1968 Meksika Olimpiyatları 200 metre madalya töreni protestosu

1968 Meksika Olimpiyatları 200 metre madalya töreni protestosu tüm olimpiyat tarihindeki en dikkat çekici protestolardandır.

16 Ekim 1968 günü podyuma çıkan ABD'li atletler Tommie Smith ve John Carlos siyah eldiven giydiklerini elleriyle yumruk yaparak ABD ulusal marşı sırasında havaya kaldırmışlar ve belki de Olimpiyat tarihindeki en etkili protestoya imza atmışlardır. Podyumda ikinci olan Avustralyalı Peter Norman'ın da dahil olduğu bir diğer protesto eylemi de her üç atletin de yakalarına taktıkları insan hakları rozetleridir. Eylem o dönemde güçlü olan Kara Panterler hareketiyle ilişkilendirilse de Smith yaptığı açıklamada yumruklarını insan hakları mücadelesi için kaldırdıklarını belirtmiştir.^[1]

16 Ekim 1968 sabahı yapılan final yarışında ABD'li atlet Tommie Smith 200 metre mesafesini 19.83 saniyede koşarak hem dünya rekorunu kırmış hem de birinci olmuştur. Avustralya'dan Peter Norman 20.06 saniyelik derecesiyle ikinci, ABD'den John Carlos 20.10 saniyelik derecesiyle üçünü olmuştur.^[2]

Yarışın ardından yapılan madalya töreninde iki ABD'li atlet siyahların yoksulluğunu simgelemek için ayakkabısız ve siyah çoraplarıyla gelmişlerdir. Smith siyahlara sempati göstermek amacıyla siyah renk bir atkı takarken, Carlos ise ABD'li mavi yaka işçileriyle dayanışmasını göstermek için eşofmanının fermuarını açmıştır. Carlos ayrıca Afrika köle ticaretinde öldürülüp denize atılanların, linç edilenlerin anısına bir kolye takmıştır. Avustralya'daki ırkçı beyaz politikalara muhalefet eden Peter Norman da insan hakları rozeti takarak diğer sporcuların protestolarına destek vermiştir.^[3] Ulusal marş okunurken yapılan protestoyu meşhur eden fotoğrafı John Dominis çekmiştir.

ABD'li atletlerin ikisi de madalya törenine siyah eldiven getirmek üzere sözleşseler de Carlos kendi eldivenini unuttuğu için Smith'in sol eldiven tekini takmış ve alışılandan farklı bir protesto gerçekleşmesine yol açmıştır. Protestonun ardından seyirciler tarafından yuhalanan Smith, basın muhabirlerine verdiği demeçte şunları söylemiştir:

Protestonun ardından acilen toplanan Uluslararası Olimpiyat Komitesi Başkanı Avery Brundage yapılan protestonun uluslararası bir spor organizasyonu için uygun olmadığını belirterek derhal Smith ve Carlos'un ABD Olimpiyat Takımından atılmasını ve Olimpiyat Köyünü terk etmesini istemiştir. ABD Olimpiyat Komitesi bu talebi reddedince Olimpiyat Komitesi tüm ABD sporcularını ihraç etmekle tehdit etmiştir. Bunun üzerine iki sporcu kamptan çıkartılmış ve madalyalarını iade etmeye zorlanmışlardır. 1936 Berlin Olimpiyatları sırasında ABD Olimpiyat Komitesi Başkanı olan aynı Brundage Olimpiyatlarda verilen Nazi selamını eleştirmemesi ve doğal kabul etmesiyle bilinmektedir.

Smith ve Carlos Olimpiyat sonrasında ülkelerine döndüklerinde spor alanına egemen olan geleneksel ırkçı ortamda eleştirilmişlerdir. Time dergisi 25 Ekim 1968 tarihli sayısında sporcuları yerden yere vurmuştur.^[4] Benzer eleştiriler gelse de Tommie Smith spor hayatına devam etmiş Amerikan futbolu NFL takımlarından Cincinati Bengals takımında oynadıktan sonra^[5] Oberlin Kolejinde eğitimciliğe başlamış, 1995 yılında ABD Atletizm takımını Barcelona'daki salon şampiyonasına hazırlamıştır. Bugün özellikle insan hakları konusunda çeşitli faaliyetler içindedir ve konuşmalar yapmaktadır.^[1]

Carlos da spor hayatına devam etmiş, 1969 yılında 100 metre dünya rekoruna ortak olmuştur. 1970 yılında NFL'deki Philadelphia Eagles takımıyla anlaşsa da dizinden geçirdiği sakatlıktan dolayı takımda yer alamamıştır. 1984 Los Angeles Yaz Olimpiyatları Organizasyon Komitesinde yer almış, daha sonra Palm Springs Lisesinde atletizm koçu olarak görev yapmaya başlamıştır, hala aynı okuldadır ve idari görev yapmaktadır.

Norman ise ülkesine döndükten sonra Avustralya medyası tarafından protestoya verdiği destekten ötürü ağır eleştirilere maruz kalmıştır. Kara listeye alınmış ve 1972 Olimpiyatları için gerekli dereceyi sağlamış olmasına rağmen ulusal takıma alınmamıştır. 2006 yılında hayatını kaybetmiştir. Cenazesine Carlos ve Smith de katılmışlardır. 2012 yılında Avustralya devleti Norman'ın uğradığı haksızlıktan dolayı özür dilemiştir. Smith ayrıca 2005 yılında ABD'li sporcuların üniversitesi olan San Jose Üniversitesinde yapılan heykel projesi sırasında kendi yerinin boş bırakılmasını rica etmiş, böylece heykeli görmeye gelenlerin kendi yerine geçerek insan hakları protestosuna destek verebilmelerine olanak tanınmasını istemiştir. Portekizli sanatçı Rigo tarafından yapılan heykel bu istek doğrultusunda hazırlanmış ve ziyarete açılmıştır.^[6]

• 1972 Yaz Olimpiyatlarında ABD'li sporcular benzer bir protesto yapmışlardır. 400 metre birincisi Vincent Matthews ve ikincisi Wayne Collett madalya töreninde podyuma yalın ayak çıkmış ve ABD ulusal marşı çalarken saygı duruşunda bulunmamış, konuşmuş ve şakalaşmışlardır.^[7]
• 2016 yılında ABD'de yaşanan polis şiddeti, ırkçılık ve ölümlü olayları protesto etmek için National Football League bünyesindeki San Francisco 49ers takımında oyun kurucu olarak görev yapan Colin Kaepernick maçlar öncesi ABD ulusal marşının çalınması sırasında önce oturarak sonra da diz çökerek protesto eylemi başlatmış, bu eylem beklenmedik ölçüde yayılmıştır.^[8]

• Amerika Birleşik Devletleri'nde millî marş protestoları
• Jesse Owens