İçeriğe atla

4,2 binyıl olayı

4.2 kiloy yıllık olayın küresel dağılımı. Taranmış alanlar ıslak koşullardan veya selden, noktalı alanlar ise kuraklık veya toz fırtınalarından etkilenmiştir.
4,2 binyıl olayının küresel dağılımı. Taranmış alanlar nemli koşullardan veya selden, noktalı alanlar ise kuraklık veya toz fırtınalarından etkilenmiştir.[1]

4,2 binyıl olayı, GÖ kuruma olayı. Holosen döneminin en şiddetli iklim olaylarından biridir.[2]Holosen çağındaki mevcut Meghaliyen döneminin başlangıcı olarak tanımlanır.

MÖ 2200 yüzyıldan başlayıp,  MÖ 22. yüzyıl boyunca sürmüştür. Mısır'daki Eski Krallığın, Mezopotamya'daki Akad İmparatorluğunun ve Yangtze Nehri'nin aşağısındaki Liangzhu kültürünün çöküşüne neden olduğu hipotezi ortaya atılmıştır.[3][4] Kuraklık aynı zamanda İndus Vadisindeki Medeniyetin çöküşünü de başlatmış olabilir;medeniyetteki nüfusun bir kısmı, arzu ettikleri habitata[5] doğru hareket etmiş ve Hint-Avrupa dillerini konuşan insanlar Hindistan’a ve Güney Asya'ya doğru ilerlemişlerdir.[6]

Bazı bilim adamları, olayın küresel bir kuraklık olmadığına ve net bir zaman çizelgesinde gerçekleşmediğine dair kanıtları öne sürerek bu sonuca katılmamıştırlar.[7]

Kanıtlar

Orta Grönland'ın eski dönemlerindeki sıcaklıklarının grafikle gösterimi. 8,2 bin yıl olayının aksine 4,2 bin yıl olayında, Gisp2 (Grönland Buz Örtüsü Projesi 2) buz çekirdeğinde, 4,2 bin yıl öncesinden günümüze belirgin bir sinyal yoktur.[]

Kuzey Afrika,[8] Orta Doğu,[9] Kızıldeniz,[10] Arap Yarımadası,[11] Hindistan Yarımadası ve[5] Orta Kıta Kuzey Amerika'da şimdiki zamandan yaklaşık 4,2 bin yıl önce yoğun bir kuraklık dönemi kaydedildi.[12] Bu dönemde buzullar, Batı Kanada’nın sıradağları boyunca ilerledi.[13] İtalya’daki sarkıt mağaraları,[14] Klimanjaro dağındaki ( Tanzanya) buz tabakası[15] ve And dağlarındaki (Güney Amerika) buzullar bunların kanıtıdır.[16] Yaklaşık 4100 yıl önce Mezopotamya'da kuraklığın başlangıcı, Kuzey Atlantik'te Bond olayı olarak bilinen bir soğuma olayı ile aynı zamana denk gelmiştir.[2][17][18] Bu örneklerin coğrafi çeşitliliğine rağmen, Kuzey Avrupa’da 4,2 bin yıllık döneme ait kanıtlar belirsizdir ve bu da olayın kökenlerinin ve etkilerinin mekânsal olarak karmaşık olduğunu göstermektedir.[19]

2018 yılında Uluslararası Stratigrafi Komisyonu, Holosen dönemini üç döneme (Grönlandiyen, Nortgripiyen ve Meghaliyen ) ayırdı[20] ve yaklaşık M.Ö. 2250’den itibaren geç Holosen Meghaliyen evresi/ yaşı olarak belirlendi.[21] Küresel Sınır Stratotip bölümü ve noktası, Hindistan'ın kuzeydoğusundaki Meghalaya kentinde Mawmluh Mağarası[22] oluşumudur. Küresel Yardımcı Stratotip, Kanada'daki Logan Dağı'ndan bir buz çekirdeğidir.[23] Bununla birlikte, olay küresel bir kuraklık olmadığı ve net bir zaman dilimi içinde gerçekleştiği için bu bölünmenin gerekçesi tartışılıyor.Tucson'daki Arizona Üniversitesi'nde bir paleoklimatolog olan Jessica Tierney, yeni bölümlemenin savunucularının yanlışlıkla "diğer kuraklıkların ve ıslak dönemlerin kanıtlarını, bazen olaydan yüzyıllarca uzakta topladıklarını" belirtiyor.[7]

Etkileri

İber Yarımadası

İber Yarımadası'nda MÖ 2200'den sonraki dönemde motilla tipi yerleşimlerin inşasının, bu bölgeyi etkileyen şiddetli kuraklaşmanın bir sonucu olduğuna inanılmaktadır.

İspanya, La Mancha'da ilk paleohidrojeolojik disiplinler arası araştırmayı bildiren Mejías ve arkadaşlarına göre,

Yakın zamanda yapılan araştırmalar, La Mancha'daki Bronz Çağı'na ait "motilla" bölgelerinin İber Yarımadası'ndaki en eski yeraltı suyu toplama sistemi olabileceğini gösteriyor… Bunlar, İklimsel Olay 4,2 BP sırasında şiddetli ve uzun süreli kuraklık nedeniyle çevresel stres zamanında inşa edildi.[24]

Yazarların analizi, jeolojik substrat ile motillaların uzamsal dağılımı arasındaki ilişkiyi doğrulamıştır.

Antik Mısır

MÖ 2150'de Mısır, bir kıtlıktan sonra Eski Krallığın merkezi hükûmetinin çöküşünü etkilemiş olabilecek bir dizi olağanüstü düşük Nil seliyle sarsıldı.[25]

Arap Yarımadası

Basra Körfezi bölgesinde, yerleşim düzeni, çanak çömlek tarzında ve mezarlarda ani bir değişiklik olmuştur. MÖ 22. yüzyılındaki kuraklık Umm Al Nar kültürünün sonunu ve Wadi Suq kültürünün değişmesini işaret etmiştir.[11]

Mezopotamya

Mezopotamya’nın kuraklaşması, Kuzey Atlantik’te meydana gelen daha soğuk deniz yüzeyi sıcaklıklarının başlangıcıyla ilgili olabilir (Bond olayı 3). Modern araçsal kayıtların analiziyle, Mezopotamya su arzında meydana gelen büyük (%50) yıllık düşüşlerin, kutup altı Kuzeybatı Atlantik deniz yüzeyinin sıcaklıklarının anormal derecede soğuk olduğu döneme denk geldiği tespit edilmiştir.[26] Dicle ve Fırat nehirlerinin kaynakları, yüksekliğin neden olduğu Akdeniz kış yağışlarıyla beslenir.

MÖ 2300’deki Akad İmparatorluğu, bağımsız toplumları tek bir devlete (ilki MÖ 3100 civarında Eski Mısır) dahil eden ikinci medeniyetti. Devletin çöküşünün, yüzyıllar süren geniş bir kuraklıktan etkilendiği iddia edilmiştir.[27][28] Arkeolojik kanıtlar, Kuzey Mezopotamya’nın tarımsal ovalarının yaygın biçimde terk edildiğini ve MÖ 2170 civarında Güney Mezopotamya’ya mülteci akınının olduğunu belgelemektedir.[29] Güneye göç akınlarını engellemek için Mezopotamya’nın ortasına 180 km uzunluğunda “Amoritlerin Kovucu” adlı bir duvar inşa edildi. MÖ 2150 civarında, başlangıçta Zagros Dağları'nda yaşayan Gutian halkı, morali bozuk Akad ordusunu yendi, Akad'ı aldı ve MÖ 2115 civarında Akad'ı yok etti. Yakın Doğu'daki yaygın tarımsal değişim, MÖ 3. bin yılın sonunda görülmektedir.[30]

Kuzey düzlüklerinin daha küçük yerleşik nüfus tarafından yeniden yerleşimi, çöküşten üç yüzyıl sonra, MÖ 1900 civarında gerçekleşti.[29]

Umman'daki mercan fosilleri üzerine yapılan bir çalışmada, yaklaşık 4200 yıl önce, uzun süren şamal mevsimlerinin, sulanan tarlada tuzlanmaya yol açtığını ve mahsul üretiminde meydana gelen dramatik bir düşüşün, yaygın bir kıtlığı tetiklediğini ve sonunda antik Akad İmparatorluğunun çöküşünü tetiklediğini kanıtlıyor.[31][32]

Güney ve Orta Asya

MÖ 2. binyılında, Avrasya steplerinde ve Güney Asya'da yaygın bir kuraklaşma meydana geldi.[6][33] Bozkırlarda bitki örtüsü değişmiştir bu sebeple daha yüksek hareketlilik ve göçebe sığır yetiştiriciliğine geçiş olmuştur.[33][Not 1][Not 2] Su kıtlığı Güney Asya’yı da güçlü bir şekilde etkiledi:

Bu sefer ekolojik nedenlerden dolayı büyük bir karışıklık oldu. Yağmurların uzun süreli yağmaması, geniş alanlarda şiddetli su kıtlığına neden olarak Güney Orta Asya, Afganistan, İran ve Hindistan’da yerleşik kentsel kültürlerin çökmesine ve büyük ölçekli göçleri tetiklemesine neden oldu. Kaçınılmaz olarak, yeni gelenler kent sonrası kültürlerle birleşmeye ve onlara hakim olmaya başladı.[6]

İndus Vadisi Uygarlığı’nın kent merkezleri, batıdaki komşu bölgeleri etkileyen iklim değişikliğinin aynısı nedeniyle terk edilmiş ve yerini farklı yerel kültürlere bırakmıştır.[34] 2016 itibarıyla, birçok bilim insanı, İndus Uygarlığının çöküşüne, kuraklığın ve Mısır ve Mezopotamya ile yapılan ticaretteki düşüşün neden olduğuna inanıyorlardı.[35]Ghaggar-Hakra nehir sistemi yağmurla besleniyordu[36][37][38] ve su kaynağı musonlara bağlıydı. İndus Vadisi’nin iklimi, musonun modern genel zayıflaması ile ilişkili olan MÖ 1800’den bu yana önemli ölçüde daha serin ve daha kuru hale geldi.[36] Ghaggar-Hakra Nehri’nin Himalayaların eteklerine doğru çekilmesiyle birlikte kuraklığın artması,[36][39][40] düzensiz ve daha az kapsamlı sellere yol açmıştır ve bu yüzden su baskınlarıyla yapılan tarımı daha az sürdürülebilir hale getirmiştir. Kuraklık, medeniyetin ölümüne neden olacak ve nüfusu doğuya doğru dağıtacak kadar su kaynağını azaltmıştır.[5][41][42][43]

Çin

Kuraklık, MÖ 3.binyılın sonlarında Orta Çin çevresindeki Neolitik kültürlerin çökmesine neden olmuş olabilir.[44] Aynı zamanda, Sarı Nehir’in orta kesimlerinde efsanevi Büyük Yu figürüyle ilgili bir dizi olağanüstü sel görülmüştür.[45]Yishu Nehri Havzasında gelişen Longshan kültürü, pirinç üretimini ciddi şekilde azaltan ve popülasyonda önemli bir azalmaya bu sebepten daha az arkeolojik alana yol açan bir soğutmadan etkilenmiştir.[46] MÖ 2000 yıllarında Longshan kültürü, daha az ve az sofistike seramik ve bronz eserleri olan Yueshi kültürü tarafından yerinden edilmiştir.

Ayrıca bakınız

  • 8.2 binyıl olayı
  • İklim değişikliği
  • Büyük Sel (Çin) (MÖ 2300–2200 civarı)
  • Geç Tunç Çağı çöküşü (MÖ 1200-1150 civarı)

Kaynakça

  1. ^ Railsback, L. Bruce; Liang, Fuyuan; Brook, G.A.; Voarintsoa, Ny Riavo G.; Sletten, Hillary R.; Marais, Eugene; Hardt, Ben; Cheng, Hai; Edwards, R. Lawrence (Nisan 2018). "The timing, two-pulsed nature, and variable climatic expression of the 4.2 ka event: A review and new high-resolution stalagmite data from Namibia". Quaternary Science Reviews. 186: 78-90. doi:10.1016/j.quascirev.2018.02.015. ISSN 0277-3791. 
  2. ^ a b deMenocal, P. B. (27 Nisan 2001). "Cultural Responses to Climate Change During the Late Holocene". Science. 292 (5517): 667-673. doi:10.1126/science.1059827. ISSN 0036-8075. 
  3. ^ Gibbons, A. (20 Ağustos 1993). "How the Akkadian Empire Was Hung Out to Dry". Science. 261 (5124): 985-985. doi:10.1126/science.261.5124.985. ISSN 0036-8075. 
  4. ^ Li, Chun-Hai; Li, Yong-Xiang; Zheng, Yun-Fei; Yu, Shi-Yong; Tang, Ling-Yu; Li, Bei-Bei; Cui, Qiao-Yu (August 2018). "A high-resolution pollen record from East China reveals large climate variability near the Northgrippian-Meghalayan boundary (around 4200 years ago) exerted societal influence". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 512: 156–165. Bibcode:2018PPP...512..156L. doi:10.1016/j.palaeo.2018.07.031. ISSN 0031-0182
  5. ^ a b c Staubwasser, M.; et al. (2003). "Climate change at the 4.2 ka BP termination of the Indus valley civilization and Holocene south Asian monsoon variability". Geophysical Research Letters. 30 (8): 1425. Bibcode:2003GeoRL..30.1425S
  6. ^ a b c Rajesh Kochhar (2017), The Aryan chromosome, The Indian ERxpress
  7. ^ a b Paul Voosen (August 8, 2018). "Massive drought or myth? Scientists spar over an ancient climate event behind our new geological age Science. Retrieved 9 January2020.
  8. ^ Gasse, Françoise; Van Campo, Elise (1994). "Abrupt post-glacial climate events in West Asia and North Africa monsoon domains". Earth and Planetary Science Letters. 126 (4): 435–456. Bibcode:1994E&PSL.126..435G doi:10.1016/0012-821X(94)90123-6
  9. ^ Bar-Matthews, Miryam; Ayalon, Avner; Kaufman, Aaron (1997). "Late Quaternary Paleoclimate in the Eastern Mediterranean Region from Stable Isotope Analysis of Speleothems at Soreq Cave, Israel". Quaternary Research. 47 (2): 155–168. Bibcode:1997QuRes..47..155B. doi:10.1006/qres.1997.1883
  10. ^ Arz, Helge W.; et al. (2006). "A pronounced dry event recorded around 4.2 ka in brine sediments from the northern Red Sea". Quaternary Research. 66 (3): 432–441. Bibcode:2006QuRes..66..432A doi:10.1016/j.yqres.2006.05.006
  11. ^ a b Parker, Adrian G.; et al. (2006). "A record of Holocene climate change from lake geochemical analyses in southeastern Arabia" Quaternary Research. 66 (3): 465–476. Bibcode:2006QuRes..66..465P. doi:10.1016/j.yqres.2006.07.001 Archived from the original on October 29, 2008.
  12. ^ Booth, Robert K.; et al. (2005). "A severe centennial-scale drought in midcontinental North America 4200 years ago and apparent global linkages". The Holocene. 15 (3): 321–328. Bibcode:2005Holoc..15..321B doi:10.1191/0959683605hl825ft. S2CID 39419698
  13. ^ Menounos, B.; et al. (2008). "Western Canadian glaciers advance in concert with climate change c. 4.2 ka". Geophysical Research Letters. 35 (7): L07501. Bibcode:2008GeoRL..3507501M. doi:10.1029/2008GL033172
  14. ^ Drysdale, Russell; et al. (2005). "Late Holocene drought responsible for the collapse of Old World civilizations is recorded in an Italian cave flowstone". Geology. 34 (2): 101–104. Bibcode:2006Geo....34..101D. doi:10.1130/G22103.1
  15. ^ Thompson L.G.; et al. (2002). "Kilimanjaro Ice Core Records Evidence of Holocene Climate Change in Tropical Africa". Science. 298 (5593): 589–93. Bibcode:2002Sci...298..589T. doi:10.1126/science.1073198. PMID 12386332. S2CID 32880316
  16. ^ Davis, Mary E.; Thompson, Lonnie G. (2006). "An Andean ice-core record of a Middle Holocene mega-drought in North Africa and Asia" (PDF). Annals of Glaciology. 43 (1): 34–41. Bibcode:2006AnGla..43...34D. doi:10.3189/172756406781812456. Archived from the original (PDF) on July 11, 2007.
  17. ^ Bond, G.; et al. (1997). "A Pervasive Millennial-Scale Cycle in North Atlantic Holocene and Glacial Climates" (PDF). Science. 278 (5341): 1257–1266. Bibcode:1997Sci...278.1257B. doi:10.1126/science.278.5341.1257. Archived from the original (PDF) on 2008-02-27.
  18. ^ "Two examples of abrupt climate change". Lamont-Doherty Earth Observatory. Archived from the original on 2007-08-23.
  19. ^ Roland, Thomas P; et al. (2014). "Was there a '4.2 ka event' in Great Britain and Ireland? Evidence from the peatland record" (PDF). Quaternary Science Reviews. 83: 11–27. Bibcode:2014QSRv...83...11R. doi:10.1016/j.quascirev.2013.10.024. hdl:10871/30630.
  20. ^ "Meghalaya Age: Newest phase in Earth's history named after Meghalaya rock | - Times of India". The Times of India.
  21. ^ Amos, Jonathan (2018-07-18). "Welcome to the Meghalayan Age a new phase in history" BBC News.
  22. ^ "Collapse Of Civilizations Worldwide Defines Youngest Unit Of The Geologic Time Scale". 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "Formal subdivision of the Holocene Series/Epoch" (PDF).
  24. ^ Mejías Moreno, M., Benítez de Lugo Enrich, L., Pozo Tejado, J. del y Moraleda Sierra, J. 2014. Los primeros aprovechamientos de aguas subterráneas en la Península Ibérica. Las motillas de Daimiel en la Edad del Bronce de La Mancha. Boletín Geológico y Minero, 125 (4): 455–474 ISSN 0366-0176
  25. ^ Stanley, Jean-Daniel; et al. (2003). "Nile flow failure at the end of the Old Kingdom, Egypt: Strontium isotopic and petrologic evidence". Geoarchaeology. 18 (3): 395–402. doi:10.1002/gea.10065
  26. ^ Cullen, Heidi M.; deMenocal, Peter B. (2000). "North Atlantic influence on Tigris-Euphrates streamflow". International Journal of Climatology. 20 (8): 853–863. Bibcode:2000IJCli..20..853C. doi:10.1002/1097-0088(20000630)20:8<853::AID-JOC497>3.0.CO;2-M.
  27. ^ Kerr, Richard A. (1998). "Sea-Floor Dust Shows Drought Felled Akkadian Empire". Science. 279 (5349): 325–326. Bibcode:1998Sci...279..325K. doi:10.1126/science.279.5349.325. S2CID 140563513.
  28. ^ Cullen, H. M. et al., "Climate change and the collapse of the Akkadian empire: Evidence from the deep sea", Geology, vol. 28, iss. 4, pp. 379-382, 2000
  29. ^ a b Weiss, H; et al. (1993). "The Genesis and Collapse of Third Millennium North Mesopotamian Civilization". Science. 261 (5124): 995–1004. Bibcode:1993Sci...261..995W. doi:10.1126/science.261.5124.995. PMID 17739617. S2CID 31745857.
  30. ^ Riehl, S. (2008). "Climate and agriculture in the ancient Near East: a synthesis of the archaeobotanical and stable carbon isotope evidence". Vegetation History and Archaeobotany. 17 (1): 43–51. doi:10.1007/s00334-008-0156-8. S2CID 128622745.
  31. ^ Watanabe, Takaaki K.; Watanabe, Tsuyoshi; Yamazaki, Atsuko; Pfeiffer, Miriam (2019). "Oman corals suggest that a stronger winter shamal season caused the Akkadian Empire (Mesopotamia) collapse". Geology. GeoScienceWorld. 47 (12): 1141–1145. Bibcode:2019Geo....47.1141W. doi:10.1130/G46604.1
  32. ^ "Strong winter dust storms may have caused the collapse of the Akkadian Empire". Hokkaido University. 24 October 2019.
  33. ^ a b Demkina, T.S. (2017). "Paleoecological crisis in the steppes of the Lower Volga region in the Middle of the Bronze Age (III–II centuries BC)". Eurasian Soil Science. 50 (7): 791–804. Bibcode:2017EurSS..50..791D. doi:10.1134/S1064229317070018. S2CID 133638705
  34. ^ "Decline of Bronze Age 'megacities' linked to climate change". phys.org.
  35. ^ Lawler, Andrew (6 June 2008). "Indus Collapse: The End or the Beginning of an Asian Culture?". Science. 320 (5881): 1282–3. doi:10.1126/science.320.5881.1281. PMID 18535222. S2CID 206580637
  36. ^ a b c Giosan, L.; et al. (2012). "Fluvial landscapes of the Harappan Civilization". Proceedings of the National Academy of Sciences USA. 109 (26): E1688–E1694. Bibcode:2012PNAS..109E1688G. doi:10.1073/pnas.1112743109. PMC 3387054. PMID 22645375
  37. ^ Clift et al., 2011, "U-Pb zircon dating evidence for a Pleistocene Sarasvati River and capture of the Yamuna River", Geology, 40, 211–214 (2011).
  38. ^ Tripathi, Jayant K.; Tripathi, K.; Bock, Barbara; Rajamani, V. & Eisenhauer, A. (25 October 2004). "Is River Ghaggar, Saraswati? Geochemical Constraints" (PDF). Current Science. 87 (8).
  39. ^ Rachel Nuwer (28 May 2012). "An Ancient Civilization, Upended by Climate Change". LiveScience. Retrieved 29 May 2012.
  40. ^ Charles Choi (29 May 2012). "Huge Ancient Civilization's Collapse Explained". The New York Times. Retrieved 18 May 2016.
  41. ^ Madella, Marco; Fuller, Dorian (2006). "Palaeoecology and the Harappan Civilisation of South Asia: a reconsideration". Quaternary Science Reviews. 25 (11–12): 1283–1301. Bibcode:2006QSRv...25.1283M. doi:10.1016/j.quascirev.2005.10.012
  42. ^ MacDonald, Glen (2011). "Potential influence of the Pacific Ocean on the Indian summer monsoon and Harappan decline". Quaternary International. 229 (1–2): 140–148. Bibcode:2011QuInt.229..140M. doi:10.1016/j.quaint.2009.11.012
  43. ^ Brooke, John L. (2014), Climate Change and the Course of Global History: A Rough Journey, Cambridge University Press, p. 296, ISBN 978-0-521-87164-8
  44. ^ Wu, Wenxiang; Liu, Tungsheng (2004). "Possible role of the "Holocene Event 3" on the collapse of Neolithic Cultures around the Central Plain of China". Quaternary International. 117 (1): 153–166. Bibcode:2004QuInt.117..153W. doi:10.1016/S1040-6182(03)00125-3
  45. ^ Chun Chang Huang; et al. (2011). "Extraordinary floods related to the climatic event at 4200 a BP on the Qishuihe River, middle reaches of the Yellow River, China". Quaternary Science Reviews. 30 (3–4): 460–468. Bibcode:2011QSRv...30..460H. doi:10.1016/j.quascirev.2010.12.007
  46. ^ Gao, Huazhong; Zhu, Cheng; Xu, Weifeng (2007). "Environmental change and cultural response around 4200 cal. yr BP in the Yishu River Basin, Shandong". Journal of Geographical Sciences. 17 (3): 285–292. doi:10.1007/s11442-007-0285-5. S2CID 186227589

Notlar

  1. ^ Demkina ve diğerleri. (2017): "MÖ 2. binyıl da iklimin nemlenmesi, kestane toprakları ve solonetzes komplekslerinin ikincil oluşumu ile toprak örtüsünün ayrışmasına yol açtı. Bu paleoekolojik kriz, Geç Catacomb ve Post-Catacomb, daha yüksek hareketliliğe ve göçebe sığır yetiştiriciliğine geçişi şart koşmuştur."
  2. ^ Ayrıca bkz. Eurogenes Blogspot, Kriz 19 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .

İlgili Araştırma Makaleleri

Tarih öncesi veya Prehistorya, insanlığın yazının bulunmasından önceki dönemidir.

<span class="mw-page-title-main">Permiyen</span> Paleozoyik Zamannın altıncı ve son dönemi

Permiyen, jeolojik zaman cetvelinde, yaklaşık 298,9 milyon yıl öncesinden 251,9 milyon yıl öncesine kadar süren ve kayda değer çevresel değişikliklere sahne olan bir jeolojik dönemdir. Bu dönemde kara yaşamında bir dönüşüm görülmesine ek olarak hayvanlar ve bitkilerin evrimsel tarihinde dikkate değer olaylara sahne oldu. Permiyen Dönemi'nin adı, Rusya'da Ural Dağları çevresindeki çalışmalar sırasında, İngiliz jeolog Roderick Impey Murchison tarafından 1841 yılında tarihe kazandırıldı. Permiyen Dönemi, Karbonifer Dönemi ile Triyas Dönemi arasında yer alır ve bu dönemde gerçekleşen çeşitli birçok olaydan dolayı karada yaşayan canlı türlerinin evriminde ve çeşitliliğinde bir dönüm noktası olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">İklim değişikliği</span> Dünyanın ortalama sıcaklığındaki mevcut artış ve buna bağlı olarak hava modellerindeki büyük ölçekli değişimler

İklim değişikliği, küresel ısınmayı ve bunun Dünya'nın iklim sistemi üzerindeki etkilerini ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Permiyen-Triyas yok oluşu</span> kitlesel yok oluş

Permiyen-Triyas yok oluşu (P-Tr), 251,4 milyon yıl önce meydana gelen ve Paleozoyik ile Mezozoyik dönemlerin yanı sıra Permiyen ve Triyas jeolojik dönemleri arasındaki geçişi başlatan bir kitlesel yok oluştur. Bu yok oluş, tüm deniz türlerinin %96'sının ve karadaki omurgalı türlerinin ise %70'inin tükenmesine yol açan, dünyanın en şiddetli yok oluşu olarak bilinir. Bu yok oluş olayı, ayrıca şimdiye kadar böceklerde gözlemlenen tek kitlesel yok oluş olarak da bilinir. Bazı familyaların %57'si yok olurken tüm cinslerin %83'ünün nesli tükenmiştir. Bu yok oluşta biyoçeşitlilik büyük oranda tahrip olduğu için Dünya üzerindeki yaşamın kendini toparlaması diğer soy tükenmesi olaylarından daha uzun sürmüştür. Permiyen-Triyas yok oluşu, "tüm kitlesel yok oluşların anası" olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Holosen</span> Son 11.700 yılı kapsayan güncel jeolojik devre

Holosen, Kuvaterner devri içerisinde yer alan Pleistosen devrinin bitmesinden günümüze kadar sürmekte olan jeolojik devredir. Dönem Genç Buzul çağının bitmesiyle başlayan buzul durgun (interstadial) dönemine karşılık gelir. Adını Yunanca kelimeler olan ὅλος ve καινός sözcüklerinden alır ve "tamamen yeni" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Son Buzul Maksimum</span> Dünyanın iklim tarihinin bir dönemi

Son Buzul Maksimum, buz tabakaları maksimum uzanmış iken 26.500 ve 19000-20000 yılları arasında Dünya'nın iklim tarihinin bir dönemini ifade eder. Bu süre boyunca, geniş buz tabakaları, Kuzey Amerika, Kuzey Avrupa ve Asya'nın büyük kısmını kaplamıştır. Bu buz tabakaları Son Buzul Maksimum'daki gibi kuraklık, çölleşme ve deniz seviyesinde büyük bir düşüşe neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Holosen klimatik optimum</span>

Holosen klimaitk optimum, günümüzden yaklaşık 5.000 ile 9.000 yıl önce gerçekleşen sıcak bir dönemdi. Aynı zamanda Altithermal, İklimsel Optimum, Holosen Megathermal, Holosen Optimum, Holosen Termal Maximum, Hypsithermal ve Orta Holosen Sıcak Dönemi gibi diğer birçok isimlerle bilinmektedir.

Erken Kretase veya Alt Kretase, Kretase'nin iki ana bölümünden daha erken/altta olanıdır. Genellikle 145 milyon yıl öncesinden 100,5 milyon yıl öncesine kadar uzandığı kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Erken Orta Çağ</span> Avrupa tarihinin bir dönemi

Erken Orta Çağ ile birlikte Avrupa Tarihi'nde Orta Çağ başlamış oldu. MS 6. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar sürmüştür. Erken Orta Çağ, Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşünün devamındaki ve Yüksek Orta Çağ'dan önceki dönemdir. Erken Orta Çağ dönemi Geç Antik Çağ ile üst üste gelir. Geç Antik Çağ, Roma İmparatorluğu'nun devam unsurlarına vurgu yapmak için kullanılırken, "Erken Orta Çağ" daha sonraki dönemin özelliklerine vurgu için kullanılır.

Jeolojik zaman cetvelinde, Meghaliyen, Kuvaterner döneminin en genç veya en üst çağıdır. Aynı zamanda Holosen döneminin üç alt bölümünden en sonuncusudur. Küresel Sınır Stratotip bölümü ve noktası, Hindistan'ın kuzeydoğusundaki Meghalaya kentinde Krem Mawmluh Mağarası oluşumudur. Mawmluh Mağarası, Hindistan'ın en uzun ve en derin mağaralarından biridir ve buradaki koşullar çağlardaki geçişin kimyasal işaretlerini korumak için uygundur. Küresel Yardımcı Stratotip, Kanada'daki Logan Dağı'ndan bir buz çekirdeğidir.

<span class="mw-page-title-main">Yükselmiş kıyı</span> deniz seviyesinin göreceli olarak düşmesiyle kıyı şeridinin üzerinde yükselen kumsal ya da dalgalarla kesilmiş platform

Yükseltilmiş bir kıyı, kıyı terası, deniz taraçası veya tünemiş kıyı şeridi, deniz kökenli nispeten düz, yatay, hafifçe eğimli bir yüzey ve çoğunlukla dalga aktivitesi alanından kaldırılmış eski bir aşınma platformudur. Bu nedenle, oluşum zamanına bağlı olarak mevcut deniz seviyesinin üstünde veya altında yer almaktadır. Karaya doğru daha dik yükselen eğim ve deniz kenarında daha dik inen bir eğim ile sınırlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bergmann kuralı</span>

Bergmann kuralı geniş dağılımı olan taksonomik kladlarda daha büyük popülasyonların ve türlerin daha soğuk ortamlarda, daha küçük olanların ise daha sıcak ortamlarda bulunduğunu belirten bir biyolojik kuraldır. Her ne kadar ilk olarak bir cins içindeki türler için tanımlandıysa da sıklıkla bir tür içindeki popülasyonlar içinde kullanılır. Yine sıklıkla enlem temelli olarak da belirtilir. Turbinicarpus gibi bazı bitkilere de bu kuralın uygulanması mümkündür.

Klimatolojide 8,2 binyıl olayı, günümüzden yaklaşık 8.200 yıl önce meydana gelen küresel sıcaklıklarda ani bir düşüştür. Yaklaşık MÖ 6.200 ve sonraki iki ila dört yüzyıl boyunca sürdü. Holosen'de Nortgripiyen çağının başlangıcını tanımlar. Daha önce Genç Dryas soğukluğunda daha hafif, ancak ondan sonraki Küçük Buzul Çağı'ndan daha şiddetli olan 8,2 binyıl olayı, Holosen iklimsel optimum genel eğilimler için önemli bir istisnaydı. Olay sırasında, atmosferdeki metan konsantrasyonu, hemisferik ölçekte soğutma ve kurutma ile %15 emisyon azalması ile 80 ppb azalmıştır.

Heinrich olayı, büyük buzdağı gruplarının buzullardan koptuğu ve Kuzey Atlantik'i geçtiği doğal bir olgudur. İlk olarak deniz jeoloğu Hartmut Heinrich (1988) tarafından tarif edilen, 640.000 yıldaki son yedi buzul döneminin beşinde meydana gelmiştir. Heinrich olayları son buzul dönemi için özellikle iyi belgelenmiştir, ancak sondan bir önceki buzullaşmada belirgin bir belgelenme olmamıştır. Buzdağları, buzullar tarafından aşınmış kaya kütlelerini içeriyordu ve eridikçe, bu malzeme deniz tabanına buzlu enkaz olarak düşmekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ Sıcak Dönemi</span> Kuzey Atlantik bölgesinde yaklaşık 950den yaklaşık 1250ye kadar süren sıcak iklim dönemi

Orta Çağ İklimi Optimum veya Orta Çağ İklim Anomalisi olarak da bilinen Orta Çağ Sıcak Dönemi (MWP), Kuzey Atlantik bölgesinde c. 950 ila c. 1250. Muhtemelen başka yerlerdeki ısınmayla ilgiliydi tropikal Pasifik gibi diğer bazı bölgeler daha soğuktu. Ortalama küresel ortalama sıcaklıkların 20. yüzyılın başlarındaki ısınmaya benzer olduğu hesaplanmıştır. Orta Çağ Sıcak Dönemi'nin olası nedenleri arasında artan güneş aktivitesi, azalan volkanik aktivite ve okyanus sirkülasyonundaki değişiklikler yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Çevresel vejetaryenlik</span>

Çevresel vejetaryenlik, et üretiminin çevreye olan olumsuz etkilerini geride bırakıp sürdürülebilir bir diyet yaratma arzusuyla hareket eden bir vejetaryenlik türüdür. Örneğin, hayvancılığın bütün sera gazı üretiminin %18'inden sorumlu olduğu tahmin edilmektedir. Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli'nin 2019 özel raporunda da et tüketiminin azaltılması savunulmuştur.

Antik Roma'nın iklimi, bu medeniyetin varlığı boyunca çeşitlilik gösterdi. MÖ 1. binyılın ilk yarısında, İtalya'nın iklimi şimdi olduğundan daha nemli ve serindi ve şu anda kurak olan güneyde daha fazla yağış görülürdü. Kuzey bölgeleri ılıman iklim bölgesinde yer alırken, İtalya'nın geri kalanı sıcak ve ılıman bir iklime sahip bir subtropik bölgeydi. Dağlardaki karın yıllık erimesi sırasında küçük nehirler bile taşarak araziyi suyla kaplardı. Roma uygarlığının varlığı sırasında görülen iklim üç iklimsel döneme ayrılmıştır: Erken Subatlantik, Orta Subatlantik (175–750) ve Geç Subatlantik.

Doğu Asya Muson, nemli havayı Hint Okyanusu ve Pasifik Okyanusu'ndan Doğu Asya'ya ve Güneydoğu Asya‘ya taşıyan musonal akıştır. Japonya, Kore Yarımadası, Tayvan, Çin'in büyük bir bölümü, Vietnam ve Filipinler'in büyük bir kısmının iklimini etkileyerek küresel nüfusun yaklaşık üçte birini etkiler. Doğu Asya kıtası ile Pasifik Okyanusu arasındaki sıcaklık farklarından kaynaklanır. Doğu Asya musonu, ılık ve yağışlı bir yaz musonuna ve soğuk ve kuru bir kış musonuna bölünmüştür. Bu soğuk ve kuru kış musonu, Loess Platosu'nun oluşumuyla sonuçlanan aeolian toz birikiminden ve pedogenesis'ten sorumludur. Muson, kuzeydeki Sibirya kadar uzaklardaki hava düzenlerini etkiler ve Sibirya Yüksekliği'nin neden olduğu soğuk ve kuru kışlarla tezat oluşturan yağışlı yazlara neden olur ve bu da musonun kuzey enlemleri üzerindeki etkisini dengeler.

<span class="mw-page-title-main">Triyas-Jura yok oluşu</span>

Sıkça Triyas sonu yok oluşu olarak da adlandırılan Triyas–Jura (Tr-J) yok oluşu, 201,3 milyon yıl önce gerçekleşmiş olup Triyas ve Jura dönemleri arasındaki sınırı belirler. Fanerozoyik'te hem kara hem okyanuslardaki yaşamı derinden etkileyen beş büyük yok oluştan biridir. Denizlerde konodont sınıfının tamamının ve deniz canlısı cinslerinin %23-34'ü bu yok oluşla ortadan kalktı. Karada, krokodilomorflar, teruzorlar ve dinozorlar dışındaki bütün arkozoromorfların nesli tükendi. Önceden bolca bulunan aetozorlar, fitozorlar ve rauisukitler gibi grupların nesli tükendi. Jura öncesinde birçok büyük temnospondil amfibinin ve hâlâ hayatta olan birtakım memeli olmayan terapsidin nesli tükendi. Ancak Tr–J sınırı ile kara omurgalıları arasındaki bağlantı, kara fosillerinin Triyas'ın son katı olan Resiyen'deki eksikliğinden ötürü hâlâ tartışmalıdır. Korunan canlılar arasında bitkiler, dinozorlar, teruzorlar ve memeliler bulunur. Bu durum dinozorlar ve teruzorların gelecek 135 milyon yıl boyunca Dünya üzerindeki baskın hayvanlar olmasına yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Roma Sıcak Dönemi</span>

Roma Sıcak Dönemi, Avrupa ve Kuzey Atlantik'te yaklaşık MÖ 250'den MS 400'e kadar uzanan alışılmadık derecede sıcak bir hava dönemiydi. Theophrastus, Yunanistan'da dikilirse hurma ağaçlarının büyüyebileceğini ancak burada meyve veremediğini yazmıştır. Bugün de durum böyledir, bu da MÖ 4. ve 5. yüzyıllarda Güney Ege ortalama yaz sıcaklıklarının bir dereceye kadar modern sıcaklıkların derecesi içinde olduğu anlamına gelir. Bu ve o zamana ait diğer edebi parçalar, Yunan ikliminin temelde 2000'li yıllardakiyle aynı olduğunu doğruluyor. MÖ 3. yüzyılın sonlarında İtalyan Yarımadası'ndan ağaç halkaları, Hannibal'in MÖ 218'de ithal fillerle Alpleri geçtiği sıralarda oradaki ılıman koşullara işaret ediyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.