1991 Sovyetler Birliği referandumu

1991 Sovyetler Birliği referandumu

17 Mart 1991
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin, herhangi bir vatandaşın hak ve özgürlüklerinin tam olarak güvence altına alınacağı eşit egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş bir federasyonu olarak muhafaza edilmesini gerekli görüyor musunuz?
Sonuçlar
Seçim Oy % Evet 113.512.812 %&0000000000000077.85000077,85 Hayır 32.303.977 %&0000000000000022.15000022,15 Geçerli oy 145.816.789 %&0000000000000098.14000098,14 Geçersiz veya boş oy 2.757.817 %&0000000000000001.8600001,86 Toplam oy 148.574.606 %100,00 Kayıtlı seçmen/katılım 185.647.355 %&0000000000000080.03000080,03
Cumhuriyet göre sonuçlar

Sovyetler Birliği'nde 1991 Referandumu, 17 Mart 1991'de Sovyetler Birliği’nin korunması için yapılan referandum. Referandumda halka "eşit ve egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını uygun görüyor musunuz?" sorusu yöneltilmiştir.

Referanduma katılım SSCB genelinde % 80'di. 9 cumhuriyetten gelen % 77 orandaki evet oyu ile Sovyetler Birliği’nin korunması uygun görüldü.

Sovyetler Birliği Referandumu 1991
Evet ya da hayır	Oylar	Yüzde
Evet	113.512.812	%77.85
Hayır	32.303.977	%22.15
Geçerli oy	145.816.789	%98.14
Geçersiz veya boş oy	2.757.817	%1.86
Toplam oy	148.574.606	%100.00
Seçmen katılımı	%80.3
Seçmen sayısı	185.647.355

Sovyetler Birliği'nde 1986 yılında uygulamaya konulan perestroyka ve glasnost ilkeleri 1990'lı yıllara gelindiğinde ülkede ciddi bir ekonomik ve sosyal buhrana yol açmış ve kısmen serbest bırakılan cumhuriyetlerin bazılarında batılı sivil toplum örgütlerinin de etkisinde kalan yöneticiler bağımsızlık girişiminde bulunmuştu. Bu nedenle 24 Aralık 1990’da SSCB Halk Temsilcileri Kongresi’nde birliğin geleceği konusunun referandum yapılarak çözülmesi kararlaştırıldı. Kongrede halka SSCB’nin korunmasını gerekli görüyor musunuz sorusunun yöneltilmesi kararlaştırıldı. Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov referandumda kolektif toprağın özel mülkiyete devrini kabul ediyor musunuz sorusunun da yer almasını önerdi. Ancak Yüksek Sovyet başkanı Yuri Hamzatoviç Kalmıkov bu maddenin oylanmasını reddetti.

Yuri Kalmıkov’un önerisiyle

• Yenilenmiş federasyon referandumunda her cumhuriyette ayrı ayrı oylama yapılacak.
• Referandum tarihi Yüksek Sovyet tarafından belirlenecek .

16 Ocak 1991’de SSCB IV. Halk Temsilcileri Kongresi’nde şu karar alındı:

• 17 Mart 1991 Pazar günü SSCB’nin eşit cumhuriyetlerin federasyonu olarak korunması üzerine referandum yapılacaktır.
• Referandumda gizli oylama yapılacak ve pusulada şu soru yer alacaktır:

“Tüm ulusların hak ve özgürlüklerinin tam olarak güvence altına alındığı, egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını kabul ediyor musunuz?

“Evet” veya “Hayır”

• Oylama her ülkede ayrı ayrı yapılacak, ancak sonuçlar bir bütün olarak değerlendirilecek.

Referandum 9 birlik cumhuriyeti tarafından onaylandı. Rusya SFSC, Belarus SSC, Ukrayna SSC, Kazakistan SSC, Kırgızistan SSC, Tacikistan SSC, Türkmenistan SSC, Özbekistan SSC ve Azerbaycan SSC oylama yapmayı kabul ederek, ilçe ve bölge seçim komisyonları kurdu.

Bunların yanı sıra referanduma katılmayı reddeden bazı devletler içerisindeki özerk cumhuriyetler de oylama yapma kararı aldı. Gürcistan'a bağlı Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti de referanduma katıldı ve burada % 98,05 oy oranıyla Sovyetler Birliği’nde kalma yönünde oy kullanıldı. Moldova'da da merkezi hükûmet referandumu boykot çağrısı yapmasına rağmen cumhuriyete bağlı Transdinyester Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Türk kökenli Gagavuz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti referanduma katılma kararı aldı. % 84 oranda katılımın olduğu Transdinyester'de ve % 97 oranda katılımın olduğu Gagavuz cumhuriyetinde % 98 oranında Sovyetler Birliği'nde kalma yönünde sonuçlar çıktı.

Cumhuriyetler	Evet		Hayır		Geçersiz oy	Toplam oy	Kayıtlı seçmen	Katılım
	Oy	%	Oy	%
Rusya FSSC	56,860,783	73.00	21,030,753	27.00	1,809,633	79,701,169	105,643,364	75.44
Başkurdistan ÖSSC	1,908,875	85.9	269,007	12.1	43,276	2,221,158	2,719,637	81.7
Buryat ÖSSC	447,438	83.5	78,167	14.6	10,197	535,802	668,231	80.2
Dağıstan ÖSSC	670,488	82.6	131,522	16.2	9,999	812,009	1,008,626	80.5
Kabardino-Balkar ÖSSC	290,380	77.9	77,339	20.8	4,888	372,607	489,436	76.1
Kalmık ÖSSC	148,462	87.8	17,833	10.5	2,829	169,124	204,301	82.8
Karelya ÖSSC	317,854	76.0	92,703	22.0	7,544	418,101	551,644	75.8
Komi ÖSSC	412,842	76.0	119,678	22.0	10,883	543,403	797,049	75.44
Mari ÖSSC	333,319	79.6	77,239	18.5	8,041	418,599	525,685	79.6
Mordovya ÖSSC	459,021	80.3	101,886	17.8	10,724	571,631	677,706	84.3
Kuzey Osetya ÖSSC	331,823	90.2	32,786	8.9	3,249	367,858	428,307	85.9
Tataristan ÖSSC	1,708,193	87.5	211,516	10.8	32,059	1,951,768	2,532,383	77.1
Tuva ÖSSC	126,598	91.4	9,404	6.8	2,494	138,496	171,731	80.6
Udmurt ÖSSC	622,714	76.0	180,289	22.0	16,137	819,140	1,103,083	74.3
Çeçen-İnguş ÖSSC	318,059	75.9	94,737	22.6	6,216	419,012	712,139	58.8
Çuvaş ÖSSC	616,387	82.4	113,249	15.1	18,784	748,420	900,913	81.3
Yakut ÖSSC	415,712	76.7	116,798	21.6	9,483	541,993	688,679	78.7
Azerbaycan SSC	2,709,246	94.12	169,225	5.88	25,326	2,903,797	3,866,659	75.10
Nahcivan ÖSSC	31,328	87.3	3,620	10.1	918	35,866	174,364	20.6
Belarus SSC	5,069,313	83.72	986,079	16.28	71,591	6,126,983	7,354,796	83.31
Kazakistan SSC	8,295,519	95.00	436,560	5.00	84,464	8,816,543	9,999,433	88.17
Kırgızistan SSC	2,057,971	95.98	86,246	4.02	30,377	2,174,593	2,341,646	92.87
Tacikistan SSC	2,315,755	96.85	75,300	3.15	16,497	2,407,552	2,549,096	94.45
Türkmenistan SSC	1,766,584	98.26	31,203	1.74	6,531	1,804,310	1,846,310	97.66
Ukrayna SSC	22,110,899	71.48	8,820,089	28.52	583,256	31,514,244	37,732,178	83.52
Özbekistan SSC	9,196,848	94.73	511,373	5.27	108,112	9,816,333	10,287,938	95.42
Karakalpak SSC	563,916	97.6	10,133	1.8	3,668	577,717	584,208	98.9
Source: Direct Democracy 2 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Sovyetler Birliği’nin diğer 6 cumhuriyetinde ise merkezi hükûmetler referanduma katılmayı reddetti. Ancak bu cumhuriyetlerin Sovyet meclisleri ayrı ayrı referandumlar düzenledi. Merkezi hükûmetler ise kendi ülkelerindeki halkları referandumu boykot etmeye çağırdı. Buna rağmen pek çok cumhuriyette önemli ölçüde katılım oldu. Fakat sonuçlar bağımsızlık yanlısı hükûmetler tarafından onaylanmadı.

Cumhuriyetler	Evet		Hayır		Geçersiz Oy	Toplam Oy	Kayıtlı seçmen (not equal to franchised voters)	Katılım (based on registered, not franchised voters)
	Oy	%	Oy	%
Moldova SSC	688,905	98.72	8,916	1.28	3,072	700,893	841,507	83.29
Estonya SSC.	211,090	95.46	10,040	4.54	1,110	222,240	299,681	74.16
Letonya SSC.	415,147	95.84	18,015	4.16	3,621	436,783	670,828	65.11
Litvanya SSC.	496,050	99.13	4,355	0.87	970	436,783	582,262	86.11
Ermenistan SSC.	2,541	72.46	966	27.54	42	3,549	4,923	72.09
Gürcistan SSC.[2]	43,950	99.98	9	0.02	53	44,012	45,696	96.31
Abhazya ÖSSC	164,231	98.5	1,566	0.9	747	166,544	318,317	52.3
Source: Direct Democracy 2 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Referandum sonuçlarına göre 20 Ağustos 1991'de yenilenmiş birlik anlaşmasının imzalanmasına karar verildi. Yüksek Sovyet referandum sonuçlarının bir bütün olarak değerlendirileceğini açıkladığı için hükûmetleri tarafından referandumun gayri-meşru ilan edildiği cumhuriyetler de anlaşmayı imzalamak zorundaydı.

Ancak 19 Ağustos 1991'de KGB Başkanı Vladimir Kryuçkov öncülüğünde ordunun askerî müdahale girişimi, gelişmeleri farklı bir noktaya getirdi. Ordu kısa sürede geri adım atmasına rağmen bu girişim başta Rusya olmak üzere tüm Sovyet Cumhuriyetlerinde tedirginlik yarattı ve ayrılığa yönelmelerine sebep oldu. Darbe girişimi Mart 1991'de yapılan referanduma göre 20 Ağustos 1991'de yapılması planlanan yenilenmiş birlik anlaşmasının da iptal edilmesine sebep oldu. Birliği dağıtmaya hazır olan Yeltsin, darbeden hemen sonra Rus milli bayrağının RFSSC'nin yeni bayrağı olduğunu ilan etti. Eylül 1991'den itibaren cumhuriyetler birer birer ayrılıklarını ilan ettiler.

8 Aralık 1991'de Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devlet başkanı Boris Yeltsin, Ukrayna ve Belarus liderleriyle birlikte Minsk'te Sovyetler Birliği'ni dağıtan anlaşmayı imzaladı. Yüksek Sovyet ise Mart 1991'de yapılan referandumu gerekçe göstererek 12 Aralık'ta bu anlaşmayı geçersiz kabul etti. Ancak 25 Aralık'ta Mihail Gorbaçov'un istifa etmesiyle tüm yetkiler Yeltsin'e geçti. Eylül 1992'de de eski Yüksek Sovyet üyesi ve Duma milletvekili Sergey Baburin önderliğindeki Ulusal Cephe üyeleri yine Mart 1991'deki bu referanduma dayanarak Anayasa Mahkemesi'ne Yeltsin'in imzaladığı anlaşmanın geçersiz olduğunu bildiren bir dilekçe gönderdiler. Fakat yargının da Yeltsin'in denetiminde olması dolayısıyla dilekçe dikkate alınmadı. 15 Mart 1996'da ise Rus meclisi Duma'da en fazla üyeye sahip Komünist Parti'nin çabalarıyla referandum sonucu ve Minsk anlaşmasının geçersizliği yeniden gündeme geldiyse de Yeltsin'in girişimiyle diğer partiler ittifak yaparak konunun kapanmasını sağladılar.