27 Aralık Muhtırası
27 Aralık Muhtırası, 27 Aralık 1979 tarihinde Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Bülend Ulusu, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'un imzasını taşıyan ve dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'e verilen uyarı mektubudur.
12 Eylül Darbesi'nden yaklaşık bir sene önce verilen bu muhtırada; Türk Silahlı Kuvvetlerinin, "anarşi, terör ve bölücülüğe karşı siyasal partilerin ve diğer anayasal kuruluşların bir araya gelmelerini ve gereken tedbirleri almalarını ısrarla istediği" vurgulanmıştır.[1] Muhtıra sonrası istenen ortam sağlanamamış ve ordu 12 Eylül 1980'de yönetime el koymuştur.
Gerekçeleri
Güvenlik sorunları
1979 yılında gittikçe tırmanan sağ-sol çatışması sonucu 1.252 kişi öldü, 5.400 kişi yaralandı.[2]
Doğu'daki bölücülük sorunu, askerleri endişelendirdi. 23 Nisan 1979 günü yapılan Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda Adalet Bakanı Mehmet Can, bir örnek olarak, "Bingöl'de okullarda İstiklal Marşı söylenmemektedir. Atatürk'ün resmi sınıflardan alınıp çamura atılmış. Öğretmen mâni olmaya kalkmış, öldürmüşler." dedi.[3]
Abdi İpekçi,[4] Cevat Yurdakul, İlhan Egemen Darendelioğlu, Cavit Orhan Tütengil gibi kamuoyunun yakından tanıdığı kişilere düzenlenen suikastlar ülke gündemini sarstı.
Siyasi istikrarsızlık
Muhtıra'nın verilmesinin altında yatan en önemli sebeplerden birisi siyasi istikrarsızlık olarak görüldü. Özellikle de siyasi nedenlerle işlenen cinayetler ve artan siyasi kutuplaşma ile bu kutuplaşmaya bağlı olarak yükselen nefret, muhtıranın verilmesindeki en önemli etkenlerden biri olarak kabul edildi.[5] Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit başta olmak üzere siyasilerin ve partilerinin uzlaşmazlığı ve sert çekişmelerinin de Silahlı Kuvvetlerce ülkenin sorunlarının çözümsüz kalmasında temel neden olduğu düşünüldü.
Ekonomik bunalım
Başbakan Süleyman Demirel'in, "70 cente muhtacız." sözü ile özetlenen dış ticaret açığındaki artış ve döviz darboğazı, işsizlik, kıtlık ve iş yeri anlaşmazlıkları ekonomik bunalımı artırdı. 1979'da enflasyon %70'in üzerine çıktı. Bülent Ecevit döneminde yapılan zamları eleştiren ve, "Bu ekonomik tedbirler vatandaşın kanını emme hareketidir. Ecevit istifa etmelidir." diyen Demirel de birçok ürüne zam yaptı.
Muhtıra
Sayın Cumhurbaşkanım,
Ülkemizin içinde bulunduğu ortamda devletimizin bekası, milli birliğinin sağlanması, halkın mal ve can güvenliğinin temini için; anarşi, terör ve bölücülüğe karşı parlamenter demokratik rejim içerisinde Anayasal kuruluşların ve özellikle siyasi partilerin, Atatürkçü milli bir görüşle müştereken tedbirler ve çareler aramaları kaçınılmaz bir zorunluk olarak görülmektedir.
Milli Güvenlik Kurulunun muhtelif toplantılarında bu konuda alınan kararların muhalefete mensup siyasi partilerin kısır tutum ve davranışları yüzünden olumlu sonuçlara götürülemediği yüksek malûmlarıdır.
Kuvvet Komutanları ile beraber yaptığım son gezilerimde Ordu ve Kolordu Komutanı seviyesindeki general ve amirallerle görüşmelerimde, milli birlik ve beraberliğe en çok ihtiyaç duyduğumuz bu dönemde, süratle bir sonuca ulaşabilmek için gerekli tedbirlerin müştereken tespiti amacı ile, tüm Anayasal kuruluşlar ve siyasi partilerin bir kere daha uyarılması bütün Komutanlarca müştereken dile getirildi.
Bu karar ışığında Türk Silahlı Kuvvetlerinin görüşlerini, Milli Güvenlik Kurulu Başkanı olarak Zat-ı âlilerine sunuyorum.
Gereğini yüksek takdirlerine arz ederim.
Saygılarımla
Orgeneral Kenan Evren
Genelkurmay Başkanı
Türk Silahlı Kuvvetlerinin Görüşü
Ülkemizin içinde bulunduğu son derece önemli siyasi, ekonomik ve sosyal ortamda her geçen gün hızını biraz daha artıran anarşi, terör ve bölücülüğe karşı milli birlik ve beraberliğin sağlanabilmesi için, Türk Silahlı Kuvvetleri, ülke yönetiminde etkili ve sorumlu Anayasal kuruluşları ve özellikle siyasi partileri göreve davet etmek mecburiyetinde kalmıştır.
Kahramanmaraş olaylarının yıldönümünde, henüz ilk ve orta öğretim çağındaki evlatlarımızın örgütlü eylemciler tarafından zorla sürüklendikleri anarşik olaylar ibretle müşahade edilmektedir.
Anayasamızın getirdiği geniş hürriyetleri kötüye kullanarak, İstiklal Marşımız yerine komünist enternasyonali söyleyenlere, şeriat düzeni davetçilerine, demokratik rejim yerine her türlü faşizmi getirmek isteyenlere, anarşiye, yıkıcılığa ve bölücülüğe milletimizin tahammülü kalmamıştır.
İktidar olan siyasi partilerin bütün devlet kademelerini kendi siyasi görüşleri doğrultusunda hareket edecek kişilerle doldurması, kamu görevlilerinin ve vatandaşların bölünmesini zorunlu hale getirmektedir. Siyasi partilerce yaratılan bu bölünme giderek anarşi ve bölücülüğü destekleyen iç kaynakların şekillenmesine, himayesine, polis, öğretmen ve diğer birçok kuruluşun birbirine düşman kamplara ayrılmalarına neden olmaktadır.
Türk Silahlı Kuvvetleri, ülkemizin siyasi, ekonomik ve sosyal sorunlarına bir çözüm getiremeyen, anarşi ve bölücülüğün ülke bütünlüğünü tehdit eden boyutlara varmasını önleyemeyen, bölücü ve yıkıcı gruplara tavizler veren ve kısır siyasi çekişmeler nedeni ile uzlaşmaz tutumlarını sürdüren siyasi partileri uyarmaya karar vermiştir.
Bölgemizdeki gelişmeler Orta Doğu'da her an sıcak bir çatışmaya dönüşebilecek durumdadır. İçte anarşist ve bölücüler yurt sathında genel bir ayaklanmanın provalarını yapmaktadırlar.
Ülkede birlik ve beraberliğin, vatandaşın can ve mal güvenliğinin süratle sağlanabilmesi için gerekli kısa ve uzun vadeli tedbirlerin yüce meclislerimizde en kısa zamanda kararlaştırılması bugünkü ortam içinde hayati bir önem taşımaktadır.
Diğer yandan meclislerin açılışından bir buçuk ay sonra komisyonların ancak teşkil edilebilmesi ve ülkenin acilen çözüm bekleyen konularıı müzakere için bugüne kadar müşterek bir gündemin saptanamaması üzüntü ile izlenmektir.
Atatürk milliyetçiliğinden alınan ilham ve hızla vatandaşlarımızı kaderde, kıvançta ve tasada ortak, bölünmez bir bütün halinde milli şuur ve ilkeler etrafında toplamanın, iç barış ve huzurun sağlanmasında temel unsur olduğu apaçık bir gerçektir. Ülkenin içinde bulunduğu bu durumdan bir an evvel kurtulması hükümetler kadar diğer siyasi partilerimizin de görevleri arasındadır.
Türk Silahlı Kuvvetleri iç hizmet yasası ve kendisine verilen görev ve sorumluluğunun idraki içinde ülkemizin bugünkü hayati sorunları karşısında siyasi partilerimizin, bir an önce milli menfaatlerimizi ön plana alarak, Anayasamızın ilkeleri doğrultusunda ve Atatürkçü bir görüşle biraraya gelerek anarşi, terör ve bölücülük gibi devleti çökertmeye yönelik her türlü hareketlere karşı bütün önlemleri müştereken almalarını ve diğer Anayasal kuruluşların da bu yönde yardımcı olmalarını ısrarla istemektedir.
Korutürk bu mektubu 6 gün sakladı. Saklama gerekçesini ise yakın çevresine, "yılbaşı öncesinde halkın huzurunu kaçırmamak" olarak açıkladı.[6] 1 Ocak 1980 tarihinde Korutürk; Kenan Evren'i, kuvvet komutanlarını ve Jandarma Genel Komutanı'nı Çankaya Köşkü'ne davet etti ve onlarla bir konuşma yaptı. Bu konuşmada, kendisinin görevinin biteceği nisan ayına kadar bir müdahale yapılmamasını isteyerek isterlerse istifa edebileceğini bildirdi.[7]
Türkiye ise bu muhtırayı 2 Ocak'ta Cüneyt Arcayürek'in Hürriyet gazetesinde yaptığı haberle öğrendi.[6] Bunun üzerine Korutürk, aynı gün içinde Başbakan Süleyman Demirel ile ana muhalefet lideri Bülent Ecevit'i Köşk'e çağırarak muhtıranın birer kopyasını onlara verdi.[8] Başbakan Demirel, "35 günde ne yapılabilirse onun azamisini yaptık." şeklinde kısa bir açıklama yaptı. Mektubun muhatabını kendisi kabul etti, Millî Savunma Bakanı Ahmet İhsan Birincioğlu'nu çağırıp duyduğu üzüntüyü ve istifa etmeyi düşündüğünü bildirdi. Hemen sonra Birincioğlu'nun Evren'i ziyareti sırasında Evren ise, "Mektubun Hükûmet'e verilmediğini, mektubu okuyan herkesin böyle olduğunu rahatlıkla anlayacağını, istifa etmeyi gerektirecek bir durum olmadığını, istekleri gerçekleşirse daha rahat iş yapabileceğini, üzüntü yerine sevinç duyması gerektiğini" söyledi. Demirel göreve devam etti. Ana muhalefet lideri Ecevit, "Mektup 12 Mart'a oranla değişik, hiç olmazsa bir model göstermiyor, ayrıca Cumhuriyet Halk Partisi hiçbir döneminde demokrasiyi koruma açısından bir uyarı almadı, oysa bu hükûmet daha 51'inci gününde böyle bir uyarı almıştır. Bu, aramızdaki farkı göstermektedir." diyerek Başbakan Demirel'i ve Adalet Partisini eleştirdi.
Cumhurbaşkanı Korutürk; TBMM Başkanı Cahit Karakaş, Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil, Cumhuriyet Senatosu Millî Birlik Grubu Başkanı Fahrettin Özdilek, Cumhuriyet Senatosu Kontenjan Grubu Başkanı Zeyyat Baykara ile Millî Selamet Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Alparslan Türkeş, Cumhuriyetçi Güven Partisi Genel Başkanı Turhan Feyzioğlu ve Demokratik Parti Genel Başkan Vekili Mehmet Faruk Sükan'a da mektubun birer örneğini gönderdi.[9]
Sonrası
Muhtıradaki istekler gerçekleşmedi, 12 Eylül Darbesi'ne giden süreç ivme kazandı. Eski başbakanlardan Nihat Erim suikastla öldürüldü. Erim'in yanı sıra Ümit Kaftancıoğlu, Gün Sazak, Kemal Türkler gibi isimler de suikasta kurban gitti. 1980 yılının ilk 8 ayında ölü sayısı 1.900'ü geçti. Enflasyon %100'ün üzerine çıktı. 24 Ocak kararları açıklandı. 1980 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi krize dönüştü, 22 Mart 1980'den 12 Eylül 1980'e kadar cumhurbaşkanı seçilemedi. 30 Ağustos 1980 günü Zafer Bayramı'nın Anıtkabir'deki kısmı ile Genelkurmay Başkanlığında yapılan kutlama törenlerine katılmayan Millî Selamet Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan, 6 Eylül 1980'de Konya'da "Kudüs Mitingi" düzenledi.
Yaşananların ardından 12 Eylül 1980 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yönetime el konuldu. İç Hizmet Kanunu'ndan aldığı yetkiye dayanarak ülke yönetimine el koyan TSK, hükûmetin ve parlamentonun görevinin sona erdiğini açıkladı. Hükûmet yetkisi; Kenan Evren, Nurettin Ersin, Nejat Tümer, Tahsin Şahinkaya ve Sedat Celasun'dan oluşan Millî Güvenlik Konseyine geçti. 12 Eylül 1980'de başlayan askerî rejim, 7 Aralık 1983'e kadar sürdü. 6 Kasım 1983 genel seçimlerinden birinci parti olarak çıkan Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi hükûmeti kurdu ve böylece sivil idareye geçildi.
Kaynakça
- Özel
- ^ "Kenan Evren'in Uyarı Mektubu". 18 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2022.
- ^ "12 Eylül Darbesi'ne Giden Süreç". 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kenan Evren, Kenan Evren'in Anıları 1, 1990: ADALET BAKANININ İTİRAFLARI. 11 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2022.
- ^ "2 Şubat 1979 tarihli Cumhuriyet gazetesi: ABDİ İPEKÇİ ÖLDÜRÜLDÜ". 18 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2022.
- ^ 12 Eylül Darbesi - Vikipedi Erişim tarihi: 8 Eylül 2016
- ^ a b Muhtırayı 6 gün sakladı! - Vatan Gazetesi 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 7 Nisan 2012. Erişim tarihi: 8 Eylül 2016
- ^ Abdullah Muradoğlu, 27 Aralık Muhtırasının Hikayesi - Yeni Şafak 9 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 15 Nisan 2012. Erişim tarihi: 8 Eylül 2016
- ^ TSK'nin yok dediği muhtıra belgesi 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Nisan 2012. Erişim tarihi: 8 Eylül 2016
- ^ Darbe davasında istenen muhtıra altı gün boyunca köşkte saklanmıştı - T24 10 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 6 Nisan 2012. Erişim tarihi: 8 Eylül 2016
- Genel
- İnce, Müslüm (2016). Darbeler ve Demokrasi: Öncesi, Sonrası ve Sonuçlarıyla 27 Mayıs - 12 Mart - 12 Eylül. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
- Hür, Ayşe (2015). Darbeli ve Çatışmalı Yıllar (1961-2000). Çok Partili Dönem'in Öteki Tarihi. Profil Yayıncılık.
