1931 Kıbrıs Ayaklanması
1931 Kıbrıs isyanı veya Ekim Olayları 21 Ekim ile Kasım 1931 arasında, İngiliz kraliyet kolonisi olan Kıbrıs'ta gerçekleşen sömürge karşıtı bir ayaklanmadır. Ayaklanmaya adanın Yunanistan ile Enosis'i (Birliğini) savunan Kıbrıslı Rum milliyetçiler öncülük etti. İsyancıların yenilgisi, İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar sürecek olan baskıcı bir İngiliz yönetimi dönemine yol açtı.[1]
Arka plan
1914 yılında Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla, Kıbrıs'ın statüsü tartışılmaya başlandı.1878 Kıbrıs Sözleşmesi'ne göre,Kıbrıs Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Fakat adanın fiili yönetimi ise kiralık olarak Britanya imparatorluğu'na aitti. 5 Kasım 1914'te Osmanlı İmparatorluğu İttifak Devletleri safında savaşa girdi.
İttifak Devletleri, Kıbrıs Sözleşmesi'ni imzalayan iki devletin savaş halinde olduğunu, bu yüzden Kıbrıs Sözleşmesi'nin geçersiz olacağını duyurdu. İngiltere 1915 yılında Yunanistan'ın İtilaf Devletleri safında savaşa girmesine karşılık, Kıbrıs'ı Yunanistan'a teklif etti. Yunanistan,kendi içlerinde "Ulusal Bölünme" olarak adlandırdıkları derin bir iç krizle uğraştıkları için teklifi reddetti. Savaşın sona ermesinin ardından Britanya İmparatorluğu, 1923 yılında Lozan Konferansı'nda adaya yönelik Britanya hakimiyetinin uluslararası düzeyde tanınmasını sağladı.
“20. madde – Türkiye, Britanya Hükümetince Kıbrıs’ın 5 Kasım 1914’te açıklanan ilhakını tanıdığını bildirir.”[2]
Yunanistan, nüfusunun beşte dördünün etnik olarak Yunan olduğu gerçeğine dayanarak karara itiraz edebilecek tek ülkeydi.[3] Bununla birlikte Yunanistan, Türk Kurtuluş Savaşı'nda aldıkları yenilginin bir sonucu olarak ekonomik yıkım ve diplomatik izolasyonla karşı karşıya kaldığı için Yunan elçileri konferansta Kıbrıs'tan bahsetmediler. Kıbrıs daha sonra bir kraliyet kolonisi statüsüne kavuştu ve Kıbrıs Yasama Konseyi üyelerinin sayısı İngiliz yetkililer lehine arttırıldı.Gerçekleşen olaylar Megali İdea ve Enosis ideolojilerinin yayılmasını durdurmadı.Megali İdea ve Enosis temel olarak Kıbrıs Adası'nın Yunanistan ile birleşmesini savunan bir fikirdi. Helenizm fikrini benimseyen Ronald Storrs Kasım 1926'da Kıbrıs'a yeni vali olarak atandı. Yeni Vali'nin Helenizm fikrine sahip olması Kıbrıslı Rum milliyetçileri arasında bu olayın İngiliz yönetiminin Yunanistan ile birliğine doğru giden basamak olacağı fikrini doğurdu.[4]
Kıbrıs 1929 buhranı nedeniyle bir bunalıma girdi.Yasama Meclisinde vergilerle ilgili bir yasada anlaşmazlık çıktı. İngiliz yönetimi vergilerle ilgili yasayı dayatınca Kilise ve milliyetçi gruplar ayaklandı.
1931 Ayaklanması
Eylül 1931'de Ronald Storrs, Ada'nın Yasama Konseyi'nin yerel bütçe açığını kapatmak için vergi zamlarını durdurma kararını veto etti. Kıbrıslı Rum milletvekilleri, görevlerinden istifa ederek tepki gösterdi. 17 Ekim 1931 tarihinde milletvekilliğinden ayrılan piskopos Mylonas, üç gün sonra 20 Ekim’de,Limasol’da kitlelere konuştu:
“Biz Yunanistan altında özgür yaşamak istiyoruz, yaşasın özgürlük.”[5]
Kıbrıs'ta yaşanan bu gelişmeler Rumların isyanına sebep oldu. Kilise 1931 yılında Kıbrıs'ı kapsayan geniş bir isyan düzenledi.[6] 21 Ekim'de aralarında öğrenci, rahip, halktan ve kent ileri gelenlerinden oluşan 5.000 Kıbrıslı Rum, Enosis yanlısı sloganlar atarak Lefkoşa sokaklarında yürüyüş yaptı. Kalabalık, Hükûmet Konağını kuşattı. Üç saatlik taş atılmasının ardından Hükûmet konağı isyancılar tarafından yakıldı.[7]
Times gazetesi ayaklanmayı şu şekilde anlatır:
“4.500'den fazla insan topluluğu,Milliyetçi sloganlar atarak çevre dükkânları yağmaladılar. Yağmaladıkları dükkânlardan aldıkları çeşitli malzemelerle Hükûmet konağına doğru yürüdüler. Kalabalık,Hükûmet konağını ateşe verdi.”[8]
İsyanın çıkmasıyla yerel polisler koordinasyon ve lojistik açıdan eksik olduğunu fark ettiler. İsyanın Kıbrıs'ta geniş illere sıçramasına engel olamayan yerel polis Kıbrıs Valisi Ronald Storrs ile iletişime geçerek İskenderiye'den Kıbrıs'a ek askerî güç getirtmesini istemek zorunda kaldı.[9] İsyancılar yerel polis tarafından İskenderiye'den gelen takviye kuvvetler sayesinde dağıtıldı. Ayaklanmanın bitmesinden sonra çeşitli yerlerdeki birçok papazlar ve üst düzey din görevlileri, isyanı teşvik ettikleri gerekçesiyle tutuklandı ve bazıları da sürgün edildi.[10] İsyanın dağıtılmasından sonra ülke genelindeki kamu dairelerinden İngiliz bayrakları kaldırıldı ve çoğu zaman Yunan bayraklarıyla değiştirildi.
Kasım ayı başında İngiliz Yönetimi düzeni sağladı. İngilizler, Lefkoşa'daki Yunan baş hukuk müşaviri Alexis Kyrou'yu (Kıbrıs kökenli bir Rum milliyetçisi) isyanı kışkırtmakla suçladı. Olaylar sonucunda yedi protestocu öldürüldü, otuz protestocu yaralandı, on kişi ömür boyu sürgün edildi ve yargılanan 3359 kişiden, 2.606 kişi kışkırtıcı faaliyetler nedeniyle para cezasından hapis cezasına kadar çeşitli cezalar aldı. Ayaklanma nedeniyle Kıbrıs Rum toplumuna devlet malına zarar verdikleri gerekçesi ile 34.315 sterlinlik bir ceza kesildi.[11][12][13]
Sonuçlar
İsyan, Alexis Kyrou'nun görevden alınmasına yol açtı. 1931 Ekim Ayaklanması, Kıbrıs Valisi Ronald Storrs'un kariyerine bir darbe vurdu. Ronald Storrs Kuzey Rodezya Valisi görevine transfer edildi. Ayaklanma sonrasından 1933 yılına kadar Kıbrıslıları kıtlığın eşiğine getiren, mahsullerinin ve hayvanlarının büyük bir kısmını yok eden, vergilerin arttırılmasıyla birlikte ağır borç yükünü arttıran iki yıllık bir dönem oldu.[14][15] Kıbrıs Valisi olarak ayaklanmadan iki yıl sonra 8 Kasım 1933'te Richmond Palmer getirildi. 1931 Ekim Ayaklanması üzerine Britanya İmparatorluğu Kıbrıs'ta sert tedbirler almaya başladı. Yasama Konseyi ve belediye seçimleri kaldırıldı, köy yetkililerinin ve kaymakamların atanması adanın valisine bırakıldı. Enotik (Enosis) fikirlerin yayılması, yabancı bayrakların dalgalanması ve 5 kişiden fazla kişinin toplanması yasaklandı. Ada üzerindeki gazetelere yeni sansürler geldi.[16] Ayaklanma sonrasında uygulanan yeni tedbirler, Ortodoks Kilisesi ve milliyetçi örgütlerin işleyişini bastırmayı amaçlıyordu. Gazeteler üzerindeki sansürler, siyasetle yakından ilişkisi olan gazetelerin işleyişinde ciddi bir etkisi oldu. 1931 Kıbrıs Ayaklanması, 2. Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar sürecek olan, Vali Richmond Palmer'ın adını taşıyan, Palmerokrasi olarak bilinen bir otokratik yönetim dönemine girdi.
İsyan, Britanya'nın savaşlar arası dönemde karşılaştığı en şiddetli sömürge karşıtı hareket olarak tanımlandı.[17][18]
Kaynakça
- ^ Xypolia, Ilia (2017). British Imperialism and Turkish Nationalism in Cyprus, 1923-1939 Divide, Define and Rule,. London: Routledge. ISBN 9781138221291
- ^ Yılmaz, a.g.m., s. 6.
- ^ Alexander-Michael Hadjilyra. The Armenians of Cyprus. p. 21
- ^ Klapsis,2009,e.g. 42,127-131
- ^ “The Riots in Cyprus, Bishop of Kition Arrested”, The Times, 26 October 1931, s.14
- ^ “All Cyprus in Revolt”, The Guardian, 23 October 1931, s.9;“Cyprus Mobs Fight for Union With Greece”, The New York Times, 23 October 1931, s.1: “Rioting in Cyprus: Government House Stormed”, The Times, 23 October 1931
- ^ Klapsis,2009,e.g. 42,135-136
- ^ “Rioting in Cyprus: Government House Stormed”, The Times, 23 October 1931. Ronald Storrs daha sonra yaptığı açıklamada farklı bir yorumda bulunacak ve buna neden olan olayın 1929 yılında Yasama meclisinde eğitimle ilgili yapılan bir kanun değişikliğinden kaynaklandığını ifade edecekti.Bkz. Reed Coughlan & William Mallinson,a.g.m.,s.586
- ^ “More Riots in Cyprus: Nicosia Quiet, More Troops Arrive”, The Times, 24 October 1931, s.8; “Further Riots in Cyprus: More Troops Land”, The Times, 27 October 1931, s.8
- ^ “The Riots In Cyprus: Bishop of Kition Arrested”, The Times, 26 Ocotober 1931, s.8; Kypros Chrysostomides, The Republic Of Cyprus: A Study In International Law, Martinus Nijhoff Press., London, 2000, s.22
- ^ Kypros Chrysostomides, a.g.e.,s.23
- ^ Rappas,2008,e.g. 42,363-364
- ^ The Memoirs of General Grivas, (Ed. Charles Foley), Longmans Press, 1964, London, s.12
- ^ John Reddaway, Burdened With Cyprus, (Nicosia: Rustem Bookshop, 2001), 24
- ^ Hill, Kıbrıs Tarihi, Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948,381
- ^ Holland, Robert, Britain and the Revolt in Cyprus, 1954-1959 (Oxford; New York: Clarendon Press; Oxford University Press, 1998),s.12
- ^ Rappas,2008,e.g. 42,363-369
- ^ Vamık D. Volkan, a.g.e., s.15
