İçeriğe atla

1979 Afganistan Ayaklanmaları

1979 Afganistan Ayaklanmaları, çeşitli Maoist, İslamcı ve azınlık grupları tarafından Afganistan'ın Afganistan Demokratik Halk Partisi-Khalq hükûmetine karşı düzenlenen bir dizi ayaklanmaydı. Bu ayaklanmalar İran, Amerika Birleşik Devletleri ve Pakistan gibi birçok yabancı ülke tarafından desteklenmiş ve daha sonra Afgan Ordusu tarafından bastırılmıştır.[1] Önceki Başkan Davud Han'ı devirmek için sürgünde eğitim gören birçok İslamcı grup, ayaklanmayı ADHP hükûmetine karşı bir cihat başlatma fırsatı olarak gördü. Ayaklanmalar sonunda Sovyet-Afgan Savaşı başladı.

Kaynakça

  1. ^ "Afghanistan Chronology of Events January 1995 – February 1997" (PDF). February 1997. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Ocak 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afganistan</span> Batı, Orta ve Güney Asyanın birleştiği yerde bulunan devlet

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İslamcılık</span> Politik bir akım

İslamcılık, modern devlet ve devletçiklerin anayasal, ekonomik ve yargısal olarak, bu kesimde canlanma ya da otantikliğe dönüş olarak algılanan İslami uygulamalarla yeniden kurulması gerektiğini öne süren siyasi ideolojidir. Bu akımlardaki hakim anlayış Emr-i bi'l ma'rûf ve nehy-i anil münker'in yerine getirilmesidir. Siyasal İslam'ın Seyyid Kutub ve Mevdudî gibi köktendinci öncüleri "Allah'ın sistemi" olarak gördükleri şeriata dayanmayan güç sahipleri olarak tanımladıkları tağuta isyanı tevhidin ön şartı olarak sundular.

<span class="mw-page-title-main">Gulbeddin Hikmetyar</span>

Gulbeddin Hikmetyar, eski Afganistan başbakanıdır. 1975 yılında kurulan Hizb-i İslami'nin kurucusu ve lideridir.

<span class="mw-page-title-main">Hamid Karzai</span> Afganistanlı siyasetçi

Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Taliban</span> Afganistan merkezli İslamcı hareket

Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan İslam Cumhuriyeti</span> Afganistanda hüküm sürmüş eski bir devlet

Afganistan İslam Cumhuriyeti, Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan-Türkiye ilişkileri</span>

Afganistan-Türkiye ilişkileri, Türkiye Cumhuriyeti'nin Afganistan İslam Emirliği'yle süregelen uluslararası politikalarını içerir.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi</span>

Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi veya Sovyet-Afgan Savaşı, Sovyet kontrolündeki Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nde (DRA) 1979'dan 1989'a kadar süren uzun süreli bir silahlı çatışmaydı. Savaş, Soğuk Savaş'ın büyük bir çatışmasıydı, çünkü DRA, Sovyetler Birliği ve müttefik paramiliter gruplar arasında Afgan mücahitlere ve onların müttefik yabancı savaşçılarına karşı yoğun çatışmalar yaşandı. Mücahitler çeşitli ülke ve kuruluşlar tarafından desteklenirken, desteklerinin çoğunluğu Pakistan, ABD, İngiltere, Çin, İran ve Basra Körfezi'ndeki Arap ülkelerinden geldi. Yabancı güçlerin katılımı, savaşı ABD ile Sovyetler Birliği arasında bir vekalet savaşı haline getirdi. Çatışmalar 1980'ler boyunca çoğunlukla Afgan kırsalında gerçekleşti. Savaş yaklaşık 3.000.000 Afgan'ın ölümüyle sonuçlandı, milyonlarcası da mülteci olarak ülkeden kaçtı. Ülke dışında yerinden edilen Afganların çoğu Pakistan ve İran'a sığındı. Afganistan'ın 1979 nüfus sayımına göre 13,5 milyonluk eski nüfusunun yaklaşık %6,5 ila %11,5'inin çatışma sırasında öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Sovyet-Afgan Savaşı, Afganistan genelinde büyük yıkıma neden oldu ve bilim adamları tarafından Sovyetler Birliği'nin dağılmasına ve Soğuk Savaş'ın resmen sona ermesine katkıda bulunan önemli bir faktör olarak gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan pasaportu</span> pasaport

Afgan pasaportu Pasaport Genel Müdürlüğü tarafından uluslararası seyahat amacıyla Afgan vatandaşlarına verilir. Geçerli bir Afgan kimlik kartına (Tazkira) sahip olan her kişi, her 5-10 yılda bir yenilenen bir Afgan pasaportu için başvurabilir ve alabilir.

<span class="mw-page-title-main">III. İngiliz Afgan Savaşı</span>

III. İngiliz-Afgan Savaşı, 6 Mayıs-8 Ağustos 1919 tarihleri arasında Afganistan Emirliği ile Britanya İmparatorluğu arasında gerçekleşmiş olan üçüncü savaştır.

Afgan Sosyal Demokrat Partisi, daha çok Afgan Mellat adıyla bilinir, Afganistan'da Peştun milliyetçisi bir partidir. Parti yönetimi kendilerini sosyal demokrat olarak tanımlar ancak parti Sosyalist Enternasyonal tarafından tanınmamıştır. Partinin şu anki lideri 3 Ekim 2012'de gerçekleştirilen 6. parti kongresinde başkan seçilen Stanagul Şerzad'dır.

Afganistan Savaşı veya Afganistan İç Savaşı ile şu maddeler kastedilmiş olabilir:

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Savaşı (1978-günümüz)</span>

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

Bazı kesimler, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a askerî müdahalesi sırasında Sovyet güçlerine karşı savaşan Afgan mücahitlere Siklon Operasyonu kapsamında eğitim, para ve silah desteği veren CIA'in, Usame bin Ladin'in de aralarında bulunduğu gönüllü Arap mücahitleri de destekleyerek bin Ladin'in liderliğindeki el-Kaide'nin kurulmasına zemin hazırladığını iddia etmektedir.

1964 Hama isyanı, Suriye'de 1963 darbesi ile iktidara gelen laik Baas Partisi ile İslamcı Müslüman Kardeşler arasındaki ilk çatışmadır. İsyan, askerî güçle bastırıldı. 70-100 isyancı öldürülmesi ile biten isyan sonucunda Hama kentindeki bazı mahalleler harap oldu. Hama daha sonra, Suriye'deki İslamcı ayaklanmanın merkezi olacaktı.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Demokratik Cumhuriyeti</span> Ülke

Afganistan, resmi adı Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, 1987'den sonra Afganistan Cumhuriyeti, Afganistan'da 1978-1992 yılları arasında, sosyalist Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin (ADHP) yönetimde olduğu dönemi kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan ordu tarihi</span>

Afganistan ordusu, ilk kez 1709'da Kandehar'da Hotakîler'in ve ardından Dürrânîler'in kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. Afgan ordusu, ülkenin Abdurrahman Han tarafından yönetildiği 1880'de İngilizlerin yardımıyla yeniden yapılandırılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Kral Emanullah Han'ın yönetimi sırasında ve daha sonra Kral Muhammed Zahir Şah'ın kırk yıllık yönetimi sırasında modernize edildi; Sovyetler Birliği, 1950'ler ve 1970'ler arasında neredeyse tüm silah, eğitim ve askeri ihtiyaçları sağladı. 1978'den 1992'ye kadar, Sovyet destekli Afgan Silahlı Kuvvetleri, o zamanlar Amerika Birleşik Devletleri, Pakistan ve diğer ülkeler tarafından desteklenen çok uluslu mücahit gruplarla şiddetli çatışmalara girdi. Başkan Necibullah'ın 1992'de istifa etmesi ve Sovyet desteğinin sona ermesinden sonra, Afgan ordusu farklı gruplar tarafından kontrol edilen kısımlara ayrıldı. Bu dönemi, liderleri Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen ve etkilenen Taliban rejimi izledi.

Celaleddin Hakkani, Afgan İslami savaş örgütü lideridir. Amerika Birleşik Devletleri silahlı kuvvetleri-Uluslararası Güvenlik Yardım Gücü'ne karşı gerilla savaşı yürüten bir grup olan "Hakkani grubu" lideridir.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan'da kadın</span> Afganistanda kadın haklarına genel bakış

Afganistan'da kadın hakları tarih boyunca çeşitlilik göstermiştir. 1964'teki Afganistan anayasasıyla kadınlar resmen eşitlik kazandı. Ancak bu haklar, 1990'larda ortaya çıkan iç savaş sırasında Taliban gibi farklı geçici yöneticiler tarafından kadınların elinden alındı. Özellikle Taliban yönetimi sırasında kadınlar, özellikle sivil özgürlükler açısından çok az özgürlüğe sahip olmuş ya da bu haklardan tamamen mahrum kalmıştır. 2001 sonlarında Taliban rejiminin kaldırılmasıyla Afganistan İslam Cumhuriyeti'nde kadın hakları kademeli olarak iyileştirildi ve büyük ölçüde 1964'teki anayasaya dayanan 2004 anayasasında kadınlar bir kez daha hukuken erkeklerle eşit oldu. Bununla birlikte özellikle de kırsal kesimde yaşayan ve uluslararası endişe yaratmaya devam eden kadınlara yönelik gerici bir bakış açısından ötürü hakları hâlâ belli değildir. Taliban 2021'de Afganistan'ın çoğunu kontrol altına aldığında ise ülkedeki kadınların geleceğiyle ilgili endişeler arttı.

<span class="mw-page-title-main">Hizb-i İslami Gulbeddin</span> Öncelikli Peştun Afgan siyasi partisi ve eski milisler

Hizb-i İslami Gulbeddin Türkçe adıyla İslam Partisi 1975 yılında kurulmuş,askeri kolu olan bir siyasi partidir. Sovyet-Afgan Savaşı sırasında Mücahid gruplarla birlikte Sovyetler Birliği ve Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'ne karşı savaşmıştır. ABD işgali sürecinde ABD karşısında zaman zaman Taliban safında savaşmıştır. Hizb-i İslami'nin 2 ye bölünmesi sonrası Gulbeddin Hikmetyar liderliğinde kurulmuştur. Sovyet-Afgan Savaşı'nda Amerika Birleşik Devletleri tarafından desteklense de sonrasında ABD ile savaş haline girmişlerdir. İslamcı ve Aşırı sağ bir çizgide kurulmuştur, 2016 yılında askeri faaliyetleri son bularak sadece siyasi bir parti haline gelmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.