2021 İran cumhurbaşkanlığı seçimi

2021 İran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri

← 2017 18 Haziran 2021 2024 →
Katılım	48.78% ( 24.55 pp[1][2])
Parti Muharip Din Adamları Derneği İslam Devrimi Direniş Cephesi Aldığı oy 18,021,945 3,440,835 Oran 72.38% 13.78%   Parti ILP Aldığı oy 2,443,387 1,003,650 Oran 9.80% 4.04%
Seçilen İran Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi[3][4][5]

İran'da 18 Haziran 2021'de gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimleri, İslam Cumhuriyeti'nin kuruluşundan bu yana İran'da dört yılda bir yapılan 13. cumhurbaşkanlığı seçimleridir.

1979 anayasasına göre, görevdeki cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, art arda iki dönem ve sekiz yıl görev yapması nedeniyle yeniden aday olamadı. İbrahim Reisi oyların yüzde 72'sini alarak Cumhurbaşkanlığı'nı kazandı. Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), 42 gazetecinin adaylar hakkında yazdıkları yazılar nedeniyle haklarında soruşturma açıldığını veya tehdit edildiklerini bildirdi.^[6] Seçim döneminde çok sayıda boykot çağrıları yapıldı.^[7] Seçim, %49 ile İslam Cumhuriyeti tarihindeki en düşük cumhurbaşkanlığı seçim katılım oranıyla gerçekleştirildi^[8] ve kullanılan tüm oyların %14'ü boş veya geçersizdi.

İran Cumhurbaşkanı, dört yıllık bir süre için seçilir. Bu dönem arka arkaya bir kez yenilenebilir. Cumhurbaşkanı, ülkenin doğrudan seçilmiş en yüksek yetkilisi, yürütme organının başı ve Dini Lider'den sonra ikinci en önemli siyasi kişisidir. "İran'ın siyasi sisteminde, tüm önemli devlet meselelerinde son çağrıyı yapan nihai olarak cumhurbaşkanı değil, Dini Liderdir."^[9]

İran İslam Cumhuriyeti anayasasına göre, Şii İslam'a inanan, Anayasa'ya, İslam Hukukçularının Velayeti ideolojisine ve İslam Cumhuriyeti'ne bağlı herhangi bir İran vatandaşı cumhurbaşkanı adayı olarak seçimlere katılabilir. Guardian Council (Muhafızlar Konseyi) tarafından yönetilen Seçim İzleme Ajansı (EMA) adlı bir kurum, kayıtlı adayları inceler ve seçimde yarışmak için çok az sayıda aday belirler.^[10]

Muhafızlar Konseyi, adaylığı reddedilen adayların reddedilme nedenini kamuya açıklamaz, bu nedenler her adaya özel olarak açıklanır. Kadınların adaylığı anayasal düzeyde kısıtlanmamıştır; ancak 2021 yılı itibarıyla aday olarak kayıt yaptıran tüm kadınların adaylığı Muhafızlar Konseyi tarafından reddedilmiştir^[11][12] Muhafızlar Konseyi sözcüsü, "Hiçbir kadını kadın olduğu için reddetmedik" şeklinde bir açıklama yapmıştır ve kadınların seçimlerde aday olmaları için herhangi bir engel bulunmadığını belirtmiştir.^[13]

Muhafızlar Konseyi tarafından adaylığı onaylananlar halk oylamasına sunulur. Çoğunluk oyunu (%50 artı bir) alan aday, seçimleri kazanır. Hiçbir aday yeterli oy alamazsa, izleyen Cuma günü en çok oyu alan iki aday arasında yeniden seçim yapılır.^[14] Seçim sırasında oy kullanan İranlıların, doğum belgelerine oy kullandıklarını belirten bir damga basılmaktadır.^[15]

Anayasaya göre, sonuç belli olduktan sonra, Dini Lider seçilmiş cumhurbaşkanının kararnamesini imzalamalıdır ve imzalamayı reddederse, seçilmiş başkan cumhurbaşkanlığı görevini yerine getiremeyecektir. 2021 dahil olmak üzere, Dini Liderler tüm seçilmiş başkanların kararnamesini imzalamışlardır.^[16][17] Bu imzadan sonra cumhurbaşkanı resmi dini (İslam'ı), Anayasa'yı ve İran İslam Cumhuriyeti'ni koruyacağına ve kendisini ulusun, halkının ve dininin hizmetine adayacağına dair yemin ederek göreve başlar.^[14]

Oy kullanmak için ulusal kimlik numarasına sahip olmak zorunludur.^[18][19] Kimlik numarası sistemi, İran Telekomünikasyon Şirketi tarafından geliştirilmiş ve programlanmıştır.^[20] 2021 seçimlerinde 33.000 sanal sandık kullanılmıştır.^[21]

Seçim, belediye ve köy meclisi seçimleriyle eş zamanlı olarak yapılmıştır.^[22][23][24]

2021 İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 160 milyarı gözetim ve denetim için Muhafızlar Konseyi'ne ve 1010 milyar seçimi idare eden İçişleri Bakanlığı'na olmak üzere^[25] toplam 1170 milyar toman (yaklaşık 277,4 milyon ABD Doları)^[26] ödenek ayrılmıştır.

Yurtdışındaki İranlıların oy kullanabilmesi için 133 ülkede 234 sandık kuruldu. İran diasporasının 3.5 milyon üyesi seçimlerde oy kullanma hakkına sahipti.^[27][28] Kanada hükûmeti, İran'ın Kanada'daki oy kullanma yerlerini yönetmesine izin vermedi.^[29]

Muhafızlar Konseyi, seçimlerde yarışmak için kayıt yaptıran adayları onaylamaktan sorumludur. Bu Konsey, kayıt yaptıran tüm kadınlar da dahil olmak üzere 600'den fazla başvuranı diskalifiye etti ve sonuçta yedi adayı onayladı ve bunlardan üçü seçimden günler önce adaylıktan çekildi.^[30]

İçişleri Bakanlığı, 25 Mayıs 2021'de Muhafızlar Konseyi tarafından onaylanan adayların listesini yayınladı. Aşağıdaki yedi aday konsey tarafından onaylanmıştır.^[31]

• Emir Hüseyin Gazizade, İran İslami Danışma Meclisi üyesi (2008'den beri)^[32]
• Abdünnasır Himmeti, İran Merkez Bankası eski Başkanı (2018-2021)^[33]
• İbrahim Reisi, Baş Yargıç (2019'dan beri)^[34]
• Muhsin Rızayi, İslam Devrim Muhafızları Kolordusu'nun eski başkomutanı (1981–1997)
• Said Celili, Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi eski sekreteri (2007-2013) (çekildi^[35]
• Alireza Zakani, Meclis Araştırma Merkezi'nin şu anki başkanı (2020'den beri) (çekildi)
• Muhsin Mihralizade, eski İsfahan Valisi (2017-2018) (çekildi)

İran Hükûmeti, ülke nüfusunun (82,91 milyon) yaklaşık %2,7'si olan 4 milyon kişiye COVID-19 aşısı uygulamıştı.^[36] Görevdeki Cumhurbaşkanı Ruhani, virüs salgınının seçmen katılımını etkileyebileceğini öngördü.^[37][38] Hükûmet, sandık merkezlerinde toplanmasına izin verilen azami insan sayısını sınırladı.^[39]

Seçim personeline PCR testleri yapılmıştır^[40]

Dini Lider^[41][42][43] ve İsfahan'ın Cuma Namazı İmamı, boş oyların haram sayıldığını ve oy kullanmamanın büyük günah sayılacağını ilan etmiştir^[44][45][46]

Seçim günü sona erdiğinde, 28.933.004 oy kullanıldığı bildirildi, 1989 seçimlerinden bu yana en düşük seviyesinde olan bu katılım, %48.78'lik bir katılımı temsil ediyor. İbrahim Reisi oyların 17.926.345 sini kazanrak, kullanılan geçerli oyların %72'sini ve toplam seçmenlerin %30'unun oyunu aldı. Reisi, akşam saatlerinde görevdeki Cumhurbaşkanı Ruhani'den bir tebrik mesajı aldı.^[47]

Rezaei 3.412.712, Abdolnasser Hemmati 2.42201 ve Amir-Hossein Ghazizadeh Hashemi 999.718 oy aldı.^[47] Kullanılan oyların yaklaşık yüzde 14'ü boş veya geçersizdi.

• İranlı siyasi sürgünler tarafından Brüksel'de İran Hükûmeti'ne karşı gösteriler düzenlendi.^[48]
• Biden yönetimi, İran'ın yaklaşan cumhurbaşkanlığı seçimleri için adayları toplu olarak diskalifiye etmesine, İran halkının kendi liderlerini seçmekte özgür olması gerektiğini söyleyerek tepki gösterdi.^[49]

• Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki başarısından dolayı Reisi'yi tebrik etti. Türkiye İletişim Başkanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre Erdoğan, seçim sonuçlarının daha müreffeh bir İran'a yol açmasını dilediğini, Türkiye-İran ilişkilerinin Reisi'nin cumhurbaşkanlığı döneminde daha da güçleneceğini umduğunu ve işbirliğine hazır olduğunu söyledi.^[50]
• Avrupa Birliği Dışişleri ve Güvenlik Politikası Sorumlusu Josep Borrell, seçimlerin sonucunun zaten yapılacak olan nükleer anlaşmanın tamamlanmasına engel olmayacağı konusunda iyimserliğini dile getirmekle yetindi.^[51]
• Irak başkanı Barham Salih Raisi'yi başarısından dolayı tebrik etti.^[52]
• İsrail dışişleri bakanlığı sözcüsü Lior Haiat, "şimdiye kadarki en aşırıcı başkan" olarak nitelendirdiği İbrahim Reisi hakkında "ciddi kaygı" duyduğunu dile getirdi ve yeni liderin İran'ın nükleer faaliyetlerini artıracağı konusunda endişelerini dile getirdi.^[53]
• Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Reisi'yi tebrik etti ve İran ile ikili işbirliğini güçlendirme umutlarını dile getirdi.^[54]
• Kanada, 2012'de İran hükûmetiyle bağlarını kopardığından, İran Halk Mücahitlerini destekleyen İranlı-Kanadalı protestocular ve aktivistler, Toronto'nun Kuzey York kentindeki Mel Lastman Meydanı'nda seçimleri "sahte" olarak nitelendirerek toplandılar.^[55]
• Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping, Reisi'yi seçim için tebrik etti.^[56]