2011-2012 Fas protestoları

2011-2012 Fas protestoları
Arap Baharı
15 Mayıs 2011'de Kazablanka'da toplanan binlerce gösterici
Tarih 20 Şubat 2011 (2011-02-20) - 23 Eylül 2012 (2012-09-23) (1 yıl, 7 ay, 3 gün) Yer Fas Sebep Polis şiddeti[1] Seçim hilesi[2] Siyasi sansür[3] Yaygın çürüme Yüksek işsizlik Hizmet maliyetleri[4] Asgari ücretin olmaması Hedef Anayasal reformlar[5] Dil tanınması Yöntem Gösteri[6] Sivil itaatsizlik Boykot[7] Kendini ateşe verme İnternet aktivizmi Ayaklanma[4] Sonuç Kral VI. Muhammed tarafından yeni bir anayasa hazırlamak üzere bir Anayasa Komisyonu görevlendirildi.[5] Başbakan'a kabinesini atama yetkisi fiilen verildi. Ancak Kral, yine yargı ve güvenlik güçlerinin başı olarak kalacaktı.[5] Faslıların yeni anayasa lehinde veya aleyhinde oy kullanabilmesi için 1 Temmuz 2011'de referandum düzenlendi. Anayasa %98,5 oyla kabul edildi.[5] 25 Kasım'da milletvekilliği seçimleri yapıldı.[7] 6[8] ölü, 128[9] yaralı.

2011-2012 Fas protestoları, 20 Şubat 2011'den 2012 sonbaharına kadar Fas'ta meydana gelen bir dizi protesto gösterisidir. Orta Doğu'daki Arap Baharı olarak adlandırılan diğer protestolardan ilham aldılar.^[10] Protestoları 20 Şubat Hareketi organize etti.

Fas'taki protestolar, Arap Baharı protestolarından ve diğer Kuzey Afrika ülkelerindeki devrimlerden ilham aldı.^[11] Polis şiddetine, seçim sahtekârlığına, siyasi sansüre ve yüksek işsizliğe karşı değişimleri içeren siyasi reform talepleri etrafında toplandılar.

20 Şubat'ta binlerce Faslı başkent Rabat'ta bir araya gelerek Kral Muhammed'in bazı yetkilerinden vazgeçmesini talep ederek, "Kahrolsun otokrasi" ve "Halk anayasayı değiştirmek istiyor" gibi sloganlar attı.^[12] Parlamento binasına doğru ilerliyorlardı ve Fas Maliye Bakanı Salaheddine Mezouar insanların yürüyüşe katılmaması gerektiğini söylemesine rağmen polis onları durdurmadı. Kazablanka'da ayrı bir protesto yapılıyordu ve Marakeş için de bir protesto planlandı.^[13] Ardından Tanca,^[14] Marakeş,^[15][16][17] Al Hoceima,^[18][19] Şafşavan,^[20] Larache,^[15][21][22] Ksar- el-Kebir,^[21] Fez,^[23] Guelmim,^[24] Tétouan,^[20] ve Sefrou^[25] şehirlerine yayıldı.

Rabat, Kazablanka, Tanca ve Marakeş'te binlerce kişi yeni bir anayasa, hükûmet değişikliği ve yolsuzluğa son verilmesi talebiyle barışçıl protestolarda sokaklara döküldü. Başkent Rabat'ta II. Hasan Caddesi'ndeki yürüyüşte göstericiler, ülkeye daha fazla demokrasi getirmek için yeni bir anayasa talep etti. Ekonomik fırsat, eğitim reformu, daha iyi sağlık hizmetleri ve artan yaşam maliyetiyle başa çıkmaya yardım çağrısında bulunan sloganlar attılar.^[26][27]

Associated Press, Rabat'taki katılımın 4.000 olduğunu tahmin ederken, organizatörler Parlamento dışındaki kalabalığı 20.000 olarak gösterdi.^[28] İçişleri Bakanlığı protestocuların toplam sayısının yaklaşık 37.000 kişi olduğunu tahmin ediyor.^[29]

AFP'ye göre, 26 Şubat'ta Kazablanka'da siyasi reform talebiyle yaklaşık 1000 kişi gösteri yaptı.^[30]

13 Mart'ta yüzlerce gösterici Kazablanka'da reform talebiyle toplandı. Çevik kuvvet polisi mitingi coplarla dağıttı ve protestoların başlamasından bu yana en şiddetli müdahale olarak nitelendirilen olayda düzinelerce kişi yaralandı.^[31]

20 Mart'ta, farklı geçmişlere ve ilgi alanlarına sahip tahmini 35.000 vatandaş^[32][33] ülke genelinde 60'tan fazla şehirde barışçıl protestolara katıldı ve bazıları Kral Muhammed'in 9 Mart'ta yaptığı konuşmada ilan ettiğinden daha fazla siyasi değişiklik talep etti. Göstericiler, reformların gerçekleşmesi için baskıyı sürdürmek istiyordu.^[34] Bu kez emniyet görevlileri müdahale etmedi ve herhangi bir şiddet eylemi bildirilmedi.

24 Nisan'da Fas'ta binlerce kişi yolsuzluğa son verilmesi, bağımsız yargı, anayasal reformlar, yasama seçimleri ve üniversite mezunları için daha fazla iş talebiyle protesto gösterileri yaptı.^[35][36]

8 Mayıs'ta binlerce Faslı reform talep etmek ve 28 Nisan'da olduğu gibi terör saldırılarına karşı olduklarını ifade etmek için Marakeş'te yürüdü.^[37]

22 Mayıs'ta Fas polisi, reform yanlısı herhangi bir gösteriyi önlemek için yüzlerce demokrasi yanlısı eylemciyi başkentin sokaklarında kovaladı. Hükûmet, protestocular için yeni bir sıfır tolerans politikası uyguluyor gibi görünüyordu.^[38]

5 Haziran'da yaklaşık 60.000 protestocu Rabat ve Kazablanka'da gösteri yapmak için toplandı ve birçoğunun elinde polis vahşeti nedeniyle ölen Kamal Amari'nin^[39] bir fotoğrafı vardı. Ölüm, göstericilere yönelik artan polis vahşetinin altını çiziyordu.^[40]

18 Eylül'de 3.000 protestocu, aylardır bu türden yapılan en büyük gösteri için Kazablanka sokaklarında yürüdü.^[41]

27 Mayıs'ta on binlerce Faslı, hükûmetin işsizlik ve diğer sosyal sorunlarla mücadelede başarısız olduğu iddiasıyla protesto amacıyla Kazablanka sokaklarına döküldü ve Başbakan Abdelilah Benkirane'yi vadedilen reformları yerine getirmemekle suçladı.^[42]

22 Temmuz'da 20 Şubat Gençlik Hareketi önderliğindeki yüzlerce protestocu Kazablanka'daki Sidi Bernoussi işçi sınıfı bölgesinde yürüdü ve hükûmet politikalarına, sosyal marjinalleşmeye ve yolsuzluğa karşı sloganlar attı. Ayrıca, hükümdar Kral VI. Muhammed'in etrafında toplanmış yönetici seçkinlerden oluşan ve <i>Makhzen</i> olarak bilinen zengin Faslı kliği hedef aldılar. Daha sonra polis tarafından şiddetle karşılandılar; en sonunda aniden polis sokak satıcılarını ve yoldan geçenleri dövmeye başladı. Daha sonra protestocuları kovalamaya ve göz altına almaya başladı.^[43]

11 Ağustos'ta Kazablanka'da yaklaşık 1000 kişi yolsuzlukla mücadele sloganları atarak, Başbakan Abdelilah Benkirane Kral VI Muhammed ve hükûmet karşıtı pankartlar taşırken, fiyatlardaki keskin artışı kınıyorlar ve hapisteki aktivistlerin serbest bırakılması çağrısında bulunuyorlardı. Aktivistler, akaryakıt fiyatlarındaki, -hükûmetin karşılanmayan sübvansiyon faturasını kesmek için harekete geçtiği Haziran 2012'de petrol %20 oranında arttı- gıda ve diğer temel malların maliyetini artıran bir artıştan iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi'ni (PJD) sorumlu tutuyordu. Ayrıca, ılımlı İslamcı partiyi, kampanya vaatlerini toplumsal mağduriyetleri giderme ve yolsuzlukla mücadele etme taahhütlerini yerine getirmemekle suçluyorlardı.^[44]

Düzinelerce eylemci 23 Ağustos'ta Parlamento dışında toplandı ve Rabat'taki sarayda ayrıntılı bir törenle hükûmet yetkililerinin Kral VI. Muhammed'in önünde eğildiği Bay'ah töreninin kaldırılması çağrısında bulundu. 13 yıl önce 30 Temmuz'da kralın taç giyme törenini anmak için düzenlenen bir törendi. Muhalefet aktivistleri, olayın Fas'ta 21. yüzyıla uygun olmayan bir "geri kalmışlık" ve "kölelik" sürdürdüğünü ve bu Kuzey Afrika ülkesindeki son derece hassas bir konuya değindiği savunuyordu. Gösteriye katılanların çoğu 20 Şubat Gençlik Hareketi üyesiydi.^[45]

23 Eylül'de Rabat'ta yaklaşık 500 gösterici yolsuzluk ve siyasi tutuklamaları protesto etmek için yürüdü. Çoğunluğu gençlerden oluşan yürüyüşçüler, yetkilileri 20 Şubat Gençlik Hareketi'ne bağlı cezaevi mensuplarını serbest bırakmaya çağıran sloganlar attılar. Huzursuzluk bildirilmedi ve yürüyüş barışçıl bir şekilde sona erdi.^[46]

9 Mart 2011'de, canlı bir televizyon konuşmasında Kral VI. Muhammed, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmek amacıyla "kapsamlı bir anayasa reformu" yapılacağını duyurdu. Ayrıca, "gerçekleşen dinamik ve derin reformlara... güçlü bir ivme kazandırmaya olan kararlılığı"nın da altı çizildi. Anayasa taslağı için referanduma gidileceğini söyledi. Kral ayrıca, gelecekteki parlamento seçimlerinin ücretsiz olacağına ve kazanan partinin başkanının yeni hükûmeti kuracağına da söz verdi. Canlı yayın, 20 Şubat'ta birçok şehirde siyasi reform ve yetkilerinin sınırlandırılması talebiyle binlerce kişinin gösteri yapmasından bu yana, kralın ulusa ilk kez gerçekleştirdiği bir konuşma oldu.

Kral, anayasa değişiklikleri üzerinde çalışmak üzere bir komisyon kurulduğunu ve Haziran ayına kadar kendisine yapılacak tekliflerin ardından anayasa taslağı üzerinde referandum yapılacağını duyurdu.^[47] Komisyon, kralın otoritesini başarılı bir şekilde kısıtlamadığı için geniş çapta eleştirildi.^[48] Sonuç olarak, hükûmet daha önce olduğu gibi çalışmaya devam etti.

O zamandan beri, başkent Rabat ve ülkenin en büyük şehri Kazablanka da dahil olmak üzere, 20 Mart'ta yeni gösteriler çağrısı yapmak için sosyal medyayı kullanarak daha fazla demokrasi için kampanya yürüten genç aktivistlerle başka barışçıl mitingler de düzenlendi.

17 Haziran 2011'de televizyonda yayınlanan bir konuşmada Kral VI. Muhammed, 1 Temmuz'da ulusal bir referandumdan geçirilen bir dizi anayasa reformunu duyurdu.^[49] Yeni önerilen reformlar büyük ölçüde Faslılar tarafından desteklendi. 20 Şubat Hareketi liderleri önerileri yetersiz bularak reddetmiş ve 19 Haziran 2011'de "gerçekten demokratik anayasa ve parlamenter bir monarşi" talep eden protestoların devam etmesi için çağrıda bulunup, oylama için toplu boykot çağrısı yapsa da, ülke genelinde halkın geniş katılımıyla kutlama gösterileri gözlemlendi.^[50][51] 29 Haziran 2011'de protestocular resmen referandumun boykot edilmesi çağrısında bulunmuşlardı.^[52]

Önerilen reformlar geçti ve başbakan ile parlamentoya daha fazla yürütme yetkisi verdi. Berberice'yi Fas'ta Arapça ile birlikte resmî bir dil haline getirdi. Ayrıca Fas'ın Sahra kabileleri arasında konuşulan Hasaniye Arapçası'nı resmî dil yaptı. Teklif, başbakana hükûmet yetkililerini atama ve daha önce kralın elinde bulunan yetkiler olan parlamentoyu feshetme yetkisi verdi. Ancak kral, askerî başkomutan olarak kalır ve güvenlik politikasından sorumlu birincil organlar olan Bakanlar Kurulu ve Yüksek Güvenlik Konseyi'nin başkanlığını sürdürür.^[50] Yeni bir anayasa hükmü, kralın ülkedeki en yüksek dini otorite olarak rolünü de doğrulamıştır.^[53]

Kral 30 Temmuz'da televizyonda yaptığı bir konuşmada, anayasa değişikliklerinin parlamento seçimlerinden başlayarak hızla uygulanması gerektiğini söyledi ve "herhangi bir gecikme bu güven dinamiğini tehlikeye atabilir ve yeni reformun sunduğu fırsatları israf edebilir" dedi. Seçimleri denetleyen içişleri bakanlığı ile yaklaşık 20 siyasi parti arasındaki müzakereler sonrasında, hükûmet parlamento seçimlerinin planlanan tarih olan gelecek yıl Eylül yerine 11 Kasım 2011'de yapılmasını önerdi.^[54]

Çok sayıda protestocu 11 Eylül 2011^[55] ve 18 Eylül 2011^[56] tarihlerinde yeniden sokaklara çıktı.

Hareketin reklamını yapan medya platformlarından biri, içeriği ağırlıklı olarak Fransızca ve Arapça olarak ve aynı zamanda İngilizce olarak da yayınlayan ortak bir web sitesi olan Mamfakinch idi. "Mamfakinch", "imtiyaz yok" anlamına gelir.^[57] Web sitesi, Fas'ta kapsamlı sosyal, ekonomik ve siyasi reformlar arayan 20 Şubat gösterilerinden heyecan duyan genç Faslılar tarafından kuruldu. Tasarımcılar farklı siyasi görüşlere sahip olmakla birlikte, özgürlük ve insan haklarının demokratik değerlerine dair ortak bir inancı paylaşıyorlar. Site, Fas hükûmetini eleştirmekten korkmuyor, özgür konuşma ve bilgiye erişim haklarını destekliyor. Mamfakinch, diğer ana akım medya kaynaklarının yanlış temsil ettiği, kasıtlı olarak çarpıttığı veya tamamen görmezden geldiği ortamda, doğru bilgileri sağlamaya çalışan bir vatandaş medya kaynağı olarak görünmektedir.^[58]

2012'de Mamfakinch, "internette ifade özgürlüğünü savunmak ve teşvik etmek" için Google/Global Voices Breaking Borders Ödülü'nü^[59] de almıştır.^[60]

20 Şubat 2011'de, Al Hoceima'da, 20 Şubat protestoları sırasında protestocular tarafından ateşe verilen bir bankanın içinde beş ceset bulundu.^[61] Görgü tanıklarına göre, cesetler bankayı yağmalamaya çalışan isyancılara aitti.^[62]

2 Haziran 2011'de, bir adam üç gün önce Safi şehrinde tanık olduğu isyanlar sırasında aldığı iddia edilen yaralardan dolayı öldü. Resmî raporlar, adamın tehlikeli sağlık koşullarında protestoya katılmasının ölüme neden olan komplikasyonlara yol açtığını belirtiyordu.^[63]

• Arap Baharı

• Lawrence, A. (2017). "Repression and Activism among the Arab Spring’s First Movers: Evidence from Morocco’s February 20th Movement." British Journal of Political Science, 47(3), 699-718.

• Mamfakinch, 20 Şubat hareketinin web sitesi 5 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived
• Fas Protesto İzle | مرصد الاحتجاجات في المغرب 28 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.