İçeriğe atla

5 Nisan Kararları

5 Nisan Kararları ya da 5 Nisan 1994 kararları, Türkiye'de yaşanan ekonomik krizden kurtulmak amacıyla 5 Nisan 1994 tarihinde açıklanan kararlar bütünüdür. Tansu Çiller dönemi politikalarından olan kararlar, genel olarak kamu finansmanı üzerindeki dengesizliği gidermeye yöneliktir.

Hakkında

1994'te Türkiye'deki kamu harcamaları beraberinde istikrarsızlık ve karmaşıklık dönemi getirdi. Kamu harcamaları kamu gelirinden oldukça fazlaydı ve bütçede sıkıntı yaşanmaktaydı. Kamu finansmanının gayri safi yurt içi hasılaya oranı 1992 yılında yüzde 6 iken 1994 yılı başlarında yüzde 11'e yaklaştı. Bütçe açığının giderilmesi için kısa vadeli olan dış kredi girdileri başatlık kazandı. "Sıcak para" da denen bu girdilerin teşvik edilmesi için döviz kurları aşırı derecede yüksek tutuldu. Bu uygulama krizin temel nedeni haline geldi.[1] Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuru ile piyasa kuru arasındaki fark giderek yükseldi. Bu, büyük rantlara sebep oldu ve döviz ile yapılan ticareti olumsuz etkiledi. Sonrasında dış ödemeler dengesindeki açık daha da büyüdü. Kamu İktisadi Teşebbüsü hizmet ve ürünlerine her alandaki maliyet artışlarına rağmen yapılmayan zamlar, kurumların borçlarının büyümesine neden oldu ve kamu dengeleri kötüye gitti.[2] Genel anlamda 5 Nisan 1994 öncesi Türkiye ekonomisi istikrarlı ve sağlam temellere dayalı bir yapıda değildi. Üretim güçlerinin standartları dünya standartlarının çok altındaydı. Dış ticaret açığı fazlaydı ve bu da ekonomik büyümeyi engelledi.[3][4] Yayımlanan ekonomik istikrar paketleri ile kambiyo ve KİT kurlarındaki dengesizlik, kamu harcama ve finansmanındaki dengesizlik ile ödemeler ve cari işlemlerdeki dengesizlik giderilmeye çalışıldı.[2][5]

Düzenlemeler

5 Nisan Kararları sonrasında Türk Lirası diğer para birimlerine karşı yaklaşık yüzde 38 devalüe edildi. Merkez Bankası kur belirleme sisteminde değişiklik yaptı. Yeni uygulamaya göre on büyük bankanın verilerinden kurlar hesaplanmaya başladı. 1994 yılındaki memur ve işçi ödemeleri bütçe ödenekleri ile sınırlı tutuldu. İşçilerin yaptıkları fazla mesaiden aldıkları ücret yarı yarıya düşürüldü. Kamuya personel alımı donduruldu. Emeklilik için gerekli olan prim gün sayısının kadınlarda 7200, erkeklerde ise 9000 güne çıkarılması için çalışma başlatıldı. Sosyal Sigortalar Kurumu'nun emekli aylığındaki katsayı sisteminin değişmesi için çalışma başlatıldı. Sigortaya bağlı olan tasarruf mevduatının üst sınırı 100 milyon liraya kadar çekildi. Varlığa bağlı menkul kıymetler ve A tipi yatırım fonu belgeleri repo yapabilen menkul kıymetler arasından çıkarıldı. 1 Mayıs İşçi Bayramı sonrasında yıllık vergi iadesi uygulaması başlatıldı. Reklam ve turizm camiasından alınan KDV’nin oranı yüzde 21’den yüzde 15’e düşürüldü. Vergi mükelleflerinin matrahlarının üzerinde "ek" bir verginin alınması kabul edildi. Erdemir, TÜPRAŞ, Petrol Ofisi, PETKİM, Havaş, Ditaş ve Türk Hava Yolları kısmi olarak özelleştirildi. Düzenleme paketinin açıklanması sonrasında piyasalarda durulma beklendi, faizlerin düşürülmesi sonrasında Türk Lirası mevduatlarından ABD Doları'na doğru bir yöneliş gerçekleşti. ABD Doları serbest piyasada 7 bin lira artarak 40 bin liraya yükseldi. Bu durum sonrasında Merkez Bankası Türk lirasını ABD Doları'na karşı yüzde 24,8 oranında devalüe etti. İki günde gerçekleşen devalüasyon oranı yüzde 73'e dayandı. Ekonomi küçülmeye başladı ve 1994 ortalarında piyasalar daha da ısındı. Kararlar yoğun bir işsizlik dalgasına ve gelir dağıtımında ücretliler aleyhinde adaletsizliğe yol açtı. Sermaye sahipleri uygulanan yüksek faizle kazanımlar elde etti. Devalüasyon öncesinde ABD Doları'na yatırım yapanlar da büyük rant sağlamış oldu. Yaşanan durgunluk birçok firmayı ya küçülttü ya da iflas ettirdi.[2]

Kaynakça

  1. ^ Törüner, Yaman (Nisan 2014). "5 Nisan 1994 kararları..." Milliyet. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2017. 
  2. ^ a b c 5 Nisan Kararları (Ana Yayıncılık bas.). AnaBritannica - 4. Cilt. s. 135, 136. 
  3. ^ Alpago, Hasan (2002). IMF Türkiye İlişkileri. Ötüken Neşriyat. s. 120. ISBN 975437385X. 
  4. ^ Çelebioğlu, Fatih. "Şubat 2001 Ekonomik Krizi Sonrasında İthalat Fonksiyonunun Yapısal Değişiminin İncelenmesi" (PDF). Dumlupınar Üniversitesi. 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2017. 
  5. ^ "1994 krizi kişi başına 1283 dolarımızı götürdü". Hürriyet. Nisan 1998. 28 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2017. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk lirası</span> Türkiyenin para birimi

Türk lirası, Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde resmî olarak, Suriye Geçici Hükûmetinin ve Suriye Kurtuluş Hükûmetinin kontrol ettiği bölgelerde ise gayriresmî olarak kullanılan para birimidir. Alt birimi kuruş olan Türk lirasının basma ve yönetme faaliyetleri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından sürdürülür.

<span class="mw-page-title-main">Devalüasyon</span> makroekonomide ve modern para politikasında bir terim

Devalüasyon ya da değer düşürümü, sabit kur sistemlerinde ödemeler dengesi açık veren ülkenin ulusal parasının dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Başka bir deyişle devalüasyon, bir devletin resmi para biriminin diğer ülke dövizleri karşısında değer kaybettirilmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Bretton Woods Anlaşması</span>

Bretton Woods Anlaşması, Temmuz 1944'te ABD'nin New Hampshire eyaletinin küçük bir beldesi olan Bretton Woods'da toplanan Birleşmiş Milletler para ve finans konferansında imzalanan "Uluslararası Para Anlaşması"nın bir diğer adıdır. II. Dünya Savaşı sonrasında kambiyo kurlarının dünya ticaretini geliştirici bir sisteme göre saptanması için yeni yöntemler aranmış ve bu çalışmalar sonucunda Bretton Woods Anlaşması ile uluslararası ödemelerde kullanılacak yeni bir sistem geliştirilmiştir. Doğu Bloku ülkeleri dışındaki 44 ülkeden 730 delegenin katıldığı bu anlaşma ile katılan ülke paraları için sabit kur esası benimsenmiş ve anlaşmaya katılan her ülkenin parasının değerinin, dolar esas alınarak saptanması kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye İmar Bankası</span>

Türkiye İmar Bankası Türk Anonim Şirketi, Uzan ailesi üyelerinin Türkiye'de 1988-2003 yılları arasında etkinlikte bulunmuş bankası.

<span class="mw-page-title-main">Libya dinarı</span>

Libya Dinarı Libya'nın resmi para birimidir. Bir Libya Dinarı 1000 dirhemdir.

<span class="mw-page-title-main">Suriye lirası</span> Suriyenin para birimi

Suriye lirası, Suriye'de kullanılan para birimidir. Bir lira, yüz kuruştan (piastre) oluşmaktadır. Ancak günümüzde Suriye lirasında kuruşlar tedavülde kullanılmamaktadır. Suriye Lirası'nın uluslararası kısaltılışı SYP'dir. Suriye Lirası'nın üzerinde ihracat kısıtlamaları vardır.

2001 Türkiye ekonomik krizi, 21 Şubat 2001 tarihinde patlak veren, Türkiye'nin yıllardır karşılaştığı siyasi ve ekonomik sorunların bir sonucu olarak hem finansal piyasalar hem de Türk Lirası'nin değeri üzerinde yıkıcı etkilerle sonuçlanmış bir ekonomik krizdir.

Türkiye'de finansal krizler ya da ekonomik krizler makro ekonomik yapının bozulmasıyla ortaya çıkan buhran dönemleridir. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sonrası yaşanan başlıca krizler; 1946, 1958, 1960, 1974, 1980, 1982, 1990, 1994, 2000-2001, 2008-2012 ve 2018-2023 krizleridir.

TYT Bank,, 1988-1994 yılları arasında Türkiye'de faaliyet göstermiş bir bankadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye ekonomik krizi (2018-günümüz)</span> Türkiyenin son dönem büyük ekonomik krizi

Türkiye ekonomik krizi, Türkiye'de devam eden ve finansal bulaşma etkisiyle uluslararası yansımaları olan bir ekonomik krizdir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de enflasyon</span> Türkiyenin kuruluşundan bugüne kadar olan enflasyon ve enflasyona etki eden olaylar

Türkiye'de enflasyon, Türkiye ekonomi tarihinde sürekli yapısal problemlerden birisidir. Yakın dönem Türkiye tarihinde yıllık enflasyonda 1971'den başlayarak 34 yıl süren çift haneli verilerin görüldüğü enflasyonist bir süreç yaşandı. 2000'li yıllarda tek haneli oranlara düşse de 2010'lu yılların sonunda döviz kuru ve pahalılık nedeniyle enflasyon yeniden ciddi problemlerden biri halinde geldi.

Türkiye'de devalüasyon, Türkiye ekonomi tarihinde çok sayıda gerçekleştirilen ve cari dengeyi sağlayabilmek amacıyla yapılan ekonomik müdahalelerden biridir. Devalüasyon yoluyla ülkenin dış satın alma gücü düşürülerek diğer ülke dövizleri karşısında Türk lirasına değer kaybettirilmiştir.

Anayasa kitapçığı krizi, Anayasa fırlatma krizi ya da Kara Çarşamba, 19 Şubat 2001 Pazartesi tarihli Millî Güvenlik Kurulu toplantısında Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in Başbakan Bülent Ecevit'e Türkiye Cumhuriyeti anayasa kitapçığını fırlatması ile başlayan siyasi kriz. Kısa süre içinde ülke piyasalarını etkiledi ve 2001 Türkiye ekonomik krizinin nedenlerinden biri hâline geldi.

<span class="mw-page-title-main">Kamu giderleri</span>

Kamu giderleri veya Devlet masrafları, Hükümet ve diğer kamu tüzel kişilerinin, kamu yararına çalışmalarını finanse etmek üzere yaptıkları harcamalardır. Kamu giderleri ağırlıklı olarak eğitim, sağlık, adalet, ulaşım ve altyapı gibi alanlarda kullanılır. İnşa edilen köprüler, okullar, havalimanları veya herhangi bir devlet kurumu'nda çalışan bir memurun maaşı dar anlamlı kamu giderlerine örnek verilebilir. Devlet aynı zamanda büyüme ve kalkınma hızını artırmak, gelir dağılımını iyileştirmek, kaynak dağılımını düzeltmek için de çeşitli harcamalar yapar.

10 Ağustos 1970 kararları kapsamında ekonomik istikrar kararları uygulamaya geçildi ve Türkiye ekonomi tarihinde üçüncü büyük devalüasyon yaşandı.. Ekonominin ihtiyaç duyduğu dış finansmanın karşılanamaması ve dış kredi temin edebilmek amacıyla ekonomi yönetimi tarafından devalüasyon ilan edildi. Daha önce 9 Türk lirası karşılığında olan Amerikan doları 15 Türk lirasına sabitlendi.

4 Ağustos 1958 Kararları olarak bilinen İktisadi İstikrar Programı, Beşinci Menderes Hükûmeti hükûmeti tarafından uygulanan Türkiye ekonomi tarihindeki ikinci büyük devalüasyondur. Türk lirası devalüe edilerek 1 Amerikan doları 2 lira 80 kuruştan, 9 liraya çıktı.

Lübnan likidite krizi, Ağustos 2019'da başlayan ve Lübnan'daki COVID-19 salgını ve 2020 Beyrut Limanı patlaması ile daha da şiddetlenen, Lübnan ülkesini etkileyen devam eden bir finansal krizdir. Krizin sebepleri çok eskilere dayanamakta ve ülke 2019 yılından önce de likitide sıkıntıları yaşamaktaydı fakat ekonominin kırılganlığı merkez bankasını başkanının finansal mühendisliğiyle saklanmıştı.

Kur korumalı mevduat sistemi ya da kısa adıyla KKM, Türkiye'de 21 Aralık 2021 tarihinden bu yana uygulanmakta olan bir sistemdir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.