanlarda bu dil unutulmaya yüz tutmuştur.

Sahur, Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da (Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır. Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.

Arapça, Suriye'nin resmi dilidir ve ülkede en çok konuşulan dildir. Günlük yaşamda, özellikle batıda Levanten ve kuzeydoğuda Mezopotamya olmak üzere birçok modern Arap lehçesi kullanılmaktadır. Arap Dili ve Dilbilin Ansiklopedisine göre, ülkede Arapça'ya ek olarak, konuşmacı sayısına göre şu diller konuşulmaktadır: Kürtçe, Türkçe, Aramice, Çerkesçe, Çeçence, Ermenice ve Yunanca. Bu dillerin hiçbiri resmi statüye sahip değildir.

<span class="mw-page-title-main">Karabağ şivesi</span>

Karabağ lehçesi Azerbaycan dilinin lehçelerinden biridir. Gence ve Gazah lehçeleri ayrı lehçelerle birlikte Azerbaycan dilinin batı lehçeleri grubuna dahil edilmektedir. Ağdam, Şuşa, Hocalı, Hocavend, Berde, Ağcabedi, Fuzuli ve Terter bölgeleri ile Azerbaycan'ın Hankendi şehrinde yaygın olarak konuşulmaktadır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.