İçeriğe atla

1974 Kıbrıs Darbesi

Kıbrıs tarihi


İlk Çağ

Kıbrıs (Roma eyaleti)
Tapınak Şövalyeleri
Lüzinyanlar
Lüzinyanlı Guy
Kıbrıs Krallığı
Caterina Cornaro

Osmanlı dönemi

Osmanlı-Venedik Savaşı Lala Mustafa Paşa
Kıbrıs Kanunnâmesi
Kıbrıs Eyaleti
Boyacıoğlu Mehmet İsyanı
Cezayir-i Bahr-i Sefid

Birleşik Krallık dönemi

Kıbrıs Sözleşmesi
Kıbrıs İdaresi
1921 Enosis Plebisiti
Kıbrıs Maden Şirketi grevi
1931 Kıbrıs ayaklanması
1950 Kıbrıs enosis referandumu

Modern tarih

Zürih ve Londra Antlaşmaları
1963-1964 olayları
1974 Darbesi
Kıbrıs Harekâtı
Annan Planı

1974 Kıbrıs Darbesi veya 1974'te Kıbrıs'ta askerî ihtilâl veya Kıbrıs'ta Yunan Darbesi, 15 Temmuz 1974 tarihinde Yunanistan'daki askeri cunta desteği[1][2] ile Kıbrıs'ta enosis'e yönelik milliyetçi Rumların III. Makarios'u devirmesi[3] ve 20 Temmuz 1974'te Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a harekât düzenlemesine neden olan askerî müdahale.[4]

Arka plan

Ana madde: 1967-1974 Yunanistan askerî cuntası

Kasım 1973 tarihinde Yunanistan'da Yunan Ordusu'ndan Dimitrios Yoannidis'in önderliğinden bir grup albay ihtilâl yaparak, ülkenin yönetimine el koydu.[5] Kıbrıs Cumhuriyeti istihbaratı Mart 1974 tarihinde Yunanistan'daki cunta tarafından finansal ve idari yönden desteklenen EOKA-B’nin, darbe yapacağına dair III. Makarios'a haber verdi. Bunun üzerine 25 Nisan 1974 tarihinde bir bildiri yayınlanarak EOKA-B ada üzerinde yasa dışı ilan edildi ve 2000'e yakın EOKA-B üyesi tutuklandı.[6]

III. Makarios Temmuz 1974'ün başlarında Yunanistan Cumhurbaşkanı'na Yunan askerlerin adadan çekilmesi ve kendisine düzenlenen suikast planlarının son bulmasını istedi. 3-5 Temmuz tarihlerinde ise asker ile polisler ada üzerinde birbirleri ile çatışmaya başladı. Makarios bunun arkasında cunta yönetiminin olduğunu iddia etti ve bu olayların son bulmasını istedi.[7]

Darbe

Yunan Cuntası, III. Makarios'un bu açıklamaları nedeniyle 15 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs Ulusal Muhafız Birliği'ne bu birliğin komutanının görevinden alınmasını ve adanın kontrolünü Yunan subayların bulunduğu bu birliğin almasını istedi.[8] Birlik aynı gün Lefkoşa'daki Başkanlık Sarayı'nı bastı, fakat sarayın önceden basılacağı yönünde istihbarat alan III. Makarios, sarayın arka bahçesinden iki yaveri ile birlikte bir askeri zırhlı araca binerek Baf'a kaçtı.[7] Bir helikopter, Ağrotur’daki Birleşik Krallık Üssü’nden III. Makarios ve yaverlerini alarak Londra’ya götürdü.[9]

III. Makarios, 16-17 Temmuz tarihlerinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin kendisinin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hukukî lideri olarak kabul edildiği toplantılarda "Kıbrıs’ın bağımsızlığının ortadan kalktığını ve halkının tehlike altına olduğunu" belirtti.[10] EOKA'nın tanınan simalarından Nikos Sampson yeni hükûmetin geçici devlet başkanı olarak dünyaya ilan edildi.[11] Ertesi gün başkanlık yetkileri kullanılarak Kıbrıs Helen Cumhuriyeti ilan edildi.[12][13]

Sonuçları

15 Temmuz 1974 darbesi ve Nikos Sampson'un yeni hükûmetin devlet başkanı olması sonucu, Türkiye, Kıbrıs Harekâtı'nı başlattı.

Kaynakça

  1. ^ Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 44. sayfa, Alfa Yayınları, ISBN 975-297-836-3.
  2. ^ Ali Çarkoğlu, Barry M. Rubin, (2005). Greek-Turkish relations in an era of détente; 12. sayfa , Routledge, ISBN 0-7146-5694-1.
  3. ^ 'Failing' Cyprus talks resume 26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce), BBC, Yayımlanma: 4 Ekim 2002, Erişim Tarihi: 30 Eylül 2008.
  4. ^ Mütercimler, Erol (1990). Kıbrıs Barış Harekatının bilinmeyen yönleri, 376. sayfa, Yaprak Yayınevi.
  5. ^ Akman, Halil (2006). Paylaşılamayan Balkanlar, 149. sayfa, İQ Kültür Sanat Yayıncılık, ISBN 975-255-106-8.
  6. ^ Bölükbaşı, Süha (Ağustos 1998) “The Cyprus Dispute and the United Nations: Peaceful Non-Settlement between 1954 and 1996”, International Journal of Middle East Studies, Vol.30, No.3, s.411–434, s.420.
  7. ^ a b Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu, Arazi Dağılımı ve Türk Vakıflar), Ankara; Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2000, s.39.
  8. ^ Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.38.
  9. ^ Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.40.
  10. ^ Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.41.
  11. ^ "EOKA'cı Nikos Sampson öldü". arsiv.ntv.com.tr. NTV. AA. 10 Mayıs 2001. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. 
  12. ^ Ata Atun (28 Aralık 2008). "Filistin, KKTC ve Garantiler". Habercumhuriyeti.com. 1 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2009. 
  13. ^ Ismail Bozkurt, Hüseyin Mehmet Ateşin, (1999). Second International Congress for Cyprus Studies: 262. sayfa., Eastern Mediterranean University (Doğu Akdeniz Üniversitesi).


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıs</span> Akdenizde ada

Kıbrıs, Güneybatı Asya'da bulunan ve Akdeniz'deki Sicilya ve Sardinya'dan sonra gelen üçüncü büyük adadır. Kıbrıs Cumhuriyeti, Birleşik Krallık'a bağlı üs bölgeleri dışında de jure olarak adanın tamamını, fiilî olarak adanın %59'luk güney kesmini yönetir. 1974'ten beri de facto olarak ikiye bölünmüş olan adanın kuzeyinde yer alan %36'lık bölgesinde günümüzde yalnızca Türkiye tarafından tanınan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıs Harekâtı</span> Türkiyenin 1974te Kıbrısa düzenlediği askerî harekât

Kıbrıs Harekâtı, 20 Temmuz 1974'te Başbakan Bülent Ecevit’in emriyle Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kıbrıs'ta başlattığı askerî harekât. Harekâtın ilk ayağı Yunanistan Hükûmetinin desteğiyle yapılan 15 Temmuz 1974 darbesinin ardından düzenlendi. 14 Ağustos günü başlatılan ikinci harekâtla -Kuzey Lefkoşa da dâhil olmak üzere- adanın yüzde 37'sinin Türk kontrolüne geçmesiyle sonuçlandı. 140 bin ila 200 bin Rum, adanın kuzeyinden; 42 bin ila 65 bin Türk, adanın güneyinden göçmen oldu.

Nikos Sampson, EOKA-B isimli örgütün komutanıdır. Karpaz'ın Vasili (Gelincik) köyünde doğmuştur.

Enosis 1930'lu senelerde Birleşik Krallık idaresinde bulunan Kıbrıs adasının "Yunanistan'a bağlanması" anlamında kullanılmıştır. Genel anlamı ise politika açısından "bir ülkenin sınırlarına dahil olma, birleşme" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">EOKA</span> Kıbrıslı Rum silahlı örgüt

EOKA, Kıbrıs'ta Britanya sömürge yönetiminin sonlanması ve adanın Yunanistan'a bağlanması (Enosis) için uğraşan Kıbrıslı Rum silahlı örgüttür.

<span class="mw-page-title-main">III. Makarios</span> Kıbrıs Cumhuriyetinin ilk cumhurbaşkanı ve Kıbrıs Ortodoks Kilisesi başpiskoposu

(Başpiskopos) III. Makarios asıl adı Mihail Hristodulu Muskos veya III. Makaryos, Kıbrıs Ortodoks Kilisesi başpiskoposu ve bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Kıbrıs'ın Yunanistan ile birleşmesi amacıyla başlatılan Enosis hareketinin önderleri arasında yer almıştır.

Kanlı Noel, 20 Aralık 1963'ü 21 Aralık'a bağlayan gece Kıbrıs adasında Kıbrıs Rumları'nın Kıbrıs Türkleri'ne karşı başlattığı çatışmalardır. Saldırılar Akritas Planı doğrultusunda gerçekleşti ve Türklerin adadan silinmesi hedeflendi. Olaylarda toplam 364 Kıbrıs Türk'ü ile 174 Kıbrıs Rum'u ölmüştür. 1963-64 yıllarındaki çatışmalar, çeşitli aralıklarla 10 Ağustos 1964 tarihine kadar devam etse de "Kanlı Noel" adıyla tasvir edilen ilk çatışmalar; 27 Aralık 1963 tarihinde imzalanan ateşkes ve 30 Aralık 1963 tarihinde imzalanan Yeşil Hat Anlaşması'yla sonuçlandı.

<span class="mw-page-title-main">EOKA-B</span> Kıbrıs Rum silahlı terör örgütü

EOKA-B, paramiliter bir gruptu. İlk olarak Makarios tarafından 19 Temmuz 1974'te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde yapılan konuşmalarda kullanılan bir terör örgütü olarak tanımlandı.

<i>Attila 74: The Rape of Cyprus</i>

Attila 74: The Rape of Cyprus veya Attilas '74, Kıbrıslı Rum film yapımcısı Mihalis Kakoyannis'in 1975 yılında yazıp yönettiği ve 1974 Kıbrıs Harekâtı'nı konu alan belgesel film.

Akritas Planı, 1963 senesinin başlarında Kıbrıs Cumhuriyeti Hükûmetinde çoğunluğa sahip Kıbrıs Rumlarının, Kıbrıs Türklerini yönetimde zayıflatarak daha sonra Kıbrıs Cumhuriyeti'ni Yunanistan ile birleştirmeyi amaçlayan plan. Enosis fikrinde olduğu gibi, Yunanistan ile Kıbrıs'ın birleşmesi şeklinde anılır.

Cenevre Antlaşması veya Cenevre Deklarasyonu, 25-30 Temmuz 1974 tarihleri arasında Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan'ın dışişleri bakanları aracılığıyla Kıbrıs Harekâtı ve Kıbrıs Sorunu'na yönelik müzakerelerde bulundukları Cenevre'de imzaladıkları antlaşma.

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıs Yunan Alayı</span>

Kıbrıs Yunan Alayı, daha sık hitap edilen kısaltılmış adı ile ELDYK (ΕΛΔΥΚ), Yunanistan Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'ta bulunan daimi askeri birimidir. Zürih ve Londra Antlaşması sonucunda Kıbrıs'ın bağımsızlığının kabul edilmesi ile birlikte Agios Stefanos, Atina'da 20 Kasım 1959 tarihinde kuruldu. Garanti antlaşmasına göre Yunanistan ile birlikte Birleşik Krallık ve Türkiye'ye garantör devletler olma hakkı verildi. Birleşik Krallık'a ada üzerinde iki askeri üst verilmesiyle adanın savunmasına destek amaçlı Türkiye'den 650, Yunanistan'dan da 950 kişilik herhangi bir tehlikede ortak veya tek başlarına müdahalede bulunmaları amacıyla alay kurulmasına karar verildi.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Kıbrısı</span> Birleşik Krallıkın 1878-1960 tarihleri arasında Kıbrısta kurduğu idare

Britanya Kıbrısı, Birleşik Krallık'ın 1878-1960 tarihleri arasında Kıbrıs'ta kurduğu idaredir.

Kıbrıs Sorunu, Akdeniz'in doğusunda bulunan Kıbrıs adasında Kıbrıs Rumlarıyla Kıbrıs Türkleri arasında yaşanan siyasi tabanlı sorun. Britanyalıların Kıbrıs Sözleşmesi sonrasında adayı kolonileştirmeleri ile halklar arası çatışmalar artış gösterdi. Bu tarihlerde taksim isteğinde bulunan Türkler ile enosis isteyen Rumlar birbirleri ile çatışmaya başladı. Kıbrıslılar tamamen öz belirtim hakkı istiyordu. Britanyalılar, sorunu "Rum-Türk anlaşmazlığına" bağladı ve sonunda 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs; Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık'ın "Kuruluş, İttifak ve Garanti" adındaki 3 anlaşmayı imzalaması ile bağımsızlığını kazandı.

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıs Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri</span>

Kıbrıs Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri, Kıbrıs Cumhuriyeti ile Türkiye arasında 1960'ta kurulan ancak 1970'lerde kesilen diplomatik ve ticari ilişkilerdir.

<span class="mw-page-title-main">1955-1959 Kıbrıs olayları</span> Britanya Kıbrısında gerçekleşen askeri harekat

1955-1959 Kıbrıs olayları, 1955-1959 yılları arasında Britanya Kıbrısı'nda yaşanan bir çatışma dizisiydi.

Kıbrıs Helenizmi olarak da bilinen Kıbrıs Rum milliyetçiliği, Kıbrıs ulusunun Rumluğunu vurgulayan bir etnik milliyetçiliktir ve Kıbrıs'ı bir numaralı hedefi olarak Yunanistan'a entegre etmeyi amaçlayan Yunan milliyetçiliğine zıttır. Enosis fikrinden vazgeçen Kıbrıslı Rum milliyetçileri, artık Yunanistan ile yakın ilişkileri olan Kıbrıs Rum kontrolündeki bir devlet, "anavatan" olma hedefine sahipler. Milliyetçiliğin çeşitli fraksiyonları, merkez sağ Demokratik Parti (DİKO), sağcı Yeni Ufuklar, Sosyalistler (EDEK), Kıbrıs Rum Ortodoks Kilisesi ve merkez sağ Demokratik Seferberlik içindeki milliyetçi unsurlar tarafından benimsendi.

Dimitrios İoannidis, Yunan asker. Yunanistan'ı 1967'den 1974'e kadar yöneten cuntanın önde gelen generallerinden birisidir. "Yunanistan'ın Kaddafisi" olarak görülen İoannidis; Türk, Yunan ve Rum kamuoyunda "Türkiye'yi Kıbrıs'a çıkartan adam" olarak biliniyordu. Arka planda kalarak, aralarında Yunanistan cumhurbaşkanı Yeoryos Papadopulos'un görevden alınması ve 1974 Kıbrıs Darbesini planlamakta dahil birçok askerî müdahalede rol oynadı. 1975'te işlediği suçlardan tutuklandı ve müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Otuz beş yıl boyunca hapis yattıktan sonra 16 Ağustos 2010'da 87 yaşında öldü.

<span class="mw-page-title-main">Vasos Lissaridis</span> Kıbrıslı Rum siyasetçi ve Temsilciler Meclisi eski başkanı

Vasos Lissaridis, Kıbrıslı Rum doktor ve siyasetçi. 1985-1991 yılları arasında Kıbrıs Cumhuriyeti Temsilciler Meclisi Başkanı olarak görev aldı ve EDEK partisinin kuruluşunda yer aldı. EOKA'da aktif rol oynayan Lissaridis, Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve başpiskopos III. Makarios'un da kişisel doktorluğunu yaptı.

Bu madde 1878'den günümüze Kıbrıs'ın tarihi hakkındadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.