İçeriğe atla

Aşıların zaman çizelgesi

Bu, profilaktik insan aşılarının geliştirilmesinin bir zaman çizelgesidir. Erken aşılar, geliştirme veya testin ilk yılına göre listelenebilir, ancak daha sonraki girişler genellikle aşının denemeleri tamamladığı ve piyasaya sürüldüğü yılı gösterir. Aşağıda listelenen hastalıklar için aşılar bulunmasına rağmen, dünya çapında sadece çiçek hastalığı ortadan kaldırılmıştır. Aşıyla önlenebilir diğer hastalıklar her yıl milyonlarca ölüme neden olmaya devam ediyor.[1] Şu anda, çocuk felci ve kızamık, dünya çapında aktif şekilde ortadan kaldırılmaya çalışılan hastalıklardır.

18. yüzyıl

19. yüzyıl

  • 1880 - Louis Pasteur[3][4] tarafından kolera için ilk aşı
  • 1885 - Louis Pasteur ve Émile Roux[5][6] tarafından kuduz için ilk aşı
  • 1890 - Emil von Behring[7] tarafından Tetanos için ilk aşı (serum antitoksin)
  • 1896 - Almroth Edward Wright, Richard Pfeiffer ve Wilhelm Kolle tarafından tifo ateşi için ilk aşı[8]
  • 1897 - Waldemar Haffkine tarafından hıyarcıklı veba için ilk aşı
  • 1897 - Ernest Duchesne tarafından tifo ateşi için ilk antibiyotik. Bu keşfi Fleming'in penisilini keşfetmesinden 32 yıl önce yaptı, ancak araştırması fark edilmedi.

20. yüzyıl

21.yüzyıl

Ayrıca bakınız

  • Küresel sağlık zaman çizelgesi
  • Çiçek hastalığının tarihi
  • Amerika Birleşik Devletleri'nden elimine edilen hastalıkların listesi

Kaynakça

  1. ^ "Vaccine Preventable Deaths and the Global Immunization Vision and Strategy, 2006--2015". MMWR. CDC. 9 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2006. 
  2. ^ "Jenner's Breakthrough". The History of Vaccines. Philadelphia: The College of Physicians of Philadelphia. 2020. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020. 
  3. ^ Pasteur (1885). "Nota sobre la profilaxis del cólera por medio de inyecciones hipodérmicas de cultivo puro del bacilo virgula". El Siglo Med (İspanyolca). 32: 480. 
  4. ^ "Cholera: Ferrán's Vaccine". The History of Vaccines. Philadelphia: The College of Physicians of Philadelphia. 2020. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020. 
  5. ^ Historic Dates and Events Related to Vaccines and Immunization 13 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Immunization Action Coalition, immunize.org, 30 December 2016
  6. ^ "Another Success with Rabies Vaccine". The History of Vaccines. Philadelphia: The College of Physicians of Philadelphia. 2020. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020. 
  7. ^ "Antitoxin and Serum Therapy". The History of Vaccines. Philadelphia: The College of Physicians of Philadelphia. 2020. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020. 
  8. ^ "Basis for Typhoid Vaccination Is Established". The History of Vaccines. Philadelphia: The College of Physicians of Philadelphia. 2020. 28 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020. 
  9. ^ L'infection bacillaire et la tuberculose chez l'homme et chez les animaux. 2 (Fransızca). Paris: Masson et Cie. 1922. 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 
  10. ^ "July 18: 90 Years of Tuberculosis Vaccination". The History of Vaccines. Philadelphia: The College of Physicians of Philadelphia. 2011. 17 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2020. 
  11. ^ Plotkin, S.L. and Plotkin, S.A. "A short history of vaccination."
  12. ^ "A Guide to Q fever and Q fever vaccination" (PDF). CSL Biotherapies. 2009. 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  13. ^ Nanoparticulate drug delivery perspectives on the transition from laboratory to market. 1. publ. Oxford: Woodhead Pub. 2012. s. 212. ISBN 9781908818195. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 
  14. ^ Schwartz (2012). "The First Rotavirus Vaccine and the Politics of Acceptable Risk". The Milbank Quarterly. 90 (2): 278-310. doi:10.1111/j.1468-0009.2012.00664.x. PMC 3460207 $2. PMID 22709389. 
  15. ^ Cao Y, Bing Z, Guan S, Zhang Z, Wang X (2018). "Development of new hepatitis E vaccines". Human Vaccine & Immunotherapics. 14 (9): 2254-2262. doi:10.1080/21645515.2018.1469591. PMC 6183316 $2. PMID 29708836. 
  16. ^ Mao (May 2016). "EV71 vaccine, a new tool to control outbreaks of hand, foot and mouth disease (HFMD)". Expert Review of Vaccines. 15 (5): 599-606. doi:10.1586/14760584.2016.1138862. PMID 26732723. 
  17. ^ Malaria vaccine approval first marred by efficacy question mark 9 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Chemistry World, Maria Burke, 29 July 2015
  18. ^ "Sanofi's Dengue Vaccine Dengvaxia Gains Brazilian Approval". Zacks Equity Research. Zacks.com. 1 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2015. 
  19. ^ "COVID-19 vaccine tracker". www.raps.org. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Aşı (tıp)</span> belirli bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak için üretilen biyolojik ilaç

Aşı, belirli bir bulaşıcı veya malign hastalığa karşı aktif kazanılmış bağışıklık sağlayan biyolojik bir preparattır. Aşıların güvenliği ve etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Bir aşı tipik olarak hastalığa neden olan bir mikroorganizmaya benzeyen bir ajan içerir ve genellikle mikrobun zayıflatılmış veya öldürülmüş formlarından, toksinlerinden veya yüzey proteinlerinden yapılır. Vücudun bağışıklık sistemi ajanı bir tehdit olarak tanır, yok eder ve bu sayede gelecekte karşılaşabileceği bu ajanla ilişkili mikroorganizmaları daha fazla tanır ve yok eder.

<span class="mw-page-title-main">DBT aşısı</span> difteri, boğmaca ve tetanosa karşı kullanılan aşı

DBT aşısı veya DTB aşısı, insanlarda görülen üç bulaşıcı hastalığa karşı bir karma aşı sınıfıdır: difteri, boğmaca ve tetanos. Aşı bileşenleri difteri ve tetanoz toksoitleri ile boğmacaya neden olan bakterinin öldürülmüş bütün hücrelerini veya boğmaca antijenlerini içerir. Toksoit terimi, bir bağışıklık yanıtı oluşturmak için hedef aldıkları patojen tarafından üretilen inaktive edilmiş bir toksini kullanan aşıları ifade eder. Bu şekilde, toksoit aşı, patojenin kendisine karşı hedeflenen bir aşıdan ziyade, patojen tarafından üretilen ve hastalığa neden olan toksine karşı hedeflenen bir bağışıklık yanıtı oluşturur. Tüm hücreler veya antijenler "DTwB" veya "DTaB" olarak gösterilecektir; burada küçük harf "w" tüm hücre inaktive boğmacayı ve küçük harf "a" "aselüler" anlamına gelir. Canlı zayıflatılmış aşılar gibi alternatif aşı türlerine kıyasla, DTB aşısı herhangi bir canlı patojen içermez, bunun yerine bir bağışıklık tepkisi oluşturmak için inaktive edilmiş toksoit kullanır; bu nedenle, hastalığa neden olduğu bilinen herhangi bir risk olmadığından, bağışıklığı zayıf olan popülasyonlarda kullanım riski yoktur. Sonuç olarak, DTB aşısı herkes için güvenli bir aşı olarak kabul edilir ve ilgili patojene özgü çok daha hedefli bir bağışıklık yanıtı oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">BCG aşısı</span> öncelikle tüberküloza karşı kullanılan aşı

Bacillus Calmette-Guérin aşısı veya verem aşısı. Albert Calmette ve Camille Guérin isimli iki Fransız araştırmacı 1920'li yıllarda BCG aşısını, bovin (sığır) tipi tüberküloz basillerini, 13 senelik bir süre içerisinde safralı ve gliserinli patates üzerinde 230 defa kültürden kültüre aktararak ürettiler. Yapılan çalışmalarda, bu şekilde üretilen basillerin insanlarda tüberküloz hastalığı yapmadığı fakat tüberküloz basiline karşı insanlarda bir bağışıklık oluşturduğu bulundu. Bu şekilde virulansı azaltılmış, canlı fakat hastalık yapmadan bağışıklık kazandıran basile, basilin ve bulan araştırmacıların soy isimlerinin baş harfleri alınarak kısaca BCG ismi verilmiştir.

Bir alt ünite aşı veya alt birim aşısı patojenin antijenik olan veya koruyucu bir bağışıklık tepkisi ortaya çıkarmak için gerekli olan saflaştırılmış kısımlarını içeren bir aşıdır. Alt ünite aşı, hücre kültüründe veya rekombinant DNA ekspresyonunda dağılmış viral partiküllerden yapılabilir, bu durumda rekombinant alt ünite aşısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Aşılama</span> hastalıklara karşı koruma için aşının uygulanması

Aşılama, bağışıklık sisteminin bir hastalığa karşı bağışıklık geliştirmesine yardımcı olmak için bir aşının uygulanmasıdır. Aşılar zayıflatılmış, canlı veya öldürülmüş halde bir mikroorganizma veya virüs ya da organizmadan alınan proteinler veya toksinler içerir. Vücudun adaptif bağışıklığını uyararak, bulaşıcı bir hastalıktan kaynaklanan hastalıkları önlemeye yardımcı olurlar. Bir nüfusun yeterince büyük bir yüzdesi aşılandığında, sürü bağışıklığı ortaya çıkar. Sürü bağışıklığı, bağışıklık sistemi baskılanmış - zayıflatılmış bir versiyonu bile kendilerine zarar vereceği için aşı olamayan - kişileri korur. Aşılamanın etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Aşılama, bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde en etkili yöntemdir; çiçek hastalığının dünya çapında ortadan kaldırılmasından ve çocuk felci ve tetanos gibi hastalıkların dünyanın büyük bir kısmından yok edilmesinden büyük ölçüde aşılama sayesinde sağlanan yaygın bağışıklık sorumludur. Bununla birlikte, Amerika'daki kızamık salgınları gibi bazı hastalıklarda, 2010'larda nispeten düşük aşılama oranları nedeniyle - kısmen aşı tereddütlerine atfedilen - artan vakalar görmüştür. Dünya Sağlık Örgütüne göre aşılama sayesinde yılda 3,5-5 milyon ölüm önlenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çiçek aşısı</span> geliştirilmiş ilk başarılı aşı

Çiçek aşısı, bulaşıcı bir hastalığa karşı geliştirilen ilk aşıdır. 1796 yılında İngiliz doktor Edward Jenner, nispeten hafif olan sığır çiçeği virüsü enfeksiyonunun ölümcül çiçek virüsüne karşı bağışıklık kazandırdığını göstermiştir. Sığır çiçeği, 20. yüzyılda modern çiçek aşısı ortaya çıkana kadar doğal bir aşı görevi gördü. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 1958'den 1977'ye kadar çiçek hastalığını ortadan kaldıran küresel bir aşılama kampanyası yürütmüş ve çiçek hastalığını ortadan kaldırılan tek insan hastalığı haline getirmiştir. Artık halka rutin çiçek aşısı yapılmasa da aşı biyoterörizm, biyolojik savaş ve mpox'a karşı korunmak için hala üretilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kızamık aşısı</span> kızamık hastalığına karşı kullanılan aşı

Kızamık aşısı, kızamık hastalığına yakalanmaya karşı koruyan aşıdır. Tek bir dozdan sonra bağışıklık geliştirmeyenlerin neredeyse tamamı ikinci bir dozdan sonra bağışıklık geliştirir. Bir toplumda aşılanma oranı %92'den fazla olduğunda, kızamık salgınları tipik olarak artık meydana gelmez; ancak aşılanma oranı azalırsa tekrar ortaya çıkabilir. Aşının etkinliği uzun yıllar sürer. Zaman içinde daha az etkili olup olmadığı belirsizdir. Aşı, kızamığa maruz kaldıktan sonraki birkaç gün içinde yapılırsa da kızamığa karşı koruma sağlayabilir.

Aşı karşıtlığı, aşı hizmeti kendisine sunulmasına karşın kişinin kendisi ve çocuğu adına aşılamaya yanaşmaması veya tamamen karşı çıkma durumudur. Dünya Sağlık Örgütü, aşı karşıtlığını 2019'un en büyük on sağlık tehdidinden biri saymıştır. Terim, genel olarak aşılar hakkında olumsuz görüşler yaymayı, aşıları ertelemeyi ve kimi aşıları daha makbul görmeyi içerir. Aşılamaya karşı çıkan argümanlar, aşıların güvenliği konusunda sağlanmış bilimsel konsensüs ile de çelişmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İnaktif aşı</span> bir hastalık patojeninin öldürülmüş bir halini kullanan aşı

İnaktif aşı, kültürde yetiştirilen ve daha sonra hastalık üretme kapasitesini yok etmek için öldürülen virüs partikülleri, bakteriler veya diğer patojenlerden oluşan bir aşıdır. Buna karşılık, canlı aşılar hâlâ canlı olan patojenleri kullanır. İnaktif aşılar için patojenler kontrollü koşullar altında yetiştirilir ve enfektiviteyi azaltmak ve böylece aşıdan kaynaklanan enfeksiyonu önlemek için bir araç olarak öldürülür.

<span class="mw-page-title-main">Grip aşısı</span> Influenza virüsüne karşı uygulanan tıbbi aşı

Grip aşısı, grip virüslerinin neden olduğu hastalıklardan korunmak için uygulanan bir aşıdır. Bu aşının yeni türleri yılda iki kez uygulanmaktadır. Çünkü grip virüsü çok hızlı değişim göstermektedir. Etkinliği yıldan yıla değişse de, gribe karşı en etkili yöntemdir. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri, aşının hastalığı, doktora gitmeyi, hastaneye yatırılmayı ve ölümü azalttığını tahmin etmektedir. Grip olan aşılanmış işçiler ortalama yarım gün daha erken işe dönmektedir. Aşının 65 yaş üstü bireyler üzerindeki etkisi, kaliteli araştırma yapılmadığı için belirsizdir.

<span class="mw-page-title-main">Çocuk felci aşısı</span> çocuk felcini önlemek için kullanılan aşı

Çocuk felci aşıları, poliomyeliti önlemek için kullanılan aşılardır. İki türü kullanılmaktadır: enjeksiyon yoluyla verilen inaktive edilmiş bir poliovirüs (IPV) ve ağız yoluyla verilen zayıflatılmış bir poliovirüs (OPV). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tüm çocukların çocuk felcine karşı tam olarak aşılanmasını önermektedir. Bu iki aşı, çocuk felcini dünyanın büyük bir bölümünden ortadan kaldırmış ve her yıl bildirilen vaka sayısını 1988'de tahmini 350.000'den 2018'de 33'e düşürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Hatırlatma dozu</span> ilk uygulamadan sonra ekstra aşı uygulaması

Tıbbi terimlerle bir hatırlatma dozu, pekiştirme dozu, takviye dozu veya rapel bir aşının daha önceki (primer) bir dozdan sonra fazladan uygulanmasıdır. İlk bağışıklamadan sonra bir hatırlatma enjeksiyonu veya bir hatırlatma dozu, bağışıklık kazandırıcı antijene yeniden maruz kalmadır. Bu antijene karşı hafıza zamanla azaldıktan sonra, o antijene karşı bağışıklığı tekrar koruyucu seviyelere yükseltmesi amaçlanır. Örneğin, tetanoz aşısı hatırlatıcıları genellikle her 10 yılda bir önerilir; çünkü tetanoza özgü bellek hücreleri işlevlerini kaybeder veya apoptoza uğrar.

<span class="mw-page-title-main">Hayvanlarda aşılanma</span>

Hayvan aşılaması, evcil hayvanların, çiftlik hayvanların veya vahşi hayvanların aşılanmasıdır. Uygulama veteriner tıp ile bağlantılıdır. İlk hayvan aşısı 1879'da Louis Pasteur tarafından tavuk kolerası için icat edildi. Bu tür aşıların üretimi bireylerin, hükûmetin ve şirketlerin ekonomik zorluklarıyla ilgili sorunlarla karşılaşmaktadır. Hayvan aşılarının düzenlenmesi, insan aşılarının düzenlenmesine göre daha azdır. Aşılar, geleneksel ve yeni nesil aşılar olarak ikiye ayrılır. Hayvan aşılarının, bulaşıcı hayvan hastalıklarını kontrol etmenin en uygun maliyetli ve en sürdürülebilir yöntemler olduğu bilinmektedir. 2017 yılında veteriner aşı endüstrisi 7 milyar ABD doları değerindeydi ve 2024 yılında 9 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin ediliyor.

Boğmaca aşısı, boğmacaya karşı koruyan bir aşıdır. İki ana tip vardır: tam hücre aşıları ve aselüler aşılar. Tüm hücre aşısı yaklaşık %78, aselüler ise %71-85 etkilidir. Aselüler aşılarda daha hızlı bir azalma ile aşıların etkinliğinin aşılamadan sonra yılda %2 ila %10 arasında düştüğü görülmektedir. Aşı sadece tetanos ve difteri aşıları ile kombinasyon halinde mevcuttur. Boğmaca aşısının 2002 yılında 500.000'den fazla hayat kurtardığı tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Suçiçeği aşısı</span> suçiçeğini önlemek için kullanılan aşı

Varisella aşısı olarak da bilinen suçiçeği aşısı, suçiçeğine karşı koruma sağlayan bir aşıdır. Bir doz aşı orta dereceli hastalıkların %95'ini ve ağır hastalıkların %100'ünü önler. İki doz aşı bir dozdan daha etkilidir. Bağışıklığı olmayan kişilere su çiçeğine maruz kaldıktan sonraki beş gün içinde yapılırsa hastalık vakalarının çoğunu önler. Nüfusun büyük bir kısmının aşılanması, aşılanmamış olanları da korur. Derinin hemen altına enjeksiyon yoluyla verilir. Zoster aşısı olarak bilinen başka bir aşı, aynı virüsün neden olduğu hastalıkları önlemek için kullanılır.

Aşıyla önlenebilir bir hastalık, etkili bir önleyici aşının mevcut olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Eğer bir kişi aşıyla önlenebilir bir hastalığa yakalanır ve bu hastalıktan ölürse bu ölüm, aşıyla önlenebilir bir ölüm olarak kabul edilir.

Hib aşısı olarak da bilinen Haemophilus influenzae tip B aşısı, Haemophilus influenzae tip b (Hib) enfeksiyonunu önlemek için kullanılan bir aşıdır. Bunu rutin bir aşı olarak dahil eden ülkelerde, ciddi Hib enfeksiyonlarının oranları %90'dan fazla azalmıştır. Bu nedenle menenjit, zatürre ve epiglottit oranında azalmaya neden olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">KKK aşısı</span> kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa karşı uygulanan çeşitli karma aşılardan herhangi biri

KKK aşısı, KKK olarak kısaltılan kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa karşı bir aşıdır. İlk doz genellikle 9 aylık ile 15 aylık arasındaki çocuklara verilir, ikinci doz ise 15 aylık ile 6 yaş arasında ve dozlar arasında en az dört hafta olacak şekilde yapılır. İki dozdan sonra insanların %97'si kızamığa, %88'i kabakulağa ve en az %97'si kızamıkçığa karşı korunmuş olur. Aşı ayrıca bağışıklık kanıtı olmayanlara, iyi kontrol edilen HIV/AIDS'lilere ve eksik bağışıklığı olanlara kızamığa maruz kaldıktan sonraki 72 saat içinde önerilmektedir. Enjeksiyon yoluyla yapılır.

Zayıflatılmış aşı, bir patojenin virülansını azaltarak, ancak yine de onu canlı tutarak oluşturulan bir aşıdır. Zayıflatmada, bulaşıcı ajanı alınırr ve zararsız veya daha az virülan hale gelecek şekilde değiştirilir. Bu aşılar, patojeni "öldürerek" üretilen aşıların tersidir.

<span class="mw-page-title-main">Aşı içerikleri</span> aşı üretimi için kullanılan bileşenler

Bir aşı dozu, çok azı aktif bileşen olan immünojen olan birçok bileşen içerir. Tek bir dozda sadece nanogram virüs partikülleri veya mikrogram bakteri polisakkaritleri bulunabilir. Bir aşı enjeksiyonu, ağızdan damla veya burun spreyi çoğunlukla sudur. Bağışıklık yanıtını güçlendirmek, güvenliği sağlamak veya depolamaya yardımcı olmak için diğer bileşenler eklenir ve üretim sürecinden arta kalan çok az miktarda malzeme bulunur. Çok nadiren, bu malzemeler kendilerine karşı çok hassas olan kişilerde alerjik reaksiyona neden olabilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.