1999 Venezuela Anayasası

1999 Venezuela Anayasası, Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti'nin yürürlükteki 26. anayasasıdır. 1999 yılında referandum sonucu oluşturulan ve anayasa yazımıyla görevli kurucu meclis tarafından yazılmıştır. Taslak halinde hazırlanan metin 1999 yılı Aralık ayında kabul edilerek 1961 Anayasasının yerine geçmiştir. 1961 Anayasası Venezuela'nın 1811 yılındaki bağımsızlığından beri oluşturulan 26 anayasadan en uzun süre yürürlükte kalandı.

Anayasa Chávez ve taraftarları tarafından Bolivarcı Anayasa olarak adlandırılmaktadır, buna göre anayasanın ardındaki ideoloji Latin Amerikalı devrimci komutan Simón Bolívar'ın fikirlerinin devamı niteliğindedir.

1999 yılında kabul edilen anayasa ile Venezuela'da Beşinci Cumhuriyet olarak adlandırılan dönem başlamış, büyük sosyoekonomik değişiklikler gerçekleştirilmiş ve ülkenin adı Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti (İspanyolca: República Bolivariana de Venezuela) olarak değiştirilmiştir. Anayasa tüm Venezuelalılara temel haklarını yeniden ayrıntılı olarak tanımlamıştır. Bunların arasında; üçüncü seviyeye kadar ücretsiz eğitim, ücretsiz sağlık hizmeti, temiz bir çevre hakkı, etnik halklara kültürel, dinsel ve anadil hakları sayılabilir. 350 maddeli anayasa dünyadaki en uzun ve en kapsamlı anayasalardan bir tanesidir.

Devlet Başkanı Hugo Chávez 6 Aralık 1998 tarihinde devlet başkanlığı seçimini kazandığında 1961 Anayasası geçerliydi. Chávez, ülkede radikal sosyal ve ekonomik değişimler sağlayabilmenin yolu olarak ülke çapında toplanacak olan ve anayasayı yeniden yazacak bir kurucu meclisin toplanmasını öngörüyordu. Bu fikirlerini daha sonra şöyle anlatacaktır:

Chávez başarısız 1992 darbe girişiminden sonra hapse girip çıktıktan sonra siyasi hedefi bu tür bir kurucu meclis olan siyasi hayatına başladı. 1998 Devlet Başkanlığı seçimlerinde Chávez'in seçim vaatlerinden birisi de halka yeni bir anayasa yazacak olan bir kurucu meclis toplanmasını isteyip istemediğinin referandumla sorulmasıydı. Devlet Başkanı olduktan sonra ilk kararı bu referandumun yapılmasıysı. Referandum 19 Nisan günü yapıldı; seçmenlere sorulan sorulardan, kurucu meclis toplanmalı mı sorusuna %92, bu yapı başkanın önerdiği mekanizmayla mı toplanmalı sorusu da %86 oranında kabul edildi.^[1]

Yeni bir anayasa yazacak olan 131 üyeli Kurucu Meclis için seçimler 25 Temmuz günü yapıldı. Seçimlerde Chávez'in Beşinci Cumhuriyet Hareketi ve ona destek verenler aldıkları %91,6 oyla meclisteki 131 sandalyenin 120 tanesini kazanır.

Kısa bir süre sonra Kurucu Meclis ile değiştirmeye çalıştığı eski yapı arasında gerilimler patlak verir. Chávez, yeni oluşturulan Kurucu Meclisin 1998 seçimleriyle oluşan Meclisin yerine göreve devam edeceğini ve eğer isterse Meclisi ve mahkemeleri lağvedebileceğini belirtir.^[2] Buna karşılık muhalifleri ve başta Yüksek Mahkeme hakimi Cecilia Sosa Gomez yeni anayasa oluşturuluncaya kadar Kurucu Meclisin mevcut sistemin yedeğinde bulunması gerektiğini belirtir.^[3]

1999 yılı Ağustos ayında Kurucu Meclis ülkedeki hukuk sistemine müdahil olarak, hakimleri atama ve azletme yetkisini üstlenir. Ülkedeki yolsuzlukların üzerine gidilmesi politikasıyla örtüşen kampanya sonrasında 4700 hakim, noter ve hukukçu görevden alınacaktır.^[4] 23 Ağustos günü Yüksek Mahkeme 8-6 oyla aldığı kararda Kurucu Meclisin anayasayı çiğnediği yolunda karar almasına rağmen ertesi gün hakim Gomez istifa eder.

25 Ağustos günü Kurucu Meclis anayasal acil durum ilan ederek Meclisin sadece bütçe ve iletişim konularıyla ilgili karar yetkisinin olduğunu bildirir. Buna cevaben Meclis ise Ekim ayına kadar tatile gitme kararını askıya alarak vekilleri 27 Ağustos günü toplantıya çağırır. Bu dönemde Kurucu Meclis, Meclisin toplanmasını yasaklasa da iki yapı arasında 10 Eylül günü varılan uzlaşmada yeni anayasa yürürlüğe girinceye kadar iki organın da varolmasında fikir birliğine varılır.^[5]

Chávez'in öncülüğünü yaptığı Kurucu Meclis, Chávez tarafından planlanan sosyal adalet programının önünü kısa sürede açacak şekilde anayasayı oluşturmuştur. Venezuela iktidar yapısındaki derin değişiklikler sayesinde siyasi arenaya yeni giren siyasi güçlere alan açılmış ve ulusal siyasi yapı değiştirilmiştir. Chávez bu açılım sayesinde politikalarına muhalif olanlara karşı önemli bir adım olmuştur.

Yeni anayasa 15 Aralık 1999 günü seçmenlerin onayını sunulacak ve %71,78 oranında evet oyu alarak 20 Aralık itibarıyla yürürlüğe girecektir.

Anayasa metni çok çeşitli kaynaklardan etkiler taşımaktadır. Simón Bolívar'ın anayasa üzerine yazılarından, Kübalı devrimci yazar José Martí'den, Perulu marksist José Carlos Mariátegui'den ve Sovyet hukukçu Evgeni Paşukanis'den etkiler görülebilmektedir. Metinde Bolivarcılık ve Marksizm etkisi özellikle halk egemenliği, referandum vurgusu, sosyal sorumluluk, haksızlığa başkaldırma ve dış güçlerden bağımsızlık gibi konu başlıklarında hissedilir.

1999 yılında kabul edilen anayasa 350 maddesiyel beraber dünyadaki en uzun anayasalardan bir tanesidir ve aşağıdaki değişiklikleri içerir.

Ülkenin ismi Venezuela Cumhuriyeti'nden Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti olarak değiştirilir.^[6]

Kuvvetler ayrılığıyla ilgili önemli değişiklikler yapılmıştır. Geleneksel üç kuvvet ayrımının yerine Bolivarcı Venezuela Cumhuriyetinde beş kuvvet bulunur:

1. Yürütme (Devlet Başkanlığı)
2. Yasama (Ulusal Meclis)
3. Yargı (Mahkemeler)
4. Seçmenler
5. Yurttaşlar

Seçmenler olarak tanımlanan kuvvet Ulusal Seçim Konseyi tarafından yönetilir. Bu kurumun görevi ülke çapında her seviyede seçimlerin her türlü etkiden bağımsız şekilde yapılmasıdır. Yurttaşlar olarak tanımlanan kuvvet ise Ombudsman ve Başsavcı tarafından temsil edilir. Bu kurumun görevi de yurttşların Venezuela devletiyle olan ilişkileri sırasında temsil edilmelerinin ve haklarının korunmasını sağlamaktır.

Yeni anayasada devlet başkanlığı süresi beş yıldan altı yıla çıkartılırken, aynı kişinin üçüncü kez aynı göreve gelmesi yasaklanmıştı. Bu madde üzerinde 2009 yılında yapılan referandumla bu yasak kaldırılmış ve devlet başkanı dahil olmak üzere seçimle başa gelen her devlet görevlisinin görev yapmasının önündeki sınırlama kaldırılmıştır. Belgede devlet başkanı ve seçimle gelen diğer görevlilerin görevden geri çağrılmaları için referandum tanımlanmıştır. Bu referandumlar için gerekli şart belirli sayıda imzanın seçmenlerden toplanmasıdır. Görevden geri çağrılmayla ilgili referandumun ilk örneği Devlet Başkanı Chávez'e karşı muhalefet tarafından toplanan imzaların ardından yapıldı. 2004 yılında yapılan referandum sonucunda Chávez görevde kaldı.^[7]

Yeni anayasa iki kamaralı meclisi tek kamaralı meclisi çevirmiştir. Yeni tek kamaralı meclisin yetkileri de geçmişe göre ve devlet başkanının lehine olacak şekilde sınırlandırılmıştır.

Yeni oluşturulan kuvvetler ayrılığında vurgulanan kamu haklarının savunulması, özellikle Bolivar'ın anayasa ile ilgili fikirlerinin üzerine kurulmuştur. Buna göre devlet başkanının, meclisin ve anayasanın uygulanması yurttaşların haklarını gözetecek şekilde denetlenecektir.

Venezuela yargısı da yeni anayasaya göre reform sürecinden geçmiştir. Artık hakimler önceki gibi sadece Meclisin atamasıyla değil kamuya açık elemeleri geçtikten sonra göreve geleceklerdir.

Yeni Anayasanın 83, 84 ve 85.maddelerinde tüm Venezuela vatandaşlarına ücretisz ve kaliteli sağlık hizmeti sağlanması devlet garantisi altına alınmış ve sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi yasaklanmıştır.^[8] Devlet tarafından zorunlu olarak sağlanan bu hizmet için Chávez yönetimi Barrio Adentro adlı programı başlatarak özellikle yoksul kesimler için sağlık kampanyasına öncülük etmiştir.

Chávez tarafından anayasaya yapılması önerilen eklemeler için iki kez referandum yapılmıştır. 2007 yılında yapılan referandumda çok sayıda ekleme önerisi reddedilmiş, 2009 yılında yapılan referandumda da devlet başkanlığı dahil olmak üzere devlet görevlilerinin yeniden görev almasını sınırlayan kısımların kaldırılması önerisi kabul edilmiştir.

• 2002 Venezuela darbe girişimi

• Anayasanın tam metni (İspanyolca), 5 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir