İçeriğe atla

1941 Irak askerî darbesi

1941 Irak askerî darbesi
II. Dünya Savaşı
Darbe lideri Salah al-Din al-Sabbagh (1930)
Tarih 1 Nisan 1941
Yer  Irak Krallığı
Sonuç
Taraflar
Altın Meydan
Destekleyenler:
Almanya
İtalya
Irak Krallığı
Destekleyenler:
Birleşik Krallık
Öne çıkan kişiler
Reşid Ali Geylani
Salah al-Din al-Sabbagh
Fevzi el-Kavukçu
Mişel Eflak
Abdülillah
Nuri Said Paşa

1941 Irak askerî darbesi (Arapça:ثورة رشيد عالي الكيلاني‎,Rashid Aali Kilani devrimi), kendilerine Altın Meydan adını veren bir grup Nazi yanlısı milliyetçi subay tarafından 1 Nisan tarihinde gerçekleştirilmiş Askerî darbedir. Darbenin başarılı olmasının ardından Birleşik Krallık yanlısı Kral Naibi Abdülillah ve Başbakan Nuri Said Paşa ülkeden kaçtılar ve milliyetçi Reşid Ali Geylani hükûmeti başa geçti.

Arka plan

I. Gazi'nin bir araba kazası sonucu ölmesinin ardından başa geçen II. Faysal henüz yönetecek yaşa gelmemişti. Bu sebeple 1939 yılından itibaren Prens Abdülillah ve Nuri Said Paşa ülkenin yönetiminde söz sahibi oldular. II. Dünya Savaşının başlaması üzerine Müttefikler yanlısı politika benimseyen hükûmet 5 Eylül tarihinde Almanya ile bütün diplomatik ilişkileri kesti. Bu sırada başarısız olan Filistin ayaklanmalarının liderleri mülteci olarak Bağdat'a gelmeye başladılar. Gelenlerin arasında Filistin Hareketi lideri Emin el-Hüseynî de vardı.

Ortadoğu'daki gelişmelerden ve Almanyanın savaştaki başarılarından etkilenen bir grup subay 1 Nisan 1941 tarihinde planladıkları darbeyi gerçekleştirmeye karar verdiler.[1]

Darbe

1 Nisan 1941 tarihinde içlerinde 1. ve 3. Tümen ve birkaç bağımsız tugayın bulunduğu darbe kuvvetleri yönetime el koydular. Operasyonun başarılı olmasının ardından Prens Abdülillah, Nuri Said Paşa ve birkaç hükûmet ve hanedan üyesi ülkeden kaçarak I. Abdullah'ın misafirleri olarak Ürdün'e sığındılar. Reşid Ali Geylani önderliğinde Nazi yanlısı yeni bir hükûmet kuruldu.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Notlar
Özel
  1. ^ Scott, James C (9 Ağustos 2001). "The Coup (Darbe)". Iraqi Coup. California State Üniversitesi, Sacramento.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İkinci Meşrutiyet</span> Osmanlı Devletinde ikinci anayasal monarşi dönemi (1908–1920)

İkinci Meşrutiyet, Osmanlı Anayasası'nın, 30 yıl askıda kaldıktan sonra, 23 Temmuz 1908'de yeniden ilan edilmesiyle başlayan ve Mebuslar Meclisinin Sultan Vahdettin tarafından 11 Nisan 1920'de tasfiyesi ile sona eren dönemdir. Bu dönemde parlamenter demokrasi, seçim, siyasi parti, askerî darbe ve diktatörlük olgularıyla tanışılmış, iki büyük savaş yaşanmış ve imparatorluğun dağılmasına tanık olunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Nuri Said Paşa</span> Iraklı asker ve siyasetçi

Nuri Said Paşa, Uzun yıllar ülke yönetiminde etkili olmuş Iraklı asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">II. Faysal</span>

II. Faysal, son Irak kralı. Babası Gazi bin Faysal'ın trafik kazası geçirdiği 4 Nisan 1939 tarihinden, 14 Temmuz Darbesinde infazına kadar 19 sene hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">I. Faysal</span> 1921den 1933e kadar Haşimi Irakın ilk kralı

I. Faysal, 1920 yılında kurulan kısa ömürlü Suriye Krallığı ve ardından Irak Krallığı kralı. Taç giydiği 23 Ağustos 1921 tarihinden, kalp krizi geçirerek öldüğü 1933 yılına kadar 12 sene hüküm sürmüştür. Kendisini Hicaz Kralı ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Arap İsyanını başlatan Şerif Hüseyin'in üçüncü oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Gazi bin Faysal</span>

I. Gazi, Irak'ın ikinci kralı. I. Faysal'ın tek oğlu olarak, tahta geçtiği 8 Eylül 1933 tarihinden, trafik kazası geçirerek öldüğü 4 Nisan 1939'a kadar 5 sene hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">Reşid Ali Geylani</span>

Raşid Ali el-Geylani, Irak Krallığı'nda 3 kez başbakanlık yapmış olan Iraklı asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Farhud</span>

Farhud, Yahudilerin Şavuot bayramı sırasında, 1-2 Haziran 1941 tarihlerinde, Irak Krallığı'ndaki Bağdat'ta Yahudilere yapılan pogrom veya "zorla tahliye" olayıdır. Ayaklanma, Nazi yanlısı Reşid Ali Geylani hükûmetinin çökmesinden sonra başlayan otorite boşluğunda gerçekleşti. Başlangıçta müdahaleden kaçınan İngiliz güçleri katliamların genel bir anarşi hâlinde devam etmesi üzerine kargaşa çıkaranlara müdahale etti. Saldırılar sonucunda 175 Yahudi öldü ve 1000 Yahudi yaralandı. Yahudilerin malları yağmalandı ve 900 Yahudi evi harabeye çevrildi. 1951'e kadar, Irak'ın Yahudi nüfusunun %80'ini oluşturan 110.000 Yahudi'nin çoğu başta İsrail'e olmak üzere ülkeyi terk etti. Farhud için "Holokost'un unutulmuş pogromu" ve "Irak Yahudi cemaatinin sonunun başlangıcı" denildi; Yahudiler bölgede 2600 yıldır yaşıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Özgür Arap Lejyonu</span> Vikimedya liste maddesi

Özgür Arap Lejyonu, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'na bağlı Arap gönüllülerin Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da oluşturdukları birlik.

<span class="mw-page-title-main">Arap Federasyonu</span> 1958 yılında kısa ömürlü Irak ve Ürdün konfederasyonu

Haşimi Arap Federasyonu, 1958'de Irak ve Ürdün Haşimi Krallıkları arasındaki birlikten kurulan kısa ömürlü bir ülkeydi. Adı federal bir yapıyı ima etse de, fiilen bir konfederasyondu.

<span class="mw-page-title-main">14 Temmuz Devrimi</span> 1958de Irakta monarşiyi deviren askeri darbe

1958 Irak askerî darbesi olarak da bilinen 14 Temmuz Devrimi, 14 Temmuz 1958 tarihinde Irak'ta gerçekleşen ve Kral II. Faysal'ın devrilmesi ve Haşimi liderliğindeki Irak Krallığı'nın yıkılmasıyla sonuçlanan bir darbedir. Bu darbenin ardından kurulan Irak Cumhuriyeti, altı ay önce Irak ve Ürdün arasında kurulan Haşimi Arap Federasyonu'nun sonunu getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Abdülilah</span>

Abdülilah, Irak Kralı Gazi bin Faysal'ın kuzeni ve kayınbiraderi. Son Irak Kralı II. Faysal'ın Kral Naipliğini üstlenmiştir. Kral Faysal'ın küçük yaşta tahta geçtiği 4 Nisan 1939 tarihinden 14 Temmuz Darbesinde öldürülmesine kadar Kral Naibi ve Irak Veliahtı olarak görevde kaldı.

<span class="mw-page-title-main">Altın Meydan (Irak)</span>

Altın Meydan veya diğer bir adı ile Dört Albay, Irak'ta aşırı milliyetçi veya Nazi yanlısı subaylar tarafından kurulmuş bir hiziptir. 1940'lı yılların başında Irak siyasetinde etkili olmuştur. Altın Meydan üyesi subayların ülkedeki Birleşik Krallık varlığına karşı düşünceleri sonunda 1941 Irak darbesi ve Reşid Ali Geylani önderliğindeki Ulusal Savunma Hükûmetinin kurulması ile sonuçlandı.

<span class="mw-page-title-main">Kasım 1963 Irak askerî darbesi</span> Irakta bir askeri darbe

Kasım 1963 Irak askerî darbesi, 13 - 18 Kasım 1963 tarihleri arasında, parti içindeki bölünmelerin ardından Nasır yanlısı Iraklı subayların Baas Partisi yönetimine karşı gerçekleştirdiği bir askeri darbedir. Darbenin kendisi kansız olmasına rağmen, ilgili eylemlerde 250 kişi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Arap Baası</span> Suriyede eski bir siyasi parti

Arap Baası, ayrıca Arap Baas Partisi olarak da bilinen Arap milliyetçisi bir siyasi parti. Suriye'de Zeki el-Arsuzi tarafından 1940 yılında kuruldu.

Ulusal Kardeşlik Partisi (Arapça: حزب الاخاء الوطني, romanize: Hizb el-Ikha el-Watani, kısaca UKP) 1930/1931'de Yasin el-Haşimi, Naci es-Suveydi ve Reşid Ali Geylani tarafından kurulan bir Irak siyasi partisiydi. Pan-Arabist ve güçlü bir milliyetçi partiydi, Britanya İmparatorluğu'na karşı muhalefetle ilişkilendirildi. Kuruluşundan 1936 darbesine kadar Irak hükûmetlerine egemen oldu.

<span class="mw-page-title-main">Irak Cumhuriyeti (1958-1968)</span> Irak tarihinin dönemi

Irak Cumhuriyeti, halk arasında Birinci Irak Cumhuriyeti olarak da bilinen, 1958'de Cumhurbaşkanı Muhammed Necib er-Rubai ve Başbakan Abdülkerim Kasım'ın yönetimi altında kurulan bir devletti. Rubai ve Kasım ilk olarak Irak Krallığı'nın Haşimi monarşisinin devrildiği 14 Temmuz Devrimi ile iktidara geldi. Sonuç olarak, Krallık ve Arap Federasyonu feshedildi ve Irak Cumhuriyeti kuruldu. Dönem, 1968'de Baasçıların iktidara gelmesiyle sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">1959 Musul Ayaklanması</span> Irakta darbe girişimi

1959 Musul Ayaklanması, o zamanki Irak Başbakanı Abdülkerim Kasım'ı devirmek ve daha sonra Irak Cumhuriyeti'ni Birleşik Arap Cumhuriyeti ile birleştirecek bir Arap milliyetçi hükûmeti kurmak isteyen Musul'daki Arap milliyetçilerinin bir darbe girişimiydi. Darbenin başarısız olmasının ardından, kaosu siyasi ve kişisel hesapları halletmek için kullanmaya çalışan çeşitli gruplar arasında günlerdir şiddetli sokak savaşlarına sahne olan Musul'da asayiş ve düzen bozuldu.

<span class="mw-page-title-main">Yasin el-Haşimi</span>

Yasin el-Haşimi, iki kez başbakanlık yapan Iraklı bir politikacıydı. Irak'ın ilk liderlerinin çoğu gibi, el-Haşimi de ülkenin Osmanlı kontrolü sırasında askeri subay olarak görev yaptı. Siyasi olarak ilk çıkışını selefi Cafer el-Askerî'nin hükûmeti altında yaptı ve kısa bir süre sonra, Ağustos 1924'te onun yerine başbakan oldu. El-Haşimi on ay boyunca hizmet etti, ardından yerini Abdulmuhsin es-Sa'dun aldı. Sonraki on yıl boyunca çeşitli hükûmet pozisyonlarını doldurdu ve nihayet Mart 1935'te başbakanlık makamına geri döndü. 30 Ekim 1936'da Haşimi, General Bekir Sıdkî ve etnik azınlıklardan oluşan bir koalisyon tarafından yönetilen bir darbeyle görevden alınan ilk Irak başbakanı oldu. O zamanlar savunma bakanı olan el-Askerî'nin aksine, el-Haşimi darbeden sağ çıktı ve üç ay sonra öldüğü Suriye'nin Şam kentine gitti. Ağabeyi ve yakın müttefiki Taha el-Haşimi, 1941'de Irak Başbakanı olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Casim Elvan</span> Suriyeli asker (1928-2018)

Casim Elvan, özellikle Şam yakınlarındaki Katana Üssü'nün komutanlığını yaptığı Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) döneminde (1958-1961) Suriye Ordusunun önde gelen yarbaylardan biriydi. BAC Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır'ın sadık bir destekçisi olan Elvan, Suriye'nin 1961'de birlikten ayrılmasına karşı çıktı ve 1962'de ayrılıkçı hükûmeti devirmek için iki başarısız darbe girişimine liderlik etti.

Hani el-Hindi (1927-2016) Suriyeli bir siyasetçi ve aktivistti. George Habaş ile birlikte Arap Milliyetçi Hareketini kurmuş ve 1963 yılında Selahaddin el-Bitar kabinesinde görev almıştır.