Kervansaray, kervanların ticaret yolları üzerinde kurulan konak yeridir. Kervansaraylar ilk defa milattan önce 5. yüzyılın başlarına doğru Ahameniş İmparatorluğu tarafından yaptırılmıştır. Önceleri askeri savunma için düşünülmüş, zamanla artan ticaret ve dini ihtiyaçları karşılaması için genişletilmiştir. Selçuklu devrinde ticari yol ağı üzerinde kervanların akşamları güvenli bir şekilde konaklamaları ve ihtiyaçlarını görmeleri için sultan hanı da denilen kervansaraylar yapılmıştır. Büyük ticaret yolları üzerinde kurulmuş olan Selçuklu kervansaraylarının aralarındaki uzaklıklar, deve yürüyüşü ile günde dokuz saat, yani 40 kilometre esas tutularak saptanmıştır. Çevrelerindeki yüksek duvarlarla korunan ve barış zamanlarında pazaryeri olarak da iş gören bu kervansaraylar savaşta kale olarak da kullanılırdı. Selçuklu kervansarayları üç genel tipe uygun olarak yapılmışlardır. Bunlar, yazlık denilen avlulu, kışlık denilen kapalı ve her iki türün birleştirilmesinden oluşan karma tiplerdir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde şehirlerdeki hanlar ticaret ve konaklamak için yapılmış gelir getirici vakıf yapılarıdır.
İshak Paşa Sarayı; Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde bulunan bir saraydır. Yapımına 1685 yılında başlanan ve 1784'te tamamlanan saray; içinde barındırdığı cami, türbe, kütüphane, mahzenler, koğuşlar, harem ve selamlık bölümleri ile büyük bir yapı kompleksidir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde inşa edilmesine karşın genel olarak Selçuklu mimarisinden izler taşıyan İshak Paşa Sarayı'nda; Batı kökenli barok, gotik, rokoko ve ampir gibi sanat akımlarının etkileri de gözlemlenir. 2000 yılından beri UNESCO'nun Dünya Mirası Geçici Listesi'nde bulunmaktadır.
Süleymaniye Camii, Kanuni Sultan Süleyman adına 1551-1557 yılları arasında İstanbul'da Mimar Sinan tarafından inşa edilen camidir.
Eyüp Sultan Camii, İstanbul'un Konstantinopolis Surları dışındaki, Haliç kıyısında yer alan ilçesi Eyüpsultan'daki bir camidir. Külliyede, İslam peygamberi Muhammed'in sancaktarı ve sahabesi Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin gömüldüğü türbe de yer almaktadır. Çok daha eski bir alanda bulunan mevcut yapı 19. yüzyılın başlarından kalmadır.
Koza Han 15. yüzyıl sonlarında II. Bayezid tarafından mimar Abdül ula bin Pulat Şah'a İstanbul'daki eserlerine vakıf olarak Bursa'da yaptırılmış handır.
Sultan Han, Aksaray'da kendi adıyla anılan Sultanhanı ilçesindedir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad tarafından yaptırılan eser 1229 yılında tamamlanmıştır. Mimarı Şamlı Muhammed bin Havlan'dır. 4800 m² alana yayılan alanı ile Anadolu'daki en büyük Selçuklu kervansarayıdır. Klasik Selçuklu kervansaray şemasının örneklerindendir.
Eski Valide Camii ve Külliyesi İstanbul'un Üsküdar ilçesinin hakim konumu Toptaşı sırtına II. Selim'in eşi, III. Murat'ın ise annesi Afife Nur-Bânû Valide Sultan tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. Camii, medrese, tekke, dârüşşifa, dârulhadis, dârulkurrâ, sıbyan mektebi ve imaretten oluşan tesis, Mimar Sinan'ın inşa ettiği tam teşekküllü ve tek parça kalabilmiş son külliye olarak kabul edilmektedir. Mimar Sinan'ın inşa ettiği cami vefatından sonra talebesi Davud Ağa tarafından genişletilmiştir. Son olarak da II. Mahmud döneminde eski İstanbul evlerini andıran ve müstakil bir girişi bulunan hünkâr kasrı ve mahfili eklenmiştir. Yapılış tarihi 1570-1579 tarihleri arasını kapsamakla 1583 yılında Mimar Sinan'ın talebesi Davud Ağa tarafından genişletilmiştir.
İshaklı Hanı, Sâhib Ata Hanı veya Sâhip Ata Hanı, 1249. yılında Sahip Ata Fahrettin Ali'nin yaptırmış olduğu Afyon Konya yolu üzerinde eski ismi İshaklı olan şimdiki Sultandağı ilçesinde bulunan bir kervansaraydır. Türkiye Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus yönetim dönemi zamanında yapılmıştır. 11 - 13. yüzyıllarında Anadolu'da, alışılmadık bir siyasi dönem, ticaret ve sanat çok hızlı bir şekilde gelişmiştir. Bu kısa ama altın çağ, Haçlı Seferleri ve Moğol istilâları ile zayıflamış, Selçuk Sultanları başkentleri olan Konya'dan bu savaşları denet ve yönetmişlerdir.
Erzurum Ulu Cami, Türkiye'de Erzurum ili, Yakutiye ilçesinde bulunan ve şehrin en eski, en büyük camisi olma özelliğini taşıyan camidir.
İçerişehir ya da Eskişehir, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'nün tarihî çekirdeği olarak bilinmektedir. Haydar Aliyev Vakfı'nın çalışmaları sonucunda UNESCO'nun Dünya Miras Komitesi'nin 2000 yılında Avustralya'nın Cairns kentinde yaptığı 24. oturumda Şirvanşahlar Sarayı ve Kız Kulesi ile birlikte Dünya Mirası olarak kabul edilen İçerişehir, Azerbaycan'dan listeye dahil olan ilk yapıdır. Bakü'nün en eski kısmı olan İçerişehir, iyi korunmuş kale duvarları ile çevrilidir. 221.000 m² alana sahip olan koruma alanında 1300'den fazla aile yaşamaktadır.
Bergama Ulu Cami veya Yıldırım Camii, Sultan Yıldırım Bayezid tarafından 1399 tarihinde yaptırılmış, İzmir'in Bergama ilçesinde bulunan tarihî cami.
Bibi Hanım Camii, Semerkant'ın en önemli anıtlarından biridir. 15. yüzyılda İslam dünyasındaki en büyük ve görkemli camilerden biriydi. 20. yüzyılın ortalarında sadece görkemli bir harabe ayakta durmaktaydı, ancak caminin büyük bir bölümü Sovyet döneminde restore edildi.
Kurşunlu Han, tarihî Üsküp Çarşısı içinde bulunan, 16. yüzyılda inşa edilmiş Osmanlı dönemine ait kervansaray.
Deliller Hanı ya da Hüsrev Paşa Hanı, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan tarihî bir handır. Deliller Hanı, 1603 tarihli bir vakfiyede Mardin Kapusu Menzil Hanı şeklinde adlandırılmaktadır. Günümüzde otel olarak işletildiği için Kervansaray Otel olarak bilinmektedir.
"Büyük cami" anlamına gelen Kalon veya Kalan Camii, Özbekistan'daki Buhara'nın eski ana camisidir. 1924 yılında ibadete kapatıldı. UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak listelenen şehrin tüm tarihi merkezi gibi, 16. yüzyılın başlarında Şeybanîlerin hükümdarlığı döneminde 12. yüzyıldan kalma eski bir caminin bulunduğu yere inşa edildi. On iki bin kişi kapasiteliydi. Semerkant'taki Bibi Hanım Camii'nden (1399-1404) sonra en önemli Mâverâünnehir camisidir. Mir-i Arab Medresesi'nin karşısındadır. UNESCO tarafından restore edilmiştir.
Akbaş Hanı, Türkiye'nin Konya ilinde, Eski Konya-Aksaray yolu üzerinde, Obruk'un 30 km kadar güneybatısındaki Akbaş köyü yakınlarında yer alan bir kervansaraydır. Ülke genelinde bazı diğer kervansaraylar ile birlikte Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı adı ile UNESCO Dünya Miras Listesi'ne aday gösterildi.
Akhan Kervansarayı, Türkiye'nin Aksaray ilinde, Eski Konya-Aksaray yolu üzerinde, Yenikent Belediyesi sınırları içindeki Akhan Yaylası'nda yer alan bir kervansaraydır. 1253-1254 yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Ülke genelinde bazı diğer kervansaraylar ile birlikte Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı adı ile UNESCO Dünya Miras Listesi'ne aday gösterilmiştir.
Akhan Kervansarayı, Türkiye'nin Denizli ilinde, Pamukkale ilçesinin Akhan Mahallesi'nde, Denizli–Afyonkarahisar-Ankara karayolunun 7'nci kilometresinde yer alan bir kervansaraydır. Kapalı olan kısmı 1253 yılında, avlu 1254 yılında tamamlanmıştır. Banisi Vali Seyfettin Karasungur bin Abdullah'tır. Ülke genelinde bazı diğer kervansaraylar ile birlikte Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı adı ile UNESCO Dünya Miras Listesi'ne aday gösterilmiştir.
Altunapa Hanı ya da Altınapa Hanı, Türkiye'nin Konya ilinde, Konya-Beyşehir yolu üzerinde, şehir merkezine 17 km. uzaklıkta bulunan bir kervansaraydır. Anadolu Selçuklu dönemindeki Konya-Antalya ve Alanya arasındaki kervan yolu güzergâhındaki ilk handır. 598 (1202) yılında, Akşehir-Konya yolundaki Argıt Hanı'nın da bânisi olan Selçuklu devlet adamlarından Sipehsâlâr Şemseddin Altınapa tarafından yaptırıldı. Altınapa Barajı yapılınca yapı baraj suları altında kaldı̧tır. Altınapa Barajı'nda kuraklık nedeniyle su seviyesinin azalmasıyla, 816 yıllık han tekrar gün yüzüne çıktı. Ülke genelinde bazı diğer kervansaraylar ile birlikte Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı adı ile UNESCO Dünya Miras Listesi'ne aday gösterildi.
Eğirdir Hanı, Türkiye'nin Isparta ilinde, Eğirdir ilçesinde, Eğirdir-Konya güzergâhında, ilçe merkezinin 3 km güneyinde, göl kıyısında yer alan bir kervansaraydır. 1237 yılında II. Gıyâseddin Keyhüsrev tarafından yaptırılmıştır. Kitabesinde Hicrî 635 yılını (1237/38) veren tarihi dolayısıyla, hanın inşaatına Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad zamanında başlandığı, fakat ani ölümü dolayısıyla, oğlu II. Gıyâseddîn Keyhüsrev tarafından ikmâl edildiğini de düşünülmektedir. Ülke genelinde bazı diğer kervansaraylar ile birlikte Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı adı ile UNESCO Dünya Miras Listesi'ne aday gösterildi.
Kervansarayın ana giriş kapısı
Ana giriş portalındaki taş oymacılığının detayları
Yükseltilmiş cami ile ana avlu
Giriş tarafından görülen cami
Kapalı veya kapalı bölümün giriş portalı
Kapalı bölümün içi
Kapaklı bölümdeki merkezi kubbenin kaide ve mukarnaslı trompları (kubbenin kendisi kaybolmuştur)