1939 Erzincan depremi
 Deprem sonrası Erzincan kent merkezinden bir görünüm | |
| UTC zamanı | 1939-12-26 23:57:23 |
|---|---|
| Yerel tarih | 27 Aralık 1939 |
| Yerel saat | 01:57:23 (TSİ) |
| Süre | 52 saniye[1] |
| Büyüklük | 7,9 Ms (Kandilli)[2] 7,8 Mw (USGS)[3] |
| Derinlik | 20 km[4] |
| Merkez üs | 39°54′25″N 39°35′10″E / 39.907°K 39.586°D |
| Fay | Kuzey Anadolu Fay Hattı |
| Tür | Doğrultu atımlı |
| Maks. şiddet | XII (Afetsel)[5] |
| Tsunami | 0,53 m[6] |
| Artçı şok | Evet |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler | Türkiye |
| Kayıplar | 32.968 ölü +100.000 yaralı |
| Zarar | 20 milyon $ maddi kayıp[6] 116 bin 720 bina yıkıldı |
1939 Erzincan depremi veya Büyük Erzincan Depremi, 27 Aralık 1939 tarihinde merkez üssü Erzincan olan 7,9 Ms büyüklüğünde gerçekleşen deprem. Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) ise depremin büyüklüğünü 7,8 Mw (± 0,4) olarak kaydetti.[2][3] Mercalli şiddet ölçeğine göre depremin şiddeti, ölçeğin en yüksek değeri olan XII (Afetsel) olarak saptanırken 116 bin 720 bina bütünüyle yıkıldı.[7] Sarsıntı sonucunda resmî sayılara göre 32 bin 968 kişi yaşamını yitirdi, 100 binden fazla kişi ise yaralandı. Ölüm oranlarının yüksek olmasının ana nedenleri arasında; çetin kış koşullarının olması, yardımların ve arama-kurtarma faaliyetlerinin güç koşullar altında yürütülmesi gösterildi.
Deprem, 1939 ile 1999 yılları arasında Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde meydana gelen ve batıya doğru göç eden bir dizi büyük depremin ilki olarak kabul edildi. Büyüklüğü itibarıyla karada meydana gelen dünyanın sayılı mega depremleri arasında gösterilen Erzincan depremi, 8,0 büyüklüğündeki 1668 Kuzey Anadolu depreminden sonra 7,8 Mw büyüklüğündeki 2023 Kahramanmaraş depremleri ile birlikte Anadolu'da meydana gelmiş en büyük ikinci depremdir. Bunun yanı sıra, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en çok can kaybı ile sonuçlanan ikinci depremi olarak kayıtlara geçti.
Tektonik durum
Kuzey Anadolu Fay Hattı, Avrasya levhasının küçük Anadolu levhasından geçtiği ana transform fayı sınırıdır. 1.600 km'den uzun olan fay, Doğu Anadolu'dan Marmara Denizi'ne kadar uzanır.[8] Kuzey Anadolu Fay Hattı, çok yüksek sismik aktivite gösterir. Türkiye'nin birinci derece deprem bölgesinde bulunan Erzincan, Kuzey Anadolu deprem kuşağının çok etkin bir bölümü olan Erzincan Ovası içindedir. Tarihi belgelere göre Erzincan son bin yılda 11 kez tümüyle yıkıma uğramıştır.[9][10] Yerleşmenin bulunduğu zemin, akarsu çökellerinden oluşmuştur. Bu malzeme kentin yukarı kesimlerinde konglomeralaşmıştır. Orta bölümlerde birbirini izleyen çakıl ve kum katmanlarına rastlanır. Bu katmanlar oldukça yerleşmiş ve sıkı yapılıdır. 1939 depreminden sonra yerleşim alanı dışında bırakılmış olan eski şehrin zemini, kalın bir tarihi enkaz örtüsüyle kaplı yerleşmemiş akarsu birikintilerinden oluşmuştur. Erzincan'da bilinen ilk deprem Pontus zamanında olmuştur.[]
Deprem
Odak derinliği 20 km olan depremin etkilediği alan doğuda Erzincan Ovası'ndan batıda Kelkit Vadisi'ne kadar uzanır. Yırtılmanın uzunluğu 400 km (Erzincan'ın doğusundan Amasya'ya kadar), genişliği ise (güneyde Sivas'tan kuzeyde Karadeniz'e kadar) 200 km'dir.[11] Bu depremde Erzincan'dan Kelkit Vadisi'ni izleyerek Niksar'a kadar uzanan yaklaşık 350 km'lik bir kırık sistemi oluşmuştur. Bu geniş alanı sarmış olan 35 deprem merkezi yaklaşık doğu-batı doğrultusunda dizilmiş başlıca dört sarsıntı çizgisi üzerinde etkinlik göstermiştir. Bunlar; Yukarı Yeşilırmak çizgisi, Kelkit-Deliçay çizgisi, Yaylalar ve Orta Yeşilırmak çizgisi ve kıyı çizgisidir. Bu çizgilerin hepsi de kırıklara karşılık gelmektedir. Kelkit Irmağı kırığı, Reşadiye'de doğu-güneydoğu ve batı-kuzeybatı doğrultusunda alçalmış ve yükselmiş ve böylece iki blok arasında 380 cm'lik bir düzey farkı doğmuştur. Deprem sırasında kıyı çizgisi Çarşamba ilçesinin kuzeyi ile Giresun arasında 15–100 m kadar geri çekilmiş ve Fatsa'da da bir deprem dalgası oluşmuştur.[] Depremin yarattığı yırtılma, günümüzde de gözlemlenebilir. 2,3 metre ile 8,8 metre arasında ortalama yüzey yer değiştirmesi hesaplanmıştır.[12] Kırıklar boyunca 0.5-2 metrelik dikey hareketler gözlemlenmiştir.[12] Maksimum yatay atım 10,5 metre olarak hesaplanmıştır.[13]
Deprem 52 saniye sürdü.[1] Karadeniz kıyılarında 0,53 m uzunluğunda tsunamiye neden oldu.[6] 1939 depreminden kaynaklanan Coulomb gerilme transferi, Kuzey Anadolu Fayı boyunca batıya doğru ilerleyen kırılmaları tetikledi. 1939'dan beri bu fayda 6.7'den büyük 10 tane deprem yaşandı.[14]
Kayıplar ve hasar
Deprem, yaklaşık 116.720 binayı tamamen yıktı.[15] Başlangıçta, ölü sayısı yaklaşık 8.000 kişiydi. Daha sonra 20.000'e çıktığı bildirildi. Aynı gün içinde sıcaklık -30 °C'ye düştü. Acil kurtarma operasyonu başladı. 5 Ocak'a kadar, deprem ve düşük sıcaklıklar, kar fırtınası ve seller nedeniyle yaklaşık 33.000 kişi öldü.[16][17]
Sonrası
Depremin yarattığı hasar, Türkiye hükûmetini deprem yönetmeliklerini yürürlüğe koymaya sevk etti.[18] Erzincan'da yıkım o kadar büyüktü ki şehir tamamen terk edildi ve biraz daha kuzeyde yeni bir yerleşim yeri kuruldu.[17]
Ülkeler
ABD Kızılsalibi Cemiyeti, depremzedeler için 5.000 dolar yollamış ve gıda ürünleri yardımı da yapacağını bildirmiştir. Aynı şekilde Amerika Kızılhaç'ı da 10 milyon dolar göndermiştir.[21]
Belçika Kralı III. Leopold, depremden pek müteessir olmuş ve Belçika Meclisi'ne talimat vererek deprem için bir yardım komitesinin kurulmasını sağlamıştır.[9]
Birleşik Krallık ilk etapta 100.000 Dolar daha sonra da 25.000 Dolar daha göndermiştir. Birleşik Krallık 725036 Adet 3721028 Kg Tıbbi Ecza alanında yardımda bulunmuştur. 131579 Adet 628750 Kg 1580 Kutu Tıbbi Alet ve Malzeme yardımında bulunmuştur. Deprem dolayısıyla sakat ve başıboş kalan hayvanların korunması için de bazı tedbirler almıştır. Bu doğrultuda İngiliz Himaye-i Hayvan Cemiyeti hayvanların korunması ve bakımı için 200 İngiliz Lirası göndermiştir.[9]
Avustralya[19]
Britanya Hindistanı Lahor İslam Cemiyeti, Hint aşiretleri, Rangon Cemiyeti çeşitli yardımlarda bulunmuştur.[19]- Filistin Mandası 24803 Adet, 200 Şişe, 20 Kutu, 550 Tube, Tıbbi İlaç göndermiştir. 30451 Adet, 900.000 Kg Tıbbi Alet ve Malzeme göndermiştir. 200 Adet çadır göndermiştir. Filistin Müslüman, Hristiyan ve Yahudi cemaatleri de çeşitli yardımlarda bulunmuştur.[9][19][22]
Britanya Kıbrısı Müslümanları çeşitli yardımlarda bulunmuştur.[19]
Bulgaristan Krallığı 3600 Kg Kaşar, 1500 Çuval Un, 36 Vagon Kereste yardımında bulunmuştur.[9] Silistre Müslümanları çeşitli yardımlarda bulunmuştur.[19]
Üçüncü Fransız Cumhuriyeti 5 Milyon frank yardımda bulunmuştur. Fransa 2641 Adet Tıbbi Alet ve Malzeme, 1001 adet çadır, 5000 adet battaniye göndermiştir.[9][20]
Suriye Cumhuriyeti 200.000 Frank, 300 çadır, 500 battaniye göndermiştir.[9]
Güney Afrika Birliği Durban İslam Cemiyeti çeşitli yardımlarda bulunmuştur.[19]
İran Şehinşahı tarafından 10.000 lira yollamıştır. İran 725 Çift 1275 Adet Giyim Ürünleri, 628 adet battaniye, 1023 metre kumaş, 40 ton un göndermiştir. İran Meclisinin gönderdiği taziye telgrafı şöyledir; “İran milleti kardeş ve dost Türk milletinin bu felâketten doğan derin kederine iştirak eden en samimî taziyelerimin lütfen kabulünü rica ederim.”[9]
İspanya'nın Marsilya kentinde yardım seferberliği başlatılmış ve toplanan yardımlar Türk Başkonsolosluğu'na teslim edilmiştir.[9]
İtalya yardımda bulunmuştur.[19] Rodos Müslümanları çeşitli yardımlarda bulunmuştur.[19]
Irak Krallığı 41000 Kg Hurma göndermiştir. Irak Mebusan Meclisi'nden gelen taziye mesajı şöyledir; “Aziz komşumuzu musab kılan felâketten fevkalâde müteessir olan Irak Mebusan Meclisi tatili takip eden ilk celsesinde kederli hissiyatını ekselansınıza iblâğa karar vermiştir. Meclis namına ekselansınıza ve asil Türk milletine arz-ı taziyet eylerim.”[9]
Japonya yardımda bulunmuştur. Japonya Meclisi'nden gelen taziye telgrafı şöyledir; “Ahiren Anadolu’yu musab kılan müthiş zelzele felâketinden fevkalâde mütehassis olan Japon Meclis-i Mebusanı en samimî hissiyatını izhar eder.”[9]
Lüksemburg yardımda bulunmuştur. 8 Ocak 1940 Tarihinde Lüksemburg Büyük Dukalığı'ndan gelen taziye telgrafının da okunduğu bilinmektedir. Fakat telgrafın muhtevasına dair bir bilgiye ulaşılamamıştır.[9][20]
Mısır Krallığı 12532 Adet 34041 Kg Tıbbi İlaç, 26131 Adet 1050000 Kg Tıbbi Alet ve Malzeme, 2200 Adet 1025 Çift Giyim Ürünleri, 3995 Adet Battaniye, 304 Adet Çadır, 800 Ton Yiyecek göndermiştir. Mısır Meclisi'nden gelen taziye şöyledir; “Asil Türk milletinin maruz kaldığı elim felâketten dolayı Mısır milletinin kalpten gelen ve pek derin taziyetlerini Mısır Meclis-i Mebusanı namına ve kendi namıma, ekselansınıza iblâğ eylerim, iki memleketi birleştiren kardeşlik ve dostluk bağlan dolayısıyla bütün Mısır milletinin hissiyatına tercüman olduğuma eminim”[9][22]
Nazi Almanyası 50599 Adet 116025 Kg 6030 Tüp 818 Şişe Tıbbi İlaç yardımında bulunmuştur.[9]
Romanya Krallığı 426 Adet Battaniye, 2635 Ton Kereste, 1045 Metre Kumaş, 149.35 Metre Pazen göndermiştir.[9] Köstence Türkler yardım komitesi kurup yardımda bulunmuştur.[20] Romanya Kralı Karol Erzincan'da birer köy kurmak için teşebbüse geçmişler ve devlette her iki devletin köy kurmasını kabul etmiştir. Romanya Kralı Majeste Karol ’un felâkete karşı duyduğu yakın alakanın sempatik ve manalı bir ifadesi olarak deprem mıntıkasında yapılacak olan Karol köyü için yapılan tetkikler de bitmiştir. Köyün kurulacağı yeri tespit etmek üzere Erzincan'a gelmiş ve tetkiklerim ikmal ettikten sonra Romanya’ya dönmüş olan Rumen mimarı, gelen malûmata göre köyün planlarını bitirmiş bulunmaktadır.[19]
Yugoslavya Krallığı 116 Adet Giyim Ürünleri göndermiştir.[9] Üsküp Evkaf reisi yardımda bulunmuştur.[19]
Yunanistan Krallığı 96370 Adet 499 Şişe 99300 Kg 200 Tube Tıbbi İlaç, 4200 Adet 1600000 Kg Tıbbi Alet ve Malzeme, 1000 Adet Battaniye, 5600 Metre Amerikan Bezi, 570 Adet Giyim Ürünleri göndermiştir.[9] Şubat 1940 itibarıyla Yunanistan’ın Erzincan depremzedeler için yardım miktarı 3 Milyon Drahmiye ulaşmıştı.[20] Gümülcine Müslümanları çeşitli yardımlarda bulunmuştur. Amerika’da bulunan Yunanistanlı ve Türkiye Rumları çeşitli yardımlarda bulunmuştur. Londra’daki Yunanlı vapurcular yardımlarda bulunmuştur. Amerika Rum Başpiskoposluğu taziye telgrafları dışında yardımlarda göndermişlerdir.[19]
Kültürel etki
Deprem, Kelkit Çayı boyundaki tüm şehirleri vurmuş, en fazla[23] can kaybının yaşandığı yerleşim birimlerinden biri de Tokat'ın Reşadiye ilçesi olmuş, köy ve mahalleleriyle yerle bir olan kentte çoğu enkaz altında kalarak, bir kısmı da yanarak 2100 kişi ölmüştür.[24] Zorlu kış şartlarından dolayı depremden 15 gün sonra bir doktor, 25 gün sonra da Kızılay yardımı gelmiştir. Dönemin Reşadiye Belediye Başkanı Tahir Bey ailesiyle birlikte hayatını kaybetmiş, anısına ağıt yakılmıştır. Daha sonra ağıt, Sevda Gül tarafından "Reşadiye Irmağı" isimli türkü olarak seslendirilmiştir.[25]
Nâzım Hikmet, deprem üzerine "Kara Haber" adlı şiiri yazmıştır.[26]
Kaynakça
- ^ a b "Erzincan depreminin 80.yıl dönümü! Büyük Erzincan depremi kaç şiddetinde oldu?". Sabah. 27 Aralık 2019. 27 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2020.
- ^ a b "Büyük Depremler". Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2023.
- ^ a b "M 7.8 - 20 km NNE of Erzincan, Turkey". Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS). 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2023.
- ^ ISC (2015), ISC-GEM Global Instrumental Earthquake Catalogue (1900–2009), Version 2.0, International Seismological Centre, 25 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Şubat 2023
- ^ National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS) (1972), Significant Earthquake Database, National Geophysical Data Center, NOAA, doi:10.7289/V5TD9V7K, 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Şubat 2023
- ^ a b c USGS (4 Eylül 2009), PAGER-CAT Earthquake Catalog, Version 2008_06.1, United States Geological Survey, 17 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Şubat 2023
- ^ "1939 Erzincan depremi yüzey kırığı haritalama çalışmaları (Reşadiye batısı - Koyulhisar arası): ilk gözlemlere ait bulgular" (PDF). 23 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ocak 2016.
- ^ "The North Anatolian Fault". Lamont–Doherty Earth Observatory. Columbia University. 25 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r 1939 Erzincan Büyük Depremi, dergipark.org.tr, 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Ekim 2020
- ^ HAÇİN, İlhan (March 2014). "1939 ERZİNCAN BÜYÜK DEPREMİ". Cumhuriyet Üniversitesi. 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ H. Fuenzalida, L. Dorbath, A. Cisternas, H. Eyidogan, A. Barka, L. Rivera, H. Haessler, H. Philip, N. Lyberis (April 1997). "Mechanism of the 1992 Erzincan earthquake and its aftershocks, tectonics of the Erzincan Basin and decoupling on the North Anatolian Fault". Geophysical Journal International. 129 (1): 1-28. Bibcode:1997GeoJI.129....1F. doi:10.1111/j.1365-246X.1997.tb00935.x. 31 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021.
- ^ a b Gürsoy, Halil; Tatar, Orhan; Akpınar, Zafer; Polat, Ali; Mesci, Levent; Tunçer, Doğan (2013). "New observations on the 1939 Erzincan Earthquake surface rupture on the Kelkit Valley segment of the North Anatolian Fault Zone, Turkey". Journal of Geodynamics. Elsevier. 65: 259-271. Bibcode:2013JGeo...65..259G. doi:10.1016/j.jog.2012.06.002.
- ^ Ömer, Emre; Hisao, Kondo; Selim, Özalp; Hasan, Elmaci (2021). "Fault geometry, segmentation and slip distribution associated with the 1939 Erzincan Earthquake rupture along the North Anatolian Fault, Turkey". Geological Society, London, Special Publications. 501 (1): 23-70. Bibcode:2021GSLSP.501...23E. doi:10.1144/SP501-2019-141.
- ^ Stein, Ross S.; Barka, Aykut A.; Dieterich, James H. (1997). "Progressive failure on the North Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering". Geophysical Journal International. 128 (3): 594-604. Bibcode:1997GeoJI.128..594S. doi:10.1111/j.1365-246X.1997.tb05321.x.
- ^ Flight, Tim (26 Aralık 2018). "The Erzincan Earthquake killed around 33, 000 people on December 26th 1939". History Collection. 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Ranguelov, Boyko. "The Erzincan 1939 Earthquake" (PDF). Second Balkan Geophysical Conference and Exhibition. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2012.
- ^ a b Cowell, Alan (15 Mart 1992). "Turkey Digs Through Quake's Debris". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023.
- ^ Reitherman, R. (2012). Earthquakes and Engineers: An International History. American Society of Civil Engineers. ss. 226-228. ISBN 978-0-7844-1071-4.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t "ULUS GAZETESİNE GÖRE 1939 ERZİNCAN DEPREMİ". DİYALEKTOLOG ULUSAL SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ. FADİME TOSİK DİNÇ. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023.
- ^ a b c d e f g h i j k l m Tuğluoğlu, Fatih. "1939 Büyük Anadolu Zelzelesi ve Erzincan Vilayetinde Yardım Faaliyetleri" (PDF). History Studies. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Eylül 2023.
- ^ "1939 ERZİNCAN BÜYÜK DEPREMİ". İlhan HAÇİN. 17 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020.
- ^ a b "1939 ERZİNCAN DEPREMİNDE İNGİLİZLERİN YARDIMLARI" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cengiz ATLI. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Eylül 2023.
- ^ "Niksar ve Deprem". 23 Ekim 2012. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2016.
- ^ "Reşadiye İlçe Emniyet Amirliği, Tarihçe". Reşadiye Emniyet Amirliği. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2016.
- ^ "1939 Depremi ve Tahir Bey Türküsü". basciftlikblog.com. 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
Dış bağlantılar
Konuyla ilgili yayınlar
- Yalciner, A. C.; Pelinovsky, E. N. (2004), "The Source Mechanism of 1939 Black Sea Tsunami", AGU Spring Meeting Abstracts, cilt 2004, ss. OS13A-06, Bibcode:2004AGUSMOS13A..06Y
