29 Ekim Cumhuriyet Bayramı
| Cumhuriyet Bayramı | |
|---|---|
 Türkiye Cumhuriyeti'nin 10. yıldönümü kutlamaları (29 Ekim 1933). Soldan sağa: Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk, TBMM Başkanı Kâzım Özalp, Başbakan İsmet İnönü. | |
| Ülke | Türkiye |
| Kutlayanlar |  Türkiye Kuzey Kıbrıs |
| Türü | Ulusal[1] |
| Önemi | Türkiye'de cumhuriyetin ilanı |
| Başlama | 1925 |
| Tarih | 29 Ekim |
| Törenler | Türkiye, KKTC ve dış temsilciliklerinde resmî törenler Uygun şehir merkezlerinde 21 pare top atışı |
| Bağlantılı günler | |
Cumhuriyet Bayramı, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet yönetimi ilan etmesi anısına her yıl 29 Ekim günü Türkiye'de ve Kuzey Kıbrıs'ta[2] kutlanan bir millî bayramdır. 1925 yılında çıkarılan bir yasa ile ulusal (millî) bayram olarak kutlanmaya başlanmıştır.
Cumhuriyet Bayramı'nın kutlandığı ülkeler olan Türkiye ve Kuzey Kıbrıs'ta 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmî tatildir. 29 Ekimlerde stadyumlarda şenlikler yapılır, akşam ise geleneksel olarak fener alayları düzenlenir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, cumhuriyetin onuncu yılı kutlamalarının yapıldığı 29 Ekim 1933 tarihinde verdiği Onuncu Yıl Nutku'nda, bu günü "en büyük bayram" olarak nitelendirmiştir.
Cumhuriyetin ilanı
Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına kadar mutlak monarşi, 1876-1878 ve 1908-1918 arasında meşruti monarşi ile yönetilmişti. I. Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğramasının ardından işgale uğrayan Anadolu'da halkın işgalcilere karşı Mustafa Kemal Paşa önderliğinde verdiği Millî Mücadele, Ekim 1922 tarihinde millî güçlerin zaferi ile sonuçlandı. Bu süreçte, "Büyük Millet Meclisi" adıyla 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adlı yasayı kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ait olduğunu ilan etmiş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla saltanatı kaldırmıştı. Ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetilmekteydi.
27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve yerine meclisin güvenini kazanacak yeni bir kabinenin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile birlikte bir yasa değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923'te Meclis'e sundu. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yapılan değişikliklerin kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiş oldu.
Cumhuriyetin ilanı, Ankara'da 101 pare top atışı ile duyuruldu ve 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim 1923 tarihinde başta Ankara olmak üzere tüm ülkede bir bayram havasında kutlandı.[3]
Bayram kabul edilmesi
Cumhuriyet ilan edildiği sırada henüz 29 Ekim günü bayram ilan edilmemiş, kutlamalar konusunda bir düzenleme yapılmamıştı; 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günündeki şenlikleri halk kendiliğinden organize etti. Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli 986 numaralı kararname ile Cumhuriyet'in ilanının 101 pare top atılarak ve planlanacak özel bir programla kutlanmasına karar verildi. 1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak olan Cumhuriyet'in ilanı kutlamalarının başlangıcı oldu.[3]
2 Şubat 1925'te Hariciye Vekaletince (Dışişleri Bakanlığı) düzenlenen bir yasa teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerildi.[4] Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelendi ve 18 Nisan'da karara bağlandı, 19 Nisan'da ise teklif TBMM tarafından kabul edildi. "Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun" ile 29 Ekim'de Cumhuriyet Bayramı'nın millî bayram olarak kutlanması resmi bir hüküm şekline geldi.[5] Cumhuriyetin ilan edildiği gün, 1925'ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde resmî bir bayram olarak kutlanmaya başladı.
Hükûmet 27 Mayıs 1935'te milli bayramlar hakkında yeni bir düzenleme yaparak ülkede kutlanan bayramları ve içeriklerini yeniden belirledi. Daha evvel Meşrutiyet'in ilan günü olan Hürriyet Bayramı ile Saltanatın kaldırılış günü olan Hâkimiyet Bayramı millî bayramlar arasından kaldırılarak kutlanmasına son verildi. Cumhuriyet'in ilan edildiği 29 Ekim günü "ulusal bayram" olarak ilan edildi ve devlet adına yalnız o gün tören yapılması karara bağlandı.[6]
Kutlamalar
Cumhuriyet'in ilk yıllarında, Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında yıkılan bir devletin enkazından genç Türkiye Cumhuriyeti'nin doğduğu vurgusu yapılmıştır.[3] Bu ilk zamanlarda kutlamalar, günübirlik yapılan törenler şeklindeydi. Aynı gün içinde törenler, sabah resmikabul ile başlar daha sonra devlet erkanı önünde resmî geçit düzenlenir ve akşamda fener alayı gerçekleştirilerek program üç kısımda tamamlanmış olurdu. Ayrıca bayram akşamları şehrin idarecileri ve ileri gelenlerinin katıldığı "Cumhuriyet Baloları" düzenlendi. Törenlerin bu yapısı 1933 yılına kadar devam etti.[6]
Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında 1933 yılında gerçekleşen onuncu yıl kutlamalarının ayrı bir yeri ve önemi vardır. 1923'te kurulan Cumhuriyet'in on yıl gibi kısa bir süre içinde gerçekleştirdiği reformların ve ekonomik kalkınmanın halka ve tüm dış dünyaya gösterilmek istenmesi Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına farklı bir anlam yüklenmesine sebep oldu.[6] Onuncu yılda kutlamalar daha önce yapılan bayram kutlamalarından çok daha geniş bir şekilde organize edildi.[3] Hazırlıklar için 11 Haziran 1933 tarihinde TBMM'de görüşülen ve 12 maddeden oluşan 2305 sayılı "Cumhuriyet’in İlanının Onuncu Yıl Dönümü Kutlama Kanunu" kabul edildi. Bu yasa ile 10. yıl kutlamalarının üç gün sürmesi ve bu günlerin resmi tatil olması kararlaştırıldı.
Tüm yurtta, 10. yıl bayram kutlama törenlerinin yapıldığı yerlere "Cumhuriyet Meydanı" adı verildi ve isim koyma törenleri yapıldı. İsim konma törenleri sırasında hatıra olarak "Cumhuriyet Anıtı" veya "Cumhuriyet Taşı" denilen mütevazı anıtlar yapıldı. Kutlamalar, çok renkli geçti. Mustafa Kemal, Ankara Cumhuriyet Meydanı'nda Onuncu Yıl Nutku'nu okudu. Onuncu Yıl Marşı bestelendi ve marş her yerde okunur oldu. 1934 yılından 1945 yılına kadar yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları bazı değişiklikler dışında 1933 yılında yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları örnek alınarak düzenlendi.
Yüzüncü yıl kutlamaları tüm ülkede, "Türkiye Yüzyılı" temasıyla gerçekleştirilmiştir. İletişim Başkanlığı tarafından yüzüncü yıla özel logo tasarlanmıştır. Ayrıca 400 eser arasından seçilen Yüzüncü Yıl Marşı ilk kez 30 Ağustos 2023 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'ndeki Zafer Bayramı etkinlikleri sırasında çalınmıştır.[7][8]
Şehirlerde ise belediyeler çeşitli şekillerde kutlamalar gerçekleştirmiştir; İstanbul Büyükşehir Belediyesi "Demokrasi Yüzyılı" temasıyla etkinliklerini düzenledi.[9] İstanbul'daki Vatan Caddesi'nde yapılan geçit törenine İstanbul valisi Davut Gül, İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı Ekrem İmamoğlu ve 1. Ordu Komutanı Ali Sivri katılmıştır. İstanbul Havalimanı da yüzüncü yıl logosu ve Türk bayrakları ile süslendi.
Kaynakça
- ^ "2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun" (PDF). T.C. Resmî Gazete, 17284. 19 Mart 1981. 26 Kasım 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2016.
- ^ "Resmi Tatil Günleri". K.K.T.C. Başbakanlık Personel Dairesi Müdürlüğü. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2009.
- ^ a b c d Tek Parii Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (1934-1945)
- ^ Samsun'un "Gazi Günü" ya da 19 Mayıs Bayramı 10 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. Kasım 17, 2010 tarihinde erişilmiştir.
- ^ "628 numaralı Cümhuriyetin İlânına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun". Resmi Ceride, 96. 23 Nisan 1925. 8 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2010.
- ^ a b c "Tek Parti Döneminde Siirt'te Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları". 17 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2018.
- ^ "100. Yıl Marşı ilk kez seslendirildi". Hürriyet. 31 Ağustos 2023. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ "30 Ağustos Zafer Bayramı'nda "100. Yıl Marşı" coşkusu". www.aa.com.tr. 31 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ İmamoğlu, Ekrem (24 Kasım 2022). "Demokrasi Yüzyılı Başlıyor..." İSTDergi. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2023.
Dış bağlantılar
Vikisöz'de Mustafa Kemal Atatürk'ün Cumhuriyet, Devlet ve Demokrasi hakkındaki sözleri
Vikikaynak'ta Mustafa Kemal Atatürk'ün Onuncu Yıl Nutku
