2025 Avrupa'da Demokrasi Hareketi

2025 Avrupa’da Demokrasi Hareketi, DiEM25,^[1] aralarında Yunanistan önceki Maliye Bakanı Yanis Varoufakis ve Hırvat düşünür Sreçko Horvat’ın bulunduğu Avrupalı bir grubun kurduğu Avrupa boyutunda politik bir harekettir. Hareket, 9 Şubat 2016’da Berlin^[2] ve 23 Mart 2016’da Roma’daki^[3] törenlerle resmi olarak başladı.

DiEM25’in temel görüşü, günümüzün Avrupa Birliği’nin kısıtlarının farkında olan ve yeni ulusötesi dayanışma biçimleri inşa etmeye çalışan ortak bir Avrupa vizyonu altında birleşmemiz gerektiğidir. Avrupa Birligi ancak radikal bir şekilde dönüştürülürse hayatta kalacaktır.

DiEM kısaltması Latincedeki CARPE DIEM (günü yakala) ifadesini çağrıştırıp geri dönülmez bir noktaya gelmeden Avrupa’nın demokratikleşme gereğinin ivediliğinin altını çiziyor. Hareket, bugün yürürlükte olan bütün anlaşmaların yerini alacak demokratik bir anayasa taslağı hazırlamak için 2025 yılına kadar uzanan bir ufuk belirliyor. Eylül 2021 itibarıyla, DiEM25’in 110 000’in üzerinde üyesi var.

WikiLeaks editörü Julian Assange, film yönetmeni Ken Loach, Birleşik Krallık Yeşiller Partisi Milletvekili Caroline Lucas, Birleşik Krallık İşçi Partisi siyasetçisi John McDonnell, Hollandalı sosyolog Saskia Sassen, İtalyan felsefeci Franco Berardi ve Sloven felsefeci Slavoj Zizek gibi isimler DiEM25 Danışma Panelinde yer alıyor. Ayrıca hareketin destekçileri arasında, Amerikalı dilbilimci ve siyasal eylemci Noam Chomsky, İtalyan felsefeci Antonio Negri, Amerikalı antropolog Charles Nuckolls, Amerikalı ekonomist James K. Galbraith, Britanya İşçi Partisi eski Milletvekili Stuart Holland var.

DiEM25 kendisini enternasyonalist olarak tanımlıyor bu kapsamda Avrupa ile doğrudan ilgili konulara ağırlık vermesi yanında Avrupa’nın sorunlarının küresel sorunlardan soyutlanamayacağını vurgulayarak Avrupa Birliği’nin kökten dönüşümünü savunuyor. Bu doğrultuda günümüzde Avrupa Birliği üyesi olmayan ülkelerden birçok üye de DiEM25’in çeşitli organlarında görev üstleniyor. Ayrıca İlerici Enternasyonal’in (Progressive International)^[4] kurulmasında DiEM25’in öncüler arasında yer alması ve bu küresel girişimin Avrupa bacağını oluşturması ile bu uluslararası nitelik daha da belirgin hale geldi.

DiEM25, temel olarak daha demokratik bir Avrupa yaratmayı amaçlıyor. Bu amaçla Avrupa halklarının Avrupa çapında politik kurumlar oluşturma olanağını kullanmaları gerektiğini öne sürüyor. Harekete katılanlar, ulusal politik partilerin Avrupa Parlamentosunda kırılgan ittifaklar kurma modelinin zamanının geçtiğini ve günümüz Avrupa’sındaki büyük ekonomik, politik ve toplumsal krizlerle mücadele etmek için Avrupa çapında bir hareketin gerekliliğini öne sürüyor. Hareket, analizinde yaşadığımız sürecin 1930 Büyük Depresyonunun karakteristiklerine benzediğini ve bu krizlerin Avrupa’yı parçalanma tehlikesiyle karşı karşıya getirdiğini vurguluyor.

Başlangıçta endüstriye hizmet etmek üzere tasarlanmış Avrupa Birliği kurumlarında reform yapmak ve bu kurumların Avrupa vatandaşlarına karşı tamamen saydam ve duyarlı hale gelmelerini istiyor. Avrupa Birliği’nin günümüzdeki yöneticilerinin, Avrupa Birliğini fermanla yönetilen teknokratik bir süper devlet haline getirdiğini belirten DiEM25; bunun yerine, Avrupa’yı ademi merkeziyetçi politikalar yoluyla, demokratik rıza ile yönetilen bir halklar birliği haline getirmeyi amaçlıyor. Avrupa’yı zorla yöneten unsurlarının başında “teftiş ekipleri”, “seçilmemiş teknokratlar” ile “Troyka"nın geldiğini savunan DiEM25’e göre demokrasi küçümsenmemeli ve tüm siyasi otorite Avrupa’nın egemen halklarından kaynaklanmalıdır.

DiEM25, Avrupa’nın bugün karşı karşıya olduğu borç, bankacılık, yoksulluk, düşük yatırım ve göç gibi beş krize ortak bir yanıt geliştirmek için sol partileri, taban protesto hareketlerini ve "isyancı bölgeleri" bir araya getiren bir şemsiye örgüt olarak hareket etmek istiyor. Ayrıca DiEM25, Sonuç olarak DiEM25, Avrupa vatandaşlarının Avrupa Birliği için demokratik bir anayasa yazmasını öngörüyor.

Bir taban hareketi olarak aşağıdan yukarıya bir yaklaşımı benimseyen DiEM25, Avrupa Birliği’nin mevcut kurumlarını "ulusların ‘kendi kaderini tayin’ hakkına saygı duyan ve ulusal parlamentolar, bölgesel ve yerel meclislerle gücü paylaşan egemen bir Avrupa Parlamentosu ile tam teşekküllü bir demokrasi" yaratmayı amaçlıyor.

Avrupa’nın demokratikleşmesi, DiEM25’i motive eden temel güçtür. Hareket, AB'nin ya demokratikleşeceği ya da parçalanacağı görüşündedir. Nihai amaç, kapsamlı saydamlık, içten dayanışma ve gerçek demokrasi ile akıl, özgürlük, hoşgörü ve hayal gücünden oluşan bir Avrupa'ya ulaşmaktır.

DiEM25 amaçlarını gerçekleştirmek için özellikle aşağıdaki beş alanda kampanyalar yürütüyor.

Avrupa’nın günümüzde borçlar, bankalar, yoksulluk, yatırım ve zorunlu göç sarmalındaki kronik bir kriz ile boğuştuğunu belirten DiEM25, finans sisteminde, bankaların tekel durumunu yeni bir kamusal sayısal ödeme platformu ile sona erdirmeyi; Yoksullukla Mücadele Programı, Sosyal Konut Programı ve İş Güvencesi Programı ile güvencesizliği ortadan kaldırmayı; euro’yu düzeltip kemer sıkma politikalarının sona erdirmeyi; Avrupa çapında gerçekleştirilecek koordinasyon ile Euro Bölgesi içinde olan ve olmayan ülkeler arasında ekonomik ve sosyal sonuçları optimize etmeyi; yeşil yatırım ile merkez bankası faaliyetlerini kamu yatırım programları ve kamusal sayısal ödeme platformlarıyla ilişkilendirmeyi; Evrensel Temel Kâr Payı ile ekonomik alanın demokratikleştirilmesini sağlamayı öneriyor.

Avrupa kurumlarının toplantı ve zirvelerinin saydam olmadığını vurgulayan DiEM25, kuruluşundan itibaren demokrasinin temeli olan saydamlık davası için savaştı. WikiLeaks editörü Julian Assange DiEM25 Danışma Paneli üyesidir. “Avrupa’da Saydamlık Şimdi!” (2016) ve “Yunanistan Dosyaları” (2017) kampanyaları yürütüldü. 2018’de DiEM25 Avrupa Merkez Bankası’nı (ECB) mahkemeye verdi. 2020’de DiEM25 Euro Leaks oluşturulup Avrupalıların Eurogroup’u yakından izlemeleri sağlandı.

İklim değişikliği ve çevresel bozulmanın, Avrupa ve dünya için varoluşsal bir tehdit oluşturduğu günümüzün acı bir gerçeği haline geldi.

Nisan 2019’da DiEM25 tarafından yürütülen Avrupa Yeşil Yeni Mutabakat kampanyası, Avrupa toplumlarını, sendikalarını, partilerini ve aktivistlerini ortak bir çevre adaleti vizyonu ile birleştirmeyi amaçladı. Bu çalışmanın bazı sonuçları AB’nin Avrupa Yeşil Mutabakatına da yansıdı. DiEM25, öncelikle fosil yakıtlardan hızla vaz geçilmesi gerektiğini vurgulayıp ortak vizyon, aktivist/topluluk gücü, politik güç ve yeni bir sağduyu oluşturulması olarak dört adım öneriyor. Böyle bir yaklaşımın Avrupa’nın tarihsel rolünü değiştireceğine işaret ediyor.

Bilindiği gibi teknoloji tekelleri, hiçbir demokratik hesap verebilirlik kaygıları olmadan, ne gördüğümüzü, kimden duyduğumuzu veya nasıl düşündüğümüzü şekillendirerek toplumsal yaşam içinde kendi başına merkezi bir güç biçimi haline geldiler. DiEM25, Avrupa’da bir Sayısal Uluslar Topluluğunun kurulması, izinsiz bilgi toplanmasının önüne geçmek için Kişisel Bilgilerin Korunması (GDPR) ile ilgili düzenlemelerin sıkılaştırılması, Veri Taşınabilirliği uygulamalarının güçlendirilmesi, anti-tekel yasalarının katı biçimde uygulanması ve Bilgi Birlikleri ile ortak temsilin sağlanmasını öneriyor.

Avrupa, özellikle 2010 yılı sonrasında Suriye, Afganistan, Irak ve birçok Afrika ülkesinden gelen önemli bir mülteci akımı ile karşılaştı . Bu çok büyük sorunlara yol açtı. DiEM25, AB-Türkiye Mülteci Anlaşmasından (2016) vazgeçilmesini, yabancı düşmanlığı ve aşırı milliyetçilikle mücadele edilmesini öneriyor.

DiEM25 yapısı ve çalışma biçimi, Manifesto, Örgütlenme İlkeleri (Organising Principles), Davranış Kuralları (Code of Conduct) ve Gönüllü Kılavuzu (Volunteer Guidelines) dokümanlarında belirtilmiştir.

Yapı, bir Koordinasyon Kolektifi (Coordination Collective - CC), bir Doğrulama Konseyi (Validation Council-VC), Ulusal Kolektifler (National Collective – NC veya Provisional National Collective – PNC), birçok DiEM25 Spontan Kolektifleri (DiEM25 Spontaneous Collectives - DSC'ler)ve bir Danışma Paneli (Advisory Panel – AP) olmak üzere beş bileşenden oluşur. Bütün kolektiflerde cinsiyet dengesi sağlanır.

Koordinasyon Kolektifi - CC, DiEM25'in eylemlerine liderlik etmek için haftalık olarak toplanan 12 üyeye sahiptir. Üyeler iki yıllık dönem için seçilir ve her yıl, tüm DiEM25 üyelerinin katılımına açık bir elektronik oylama (Tüm Üyeler Oylaması (All Members Vote – AMV) ile CC’nin altı üyesi seçilir.

Doğrulama Konseyi - VC, CC’nin koordinasyon görevini aşan veya ivedi tepki verilmesi gerektiği için de AVM uygulamasına gidilemeyen durumlarda karar veren, her biri bir yıl için görev üstlenen 100 kişiden oluşur. 6 Ayda bir, aday olan DiEM25 üyeleri arasından 50 kişi –cinsiyet dengesi gibi- kriterlerleri sağlayan bir algoritma ile VC üyesi olarak rastgele belirlenir.

Ulusal Kolektif – (P)NC, DiEM25’i o ülkede temsil eden, CC ve küresel boyuttaki hareketle ilişkiyi oluşturup ülkedeki üyeler ve DSC’ler arasında koordinasyon sağlayan 8 – 12 kişiden oluşur. Bir ülkede önce CC’nin önerdiği listenin AVM yöntemiyle tüm DiEM25 üyelerinin katılabildiği oylama ile Geçici Ulusal Kolektif (PNC) kurulur. Ardından ülkede hareket yeterli bir boyuta gelince, bir dizi DSC etkin biçimde çalışmaya başlayınca, adayların doğrudan başvurusu ve yine AVM yöntemiyle tüm DiEM25 üyelerinin katılabildiği oylama ile Ulusal Kolektif (NC) kurulur.

DiEM25 Spontan Kolektifleri – DSC, 5 -15 DiEM25 üyesi, hareketin hedeflerini benimsemek dışında herhangi bir koşula, onaya veya sürece bağlı olmadan bir DSC kurabilir. DSC’ler yerel, bölgesel veya cinsiyet, iklim - çevre sorunları gibi bir tema çevresinde oluşturulabilir.

Danışma Paneli - AP, politika, akademi, sanat – kültür gibi alanlarda küresel olarak tanınan kişilerden oluşur ve incelenip kampanyalar örgütlenmesini yararlı gördükleri konuları CC’ye önerir. Herhangi bir DiEM25 üyesi CC’ye bir Danışma Paneli üyesi önerebilir. VC onayı ile süreç tamamlanır.

Bu yapının yanında DiEM25 içinde gönüllü çalışmalar, politika, ulusal dillere çeviri, DiEM25 TV, DiEM Voice gibi özel görev grupları da oluşturulmuştur.

DiEM25 yapısının çalışma biçiminde, hareketin genel ilkelerinin uygulanmasına özen gösterilir. Gelir – gider durumunun WEB sitesinde düzenli olarak yayınlanması, toplantıların üyelere açık çevrimiçi biçiminde yapılması, kararların Forum sayfalarında kapsamlı tartışmaların ardından tüm üyelerin katılımıyla alınması bu konudaki örnekler olarak belirtilebilir.

DiEM25 dokümanlarında hareketin parçası olan siyasi partiler Seçim Kanatları (‘’Election Wings’’) olarak anılıyor. Günümüzde Yunanistan’da “MeRA25 - Avrupa Gerçekçi Direniş Cephesi”^[5] ve Almanya’da “Demokratie In Europa - Avrupa’da Demokrasi” sonradan ‘’MeRA25’’ partileri hareketin Seçim Kanatları olarak çalıştı. Eylül 2021'de Almanya'da yapılan Federal seçimlerin ardından Kasım 2021'de Seçim Kanadı olarak Almanya MeRA kuruldu.^[6]

2019 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde DiEM25, 8 ülkeden birer siyasi parti ile işbirliği yaptı (Avusturya, Der Wandel; Almanya, Demokratie In Deutschland; Danimarka, Alternativet; Fransa, Génération.s; İspanya, Izquierda en Positivo; Polonya, Lewica Razem; Portekiz, Livre Actua; Yunanıstan, MeRA25. Bu partilerden hiçbiri Avrupa Parlamentosu Üyeliği (Member of European Parliament - MER) kazanamadı.

Diğer yandan bu partiler arasında ulusal seçimler sonucu Polonya’da “Lewica Razem - Birlikte Sol” ve Yunanistan’da “MeRA25 - Avrupa Gerçekçi Direniş Cephesi” ulusal meclislerde yer aldı. Günümüzde Lewica Razem’in 460 üyeli mecliste 6 milletvekili; MeRA25’in 300 üyeli mecliste 9 milletvekili var.

Önde gelen Avrupa medyası, girişimin başlamasını izleyen günlerde hem hareketin potansiyelini hem de karşı karşıya olduğu büyük çelişkileri haberlerine yansıttı.

Tahmin edileceği gibi DiEM25'e yönelik ilk eleştiriler muhafazakar çevrelerden geldi. Örneğin Alman gazetesi Die Welt, DiEM25’in kuruluşundan bir gün sonra "Varoufakis’ kleine Internationale gegen Kapitalismus - Varufakis’in kapitalizme karşı küçük Enternasyonali" başlıklı bir makalesinde,^[7] DiEM25’in Varoufakis’in "küskünlüğünün" bir ürünü olduğunu ve önerilerinin "Avrupa'yı iyileştirmek yerine Avrupa’yı parçalayacağını" öne sürdü.

DiEM25, Avrupa Birliği’ni eleştiren Avrupa solundan oldukça farklı bir çizgiyi savunuyor. Örneğin öndegelen liderlerden Almanya’da 1995 – 1999 arasında SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands - Almanya’nın Sosyal Demokrat Partisi) lideri olan Oskar Lafontaine, “Euro’dan vazgeçelim”; Fransız parlamentosunda FI (La France Insoumise – Boyun Eğmeyen Fransa) grubunun lideri Jean-Luc Melenchon “AB’den çıkalım” görüşünü savunuyor. DiEM25 ise egemenliğin ulus-devletlere iadesini kesin olarak reddediyor. Aksine, hareketinin vurgusu, kurum olarak Avrupa Birliği’nin dönüşmesi, Avrupa’nın demokratikleşmesi ve dışlama, parçalanma, rekabet, tecrit gibi eğilimlere karşı çıkılması olarak şekilleniyor.

DiEM25’e yöneltilen bir başka eleştiri de seçim platformlarında yetersiz kalmasıdır. Avrupa Parlamentosunda istediği başarıyı göremese de DiEM25’in bir baskı grubu olarak çok başarılı olduğu söylenebilir. Kemer sıkma politikaları karşıtı (anti-austerity) görüşlerin yaygınlaşması, Yeşil Yeni Mutabakat, Yurttaşlık Temel Geliri, Kamu Sayısal Ödeme Platformu (Public Digital Payment Platform) gibi projeler bu kapsamda anılabilir.

Türkiye’deki aktivistler, Almanya ve İtalya’da 2016’da başlayan hareketle ilk ilişkiyi Şubat 2019’da Köln DiEM Academy’de kurdu.

15-16 Aralık 2019’da Yanis Varoufakis İstanbul’a gelip Kadir Has ve Boğaziçi Üniversitelerinde konuştu ve DiEM’in Türkiye’de örgütlenmesi için yol haritası çizildi.

Mayıs 2020’de CC Türkiye’de bir PNC kurulması kararını duyurdu ve Haziran 2020’de PNC kuruldu . Mayıs 2021 itibarıyla Türkiye’de, İstanbul ve İzmir’de ikişer, Ankara’da bir yerel DSC, cinsiyet konusunda çalışan tematik bir DSC olmak üzere toplam altı DSC var. DiEM25 Türkiye video kanalında^[8] düzenledikleri çeşitli çevrimiçi etkinliklerin örnekleri yer alıyor.