İçeriğe atla

20 Mayıs 1963 Ayaklanması

20 Mayıs Ayaklanması
Tarih 20 Mayıs 1963
Yer Türkiye
Sebep 22 Şubat Olayı'nın başarısız olması
Hedef İsmet İnönü'nün koalisyon hükûmetini devirmek, askerî bir yönetim kurmak
Yöntem Askerî darbe
Sonuç Darbe girişimi başarısızlıkla sonuçlandı.

Talat Aydemir ve Fethi Gürcan idam edildi.

Kara Harp Okulunda öğrenim gören öğrencilerinin tamamı okuldan atıldı.

Taraflar
Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel

27. Türkiye Hükûmeti
TSK Komuta Kademesi

Talat Aydemir Cuntası

20 Mayıs 1963 ayaklanması veya 20 Mayıs 1963 darbe teşebbüsü, Kara Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının 27 Mayıs 1960 darbesinde yer alan subayların tasfiyesine karşı başlatılan ve Talat Aydemir'in geri adım atmasıyla sona eren 22 Şubat 1962 ayaklanmasının devamıdır.

22 Şubat Hadisesi sırasında Başbakan İsmet İnönü'nün kararlı duruşu karşısında çok kan döküleceğini gören Aydemir darbe girişimini sona erdirmiş, karşılığında da Hükûmet tarafından çıkartılan özel bir yasa sayesinde herhangi bir cezaya çarptırılmamış ancak darbeye katılan diğer subaylarla beraber emekliliğe sevk edilmiştir.

Emekliliğe sevkinin ardından Aydemir, muhalif gruplarla temaslara devam etmiş ve ikinci kez bir darbe girişimi için hazırlıklara devam etmiştir. Bu temaslar sırasında darbe girişiminden haberdar olan Alparslan Türkeş, Aydemir ile anlaşamamış ve darbeyi Hükûmete bildirmiştir.

Parolası "harbiyeli", işareti "aldanmaz" olan ihtilal girişiminde emekli Albay Talat Aydemir, 22 Şubat'ta ulaştığı noktaya yaklaşamamıştır. Radyoda ihtilal bildirisinin okunmasından hemen sonra kontrol kısa sürede Hükûmete bağlı kuvvetlerin eline geçer. Ankara 28. Tümen Kurmay Başkanı Yarbay Ali Elverdi, marşlar eşliğinde ihtilalin olmadığını, bir yanlış anlaşılma olduğunu, birtakım maceracıların böyle bir işe kalkıştığını ancak durumun kontrol altında bulunduğunu belirten bir karşı konuşma yapar. Hükûmet yanlısı askerlerin kontrolü sağlaması sonucunda Aydemir ve arkadaşları teslim olurlar.

İsmet İnönü bu girişimi değerlendirdiği tarihi konuşmada kalkışmaya katılanları "Talat'ın üç buçuk adamı" diye tarif eder. Tutuklanan Talat Aydemir'e en fazla dokunan, İnönü'nün bu sözüdür ve yargı sürecinde kendisinin birlikte hareket ettiği kim varsa açıklamasının tek sebebi oluşturduğu çatının altındakilerin "üç buçuk adam" sayılmayacağını kanıtlamaktır.

Mahkeme sürecinde basında Talat Aydemir'le ve eşiyle ilgili aleyhte haberler de yayımlanmıştır. Örneğin, Akis dergisinde Metin Toker'in imzasıyla yayımlanan Talat Aydemir'in karısının kuaförüne "Haftaya Çankaya'da görüşürüz." dediği iddiasıdır.

Cuntacılara zaten 27 Mayıs Darbesi'nden dolayı öfkeli olan AP milletvekillerinin yanı sıra CHP'liler de idamın lehinde oy vermişlerdir.[1]

Fethi Gürcan'ın cezası 27 Haziran, Talat Aydemir'in cezası ise 5 Temmuz 1964'te infaz edildi. Fevzi Bingöl ve Osman Deniz de mahkemede yargılandı. İlk başta onların da idamı istenmiş ancak cezaları daha sonra müebbete çevrilmiş ve aftan yararlanarak çıkmışlardır. Yalnız 1.459 Harbiyeli okullarından atılmış olup bu öğrenciler için sonradan ek üniversite kontenjanı açılmıştır.

İlgili belgeseller

Kaynakça

  1. ^ "Unutturulan ihtilal girişimi". Radikal gazetesi. 20 Mayıs 2007. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2007. 

Bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İsmet İnönü</span> 2. Türkiye cumhurbaşkanı (1938–1950)

Mustafa İsmet İnönü, Türk asker, siyasetçi ve devlet adamıdır. Türkiye'nin 2. cumhurbaşkanı, Cumhuriyet Dönemi'ndeki ilk başbakanı ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin ilk genelkurmay başkanı.

1964 bir yıldır.

Ahmet Talât Aydemir, Türk asker. 22 Şubat 1962 ve 20 Mayıs 1963'te iki başarısız askerî darbe girişimine önderlik etmiştir.

Fethi Gürcan, Türk asker ve binici. 1956 Yaz Olimpiyatları'nda iki dalda yarıştı. Kurtuluş Savaşı kahramanı alaylı Yüzbaşı Mehmet Hamdi Bey ve Halime Hanım'ın dört çocuğundan biridir.

Osman Deniz, Türk asker.

22 Şubat Olayı; 1962'de, Kara Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının, ordu içindeki 27 Mayısçılar'ın tasfiyesi için 20 Şubat günü başlatılan atama ve gözaltına almalara karşı direnişi olayıdır.

<span class="mw-page-title-main">27 Mayıs Darbesi</span> Demokrat Parti hükûmetinin artan otoriterleşmesine karşı yapılan askerî darbe

27 Mayıs Darbesi, 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ilk askerî darbe. Ayrıca 27 Mayıs Askerî Müdahalesi, 27 Mayıs İhtilali veya 27 Mayıs Devrimi olarak da anılır. Darbe emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır, 37 düşük rütbeli subayın planları ile Tümgeneral Cemal Madanoğlu'nun komutanlığında icra edilmiştir. Kritik mevziler bu subayların ellerindeki asker ve silahlarla önce ordudaki Komuta Kademesinin etkisiz hâle getirilmesi ile ele geçirilmiştir. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı hükûmet üyeleri tutuklanmıştır. 235 general ve 3.500 civarında subay emekliye sevk edilmiş, üniversitede bulunan 147 öğretim görevlisi görevden alınmış ve bazı üniversiteler kapatılmıştır. Bununla beraber 520 savcı ve yargıç görevden alınmıştır.

Kâmil Karavelioğlu, Türk asker ve siyasetçi.

Mucip Ataklı, Türk asker ve siyasetçi.

Sami Küçük Türk asker ve siyasetçi.

Mehmet Kadri Kaplan Türk asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Osman Köksal</span> Türk asker ve siyasetçi

Osman Köksal, Türk asker ve siyasetçi.

Haydar Tunçkanat, Türk asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Ok</span> Türk asker ve siyasetçi

Mustafa Ok, Türk asker ve siyasetçi.

Fatma Nur Serter, Türk ekonomist ve siyasetçidir.

<i>12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi</i>

12 Mart: İhtilalin Pençesinde Demokrasi, 27 Mayıs ve 12 Mart dönemini konu alan Mehmet Ali Birand, Can Dündar ve Bülent Çaplı imzalı belgesel dizisidir. 10 bölümden oluşan belgeselin her bölümünün başında Mehmet Ali Birand şu sözleri söylemektedir:

<span class="mw-page-title-main">26. Türkiye Hükûmeti</span> Türkiyenin ilk koalisyon hükûmeti (1961–1962)

26. Türkiye Hükûmeti veya VIII. İnönü Hükûmeti, 27 Mayıs Darbesi'nin ardından düzenlenen 1961 seçiminin ertesinde kurulan ilk hükûmettir. Sekizinci İnönü Hükûmeti olarak da bilinir. Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükûmetidir. İsmet İnönü'nün başkanlığında Cumhuriyet Halk Partisi ile Adalet Partisi arasında büyük koalisyon hükûmetidir ve 20 Kasım 1961 - 25 Haziran 1962 tarihleri arasında görev yapmıştır.

Nuri Hazer, tümgeneral.

15 Temmuz Darbe Girişimiyle ilgili davalar, 15 Temmuz Darbe Girişiminin ardından Türkiye'de başlatılan soruşturmalar kapsamında açılan davalardır.

Bu sayfada 1961 yılında Türkiye'de görevdeki siyasi kurumlar ve kişiler, yaşanan olaylar, doğan ve ölen kişiler yer alır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.