İçeriğe atla

1941 Kızıl Ordu tasfiyeleri

1940 yılı Ekim ayından başlayarak 1942 yılı Şubat ayına kadar Kızıl Ordu Hava Kuvvetleri üst yönetiminde tasfiye gerçekleştirilmiştir. Başta Moskova garnizonu olmak üzere Sovyet hava savunma sistemlerindeki zafiyet ortaya çıkartılmış ve sorumlular cezalandırılmıştır. Tasfiye Nazilerin SSCB topraklarına saldırdığı Barbarossa Harekatı sonrasında bir süre sürmüştür. Destalinizasyon döneminde bu tasfiyenin de uydurma olduğu iddia edilse de savaştan önce gerçekleştirilen Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davasında olduğu gibi suçlulara karşı oldukça kuvvetli deliller mevcuttur.[1]

Arka planı

Sovyetler Birliği'ni zayıflatmak, işçi sınıfının kazanımlarını geriletmek, ülkede iktidarı alarak kapitalist bir restorasyonu hedef alan çeşitli kesimlerin birbirleriyle kimi zaman koordineli kimi zaman da kendi başlarına giriştikleri faaliyetler II. Dünya Savaşı'na giden süreçte yoğunlaşmıştır. Stalin rejiminin başlattığı yenilenme hareketi, Nikolay Yejov gibi güçlü isimlerin art niyetli uygulamaları nedeniyle toplumsal bir krize dönüşmüş, Büyük Temizlik adı verilen süreç Sovyet toplumunu derinden sarsmıştır. Bu dönemde NKVD'nin başına geçen Lavrenti Beriya silahlı kuvvetlerdeki durumu da yakından izlemektedir.

Tasfiyeler

II. Dünya Savaşı'nın 1939 yılında başlamış olmasına rağmen Sovyetler Birliği Finlandiya'ya karşı yürütülen Kış Savaşı sayılmazsa görece barış ortamında bulunmaktadır. Buna rağmen Nisan-Mayıs 1941 döneminde Kızıl Ordu Hava Kuvvetleri bünyesinde yaşanan kaza sayısının artması soruşturma yapılmasına yol açmıştır. İlave olarak Mayıs ayında bir Nazi Junkers Ju 52 bombardıman uçağının hava savunma sistemlerine yakalanmadan Moskova semalarına gelebilmiş olması Hava Kuvvetleri üst yönetiminde tasfiyenin yolunu açmıştır. NKVD, daha önceki Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davasından devamla varlığını koruyan bir gruba dikkat çekmiş ve soruşturma derinleştirilmiştir. 22 Haziran 1941 tarihinde Nazi Almanyasının Sovyet topraklarına saldırması soruşturmaları sekteye uğratmamış, konuya azami önem verilmiştir. Soruşturma kapsamında tutuklamalar gerçekleştirilmiştir:

  • 30 Mayıs: Mühimmattan sorumlu Halk Komiseri İvan Sergeyev ve General Ernst Schacht[a]
  • 31 Mayıs: General Pyotr Pumpur[b]
  • 7 Haziran: Silahlanmadan sorumlu Halk Komiseri Boris Vannikov[c] ve General Grigori Ştern
  • 8 Haziran: General Yakov Smuşkeviç[d]
  • 18 Haziran: General Pavel Alekseyev
  • 19 Haziran: General Aleksandr Loktiyonov[e]
  • 24 Haziran: General Kirill Meretskov[f] ve General Pavel Ryçagov[g]
  • 27 Haziran: General Ivan Proskurov[h]

Savaşın başlamasıyla beraber cephe hattında yetersiz görülen komutanlar askeri mahkemeye çıkartılmış, pek çoğu hüküm giymiştir. Ancak iddia edilenin aksine süreçler tek yönlü işlememiş, suçsuzlukları ortaya çıkan Meretskov ve Vannikov gibi komutanlar soruşturmanın tamamlanmasıyla beraber göreve iade edilmiştir.

Sonrası

Savaşın ardından Stalin'in ölümünü takip eden dönemde başlatılan destalinizasyon döneminde tasiye edilenlere itibarları iade edilmiştir.

Özellikle 1941 kış aylarında Kızıl Ordu Nazi Almanyası karşısında Leningrad ve Moskova önlerinde ölüm kalım mücadelesi verirken cephede başarısız olan veya gereken tedbirleri almamış olan komutanların bazılarının savaş koşulları altında idam edilmeleri tarih boyunca benzer durumla karşı karşıya kalmış rejimler açısından alışılmadık bir uygulama değildir.

Notlar

  1. ^ Bu dönemde Oryol Garnizonu komutan yardımcısı konumundaki Schacht Almanlara askerî istihbarat sağlamak suçlamasıyla hüküm giymiş ve 23 Şubat 1942 tarihinde kurşuna dizilerek idam edilmiştir
  2. ^ 15 Mayıs 1941 tarihinde Junkers Ju 52 uçağı Königsberg-Bialystok-Minsk-Smolensk-Moskova rotasıyla Sovyet hava sahasını ihlal ederek Dinamo Moskova stadyumu yakınlarına inmiştir. Olaydaki ihmallerinden dolayı gözaltına alınan Pyort Pumpur, Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgüt üyesi olduğunu itiraf etmiş, örgüte Yakov Smuşkeviç tarafından dahil edildiğini belirtmiştir. Davada suçlu bulunmuş ve 23 Mart 1942'de Saratov'da kurşuna dizilerek idam edilmiştir.
  3. ^ Vannikov, Stalin'in en güvendiği komutanlardandı. Görev icabı yurtdışındaki yetkililerle teması nedeniyle şüpheleri üzerine çekmiştir. Cephane tedarikinde sıkıntılar yaşanması üzerine soruşturmaya alınmıştır. Suçsuzluğu ortaya çıkınca doğrudan görevine iade edilmiştir. Organizasyon konusunda kabiliyetleri sayesinde Sovyet atom bombası projesinde üst düzey yönetici olarak başarıyla görev yapmıştır. 1962'de vefat ettiğinde naaşı Kremlin Duvarı Mezarlığı'na defnedilmiştir.
  4. ^ Olağanüstü cephe deneyimi olan Smuşkeviç Hava Kuvvetleri sanayisinin geliştirilmesi alanında yetkilendirilmiştir. Meslektaşları tarafından İspanya İç Savaşı, Çin İç Savaşı gibi savaşlarda biriktirilen deneyimleri gözardı etmekle suçlanmış, İlyuşin İl-15 gibi artık kullanım değeri olmayan savaş uçaklarının seri üretiminde ısrarcı olmuştur. NKVD tarafından Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgüt üyesi olmakla suçlanmıştır. İlave olarak hava kuvvetleri pilotlarının eğitimlerini aksatmakla itham edilmiştir. 28 Ekim 1941 tarihinde Devlet Savunma Komitesi kararıyla kurşuna dizilerek idam edilmiştir. 1954 yılında itibarı iade edilmiştir.
  5. ^ II. Dünya Savaşı'nın ilk yıllarında Baltık Ülkelerine bu ülke hükümetlerinin daveti üzerine giren Kızıl Ordu birliklerinin komutanlarındandır. 11 Mart 1941 tarihinde Riga'dan Moskova'ya getirttiği eşyalar nedeniyle hakkın soruşturma çaılmış, zimmetine para geçirmekten suçlu bulunmuştur. Savaş döneminde vatana ihanet suçu işlemiş olan yüksek seviyede bir komutan olduğu için 28 Ekim 1941 tarihinde Devlet Savunma Komitesi kararıyla kurşuna dizilmiştir. 1955 yılında itibarı iade edilmiştir.
  6. ^ Hakkında yapılan asılsız ihbarlar üzerine gözaltına alınmış ancak sorgusunun ardından suçsuzluğu anlaşılarak cephedeki görevine iade edilmiştir.
  7. ^ Gösterdiği olağanüstü savaş pilotu özellikleriyle İspanya İç Savaşı sırasında kendini kanıtlayan 1911 doğumlu pilot 1940 yılında general olmuştur. Ancak genel olarak disiplinsizliği ve güvenlik uygulamalarını görmezden gelerek uçuşlara çıkması beraberindeki ekipte ölümlü kazalara yol açmıştır. Savaş dönemi sırasında bu türlü olaylar yüzünden soruşturulmuş ve suçlu bulunmuştur. Diğer benzer hükümlülerden farklı olarak hiçbir karşı-devrimci örgüt bağlantısı olmamasına rağmen 28 Ekim 1941 tarihinde kurşuna dizilerek infaz edilmiştir. 1954 yılında itibarı iade edilmiştir.
  8. ^ İspanya İç Savaşı sırasındaki başarılarına istinaden hızla yükselen savaş pilotlarındandır. 1940 yılında maddi durumundaki bozukluk nedeniyle Kış Savaşı sırasındaki komutanlık görevinden alınmıştır. Daha sonra Uzakdoğu Cephesinde görev yapmış, bu dönemde komutasındaki filoda yüksek kaza yüzdesi görülmüştür. 27 Haziran 1941 günü Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davası kapsamında tutuklanmıştır. Sovyet karşıtı darbe girişiminin parçası olarak Kızıl Ordu'ya sabotaj suçlamasıyla hüküm giymiş, 28 Ekim 1941 günü kurşuna dizilerek idam edilmiştir. 1954 yılında itibarı iade edilmiştir.

Kaynakça

  1. ^ Grover Furr tarafından yazılan Troçki'nin Yalanları kitabının çevirmeni Ogün Eratalay ile yapılan 30 Ocak 2022 tarihli söyleşiden 7 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber 10 Temmuz 2023 tarihinde erişilmiştir

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Barbarossa Harekâtı</span> Nazi Almanyasının 1941de Sovyetler Birliğini işgal harekâtı

Barbarossa Harekâtı, Alman Silahlı Kuvvetleri'nin 22 Haziran 1941 günü başlayan Sovyetler Birliği'nin işgali harekâtına Alman kaynaklarında verilmiş olan kapalı addır. Aynı zamanda II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'ni açan harekâttır. Tarihin en geniş çaplı askerî harekâtı olarak nitelendirilir.

<span class="mw-page-title-main">Moskova Muharebesi</span> Nazi Ordularının Moskova üzerine başlattıkları genel taaruzlar

Moskova Muharebesi veya Moskova Meydan Muharebesi, II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde, 1941 yılında Alman ordularının, bir duraklamanın ardından Moskova yönünde yeniden başlattıkları genel taarruzlarıdır. Moskova Muharebesi bazı tarihçiler tarafından II. Dünya Savaşı'nın dönüm noktalarından biri olarak kabul edilmektedir. Sovyet savunması, Hitler'in Barbarossa Operasyonu'nun önemli stratejik hedeflerinden biri olan Moskova'nın ele geçirilmesini engelleyerek savaşın uzamasına ve Barbarossa harekâtının başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kızıl Ordu</span> 1918de Bolşeviklerin silahlı kuvvetleri, 1922de SSCBnin resmî ordusu

İşçi ve Köylü Kızıl Ordusu, genellikle Kızıl Ordu olarak kısaltılır.

<span class="mw-page-title-main">Kursk Muharebesi</span> Alman-Sovyet muharebesi

Kursk Muharebesi, II. Dünya Savaşı sırasında Doğu Cephesi'nde, Alman kuvvetlerinin Kursk çıkıntısına karşı 1943 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında giriştikleri genel taarruzdur. II. Dünya Savaşı sırasında yapılmış en büyük tank çarpışmalarından biri ve bir günde en fazla kayıp verilmiş hava çatışmaları bu muharebede gerçekleşmiştir. Almanların Doğu Cephesi'nde gerçekleştirdiği son stratejik taarruzdur. Sonucundaki Sovyet zaferi, Doğu Cephesi'nde inisiyatifi Sovyetlere vermiştir ve savaşın sonuna kadar da öyle kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mihail Tuhaçevski</span> Sovyet Mareşal

Mihail Tuhaçevski görevini 1918 ila 1937 sürdürmüş, Kızıl Napolyon lakaplı Sovyet mareşal ve teorisyen

<span class="mw-page-title-main">Sovyet Hava Kuvvetleri</span> SSCB hava kuvvetleri

Sovyet Hava Kuvvetleri veya VVS, Sovyetler Birliği'nin hava kuvvetlerinden biriydi. Diğeri Sovyet Hava Savunma Kuvvetleri'dir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)</span>

II. Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi (Almanca: Die Ostfront 1941-1945, der Rußlandfeldzug 1941-1945 veya der Ostfeldzug 1941-1945 Rusça: Великая Отечественная война Avrupalı Mihver Devletleri ve Finlandiya'nın Sovyetler Birliği, Polonya ve diğer Müttefik Devletlere karşı verdikleri savaşı anlatır. Nazi propagandası savaşa Bolşevizme karşı haçlı seferi anlamı yüklemiş, Sovyetlere karşı savaşmak üzere Avrupa'nın neredeyse tamamından gönüllüleri Waffen SS birliklerine dahil etmiştir. Savaş 22 Haziran 1941 - 9 Mayıs 1945 tarihleri arasında orta, doğu, kuzeydoğu ve güneydoğu Avrupa topraklarında gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Temizlik</span> Sovyet siyasi baskı, hapis ve infaz kampanyası

Büyük Temizlik, Büyük Tasfiye veya Büyük Terör, Sovyetler Birliği'nde 1936-1938 yılları arasında yapılan siyasi baskı kampanyasıdır. Komünist Parti ve devlet görevlileri arasında temizliğe yol açarken, Kızıl Ordu ile toprak sahiplerinin baskı altına alınmasına ayrıca geniş çapta polis araştırması, tutuklamalara ve keyfî infazlara yol açmıştır. Rus tarihçesinde en yoğun tasfiye harekâtıdır, 1937-1938 arası Yejovşçina, Sovyet gizli polisi NKVD'nin şefi Nikolay Yejov'un adından kaynaklanır. 600.000 ila 1.2 milyon kişinin öldüğü tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Vitali Primakov</span> Kızıl Ordu komutanı, Kızıl Kazaklar heyetinin başkanı

Vitali Markoviç Primakov, Kızıl Ordu komutanı, Kızıl Kazaklar heyetinin başkanı. Primakov, 1936'da tutuklandı ve 1937'de Moskova Davaları’nın bir parçası olan Troçkist Antisovyet Askeri Organizasyonu davasında suçlu bulunarak idam edildi. Daha sonra hakkındaki suçlamalar düşürüldü ve 1957’de itibarı iade edildi.

<span class="mw-page-title-main">Moskova Davaları</span> 1936-38 yılları arasında Stalinin siyasi rakiplerini yargılamak için yapılan davalar

Moskova Davaları Büyük Temizlik sırasında 1936-38 yılları arasında Josef Stalin'in siyasi rakiplerini yargılamak için yapılan davalardır. 1950'li yıllarda Nikita Kruşçev'in destalinizasyon politikalarından sonra, Moskova Davaları, pek çok yerde kararların önceden verildiği, itirafların zorlama yoluyla verildiği göstermelik duruşmalar olarak nitelendirilir. Davalılar, Madde 58'e göre Stalin ve diğer Sovyet liderlerine suikast yapmak ve batılı güçlerle komplo düzenlemek, SSCB'yi parçalayıp kapitalist düzeni getirmek istemek girişimiyle suçlandı.

<span class="mw-page-title-main">Lavrenti Beriya</span>

Lavrenti Beriya, Sovyet politikacı, Sovyet Güvenlik Sekreteri ve Sovyet Gizli Polisi şefi.

<span class="mw-page-title-main">Kiev Muharebesi (1941)</span>

Kiev Muharebesi, II. Dünya Savaşı'nda, Kiev civarındaki çok sayıda Kızıl Ordu kuvvetinin Alman birliklerince kuşatıldığı ve sonucunda imha edildiği bir harekâttır. Askeri tarihte en geniş birliklerin kuşatıldığı bir çevirme harekâtı olarak bilinir. Barbarossa Harekâtı'nın bir parçası olarak 23 Ağustos - 26 Kasım 1941 tarihleri arasında, cephenin güney kesimindeki başlangıç evresi içinde gerçekleşmiştir. Sovyet resmî tarihinde bu savaş Kiev Savunma Harekâtı olarak bilinmektedir ve daha değişik tarihler arasında ele alınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Vladimir Antonov-Ovseyenko</span>

Vladimir Aleksandroviç Antonov-Ovseyenko Bolşevik lider ve Sovyet diplomat.

<span class="mw-page-title-main">Bialistok-Minsk Muharebesi</span> Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında Barbarossa Harekâtı sırasında yapılan muharebe

Bialistok-Minsk Muharebesi Alman Merkez Ordular Grubu'nun, Barbarossa Harekâtı'nın açılış evresinde, Sovyet sınırından ileri hareket sırasında icra ettiği bir operasyondur. Operasyon, 22 - 29 Haziran 1941 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Alman harekâtının bu kesimdeki operatif hedefi, Kızıl Ordu kuvvetlerinin Minsk civarında kuşatılmasıydı. Alman kuvvetleri, bölgedeki Kızıl Ordu birliklerini kuşatmayı başardı. Fakat bir hafta boyunca giriştikleri taarruzlar püskürtüldü. Bu durum Alman Üst Komutanlığı'nda, ileri harekâtın momentini yitireceği endişesi yaratmıştır. Ancak tüm Sovyet karşı taarruzları ve yarma girişimleri başarısız oldu ve bozguna uğrayan bu birliklerden çok sayıda esir alındı. Bundan sonraki günlerde Alman ileri hareketi öylesine hızlı gelişti ki birçok Alman, Sovyetler Birliği'nin daha şimdiden yenilgiye uğratılmış olduğuna inanmaya başladı.

<span class="mw-page-title-main">Grigori Ştern</span>

Grigori Ştern, Kızıl Ordu'nun komutanlarından biri, General-polkovnik.

<span class="mw-page-title-main">Kirill Meretskov</span>

Kirill Meretskov, Kızıl Ordu ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri'nin generali, Sovyetler Birliği Mareşali ve Sovyet devlet adamı.

<span class="mw-page-title-main">1937-38 Kızıl Ordu tasfiyeleri</span>

1937-38 Kızıl Ordu tasfiyeleri, Büyük Temizlik döneminde Kızılı Ordu ve Sovyet Deniz Kuvvetleri içerisindeki komutan ve subaylara karşı yürütülen geniş çaplı siyasi baskı ve tasfiye dönemidir. Tasfiyeler aslında 1936'nın ikinci yarısında ufak çaplı başlamıştır, ancak 1937'den Mihail Tuhaçevski'nin tutuklanmasının ardından tasfiyeler büyüdü. Mayıs-Haziran 1937'de diğer yedi üst düzey asker tutuklandı 1938'de ise tasfiyeler geniş bir kapsama büründü. 1939-1941 arasında tasfiyelerde keskin bir düşüş yaşansa da düşük yoğunlukla devam etti.

Sovyetler Birliği'nin Barbarossa Harekâtı öncesi hazırlıkları, Sovyetler Birliği'nin Barbarossa Harekâtı öncesi yapmış olduğu askerî hazırlıklardır.

<span class="mw-page-title-main">Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davası</span>

Troçkist Anti-Sovyet Askeri Örgütü Davası ya da Tuhaçevski davası (Rusça: Де́ло Тухаче́вского) 1937 yılında başlayan, Büyük Temizlik kapsamı içerisinde bir kısım Kızıl Ordu komutanlarının, askeri bir komplo ile siyasi iktidarı ele geçirmeye çalışmaktan yargılandıkları bir davadır. Bu dava 1937-38 Kızıl Ordu tasfiyeleri'nin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Destalinizasyon dönemiyle beraber Batılı tarihçiler arasında davanın uydurma olduğu yönünde analizler yapılsa da başta Grover Furr olmak üzere çeşitli tarihçiler ise güncel analizlerin ardından bu türlü bir karşı-devrimci yapının gerçek olduğuna dair güçlü kanıtlar ortaya koymuştur.

<span class="mw-page-title-main">August Kork</span>

August Kork ,1937'deki Büyük Temizlik sırasında yargılanan ve idam edilen Estonya Kızıl Ordu 2. Sınıf Ordu Komutanıydı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.